Το πολυσυζητημένο ζήτημα της επίδειξης ευθιξίας και ανάληψης πολιτικής ευθύνης βρίσκεται ξανά στην προμετωπίδα της επικαιρότητας, μετά τη φονική πυρκαγιά στην ημιορεινή Λεμεσό. Σύσσωμη η αντιπολίτευση, εφημερίδες, Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης (ΜΚΔ) ζητούν την παραίτηση δύο υπουργών. Δεν είναι βέβαια η πρώτη φορά που το ζήτημα αυτό απασχολεί την κοινή γνώμη, ούτε και η μοναδική περίπτωση που, μεταξύ άλλων, αναδεικνύει την πολιτική των δύο μέτρων και δύο σταθμών των κομμάτων, των οπαδών, των εξαρτωμένων και συστρατευμένων με αυτά, του Τύπου μη εξαιρουμένου, με την επιλεκτική ευαισθησία που επιδεικνύουν, αναλόγως αν «ο/η ένοχος» είναι «δικός μας» ή «των άλλων». Έτσι, αν το κόμμα βρίσκεται στην αντιπολίτευση, έχει έτοιμη τη συνταγή: Δημόσια καταγγελία για ανικανότητα, ανευθυνότητα, έλλειψη πολιτικής ευθιξίας, ανάγκη ικανοποίησης του περί δικαίου αισθήματος του λαού, παραίτηση ή παύση. Αν το κόμμα βρίσκεται στην κυβέρνηση, η συνταγή ορίζει: Υπενθύμιση της ανικανότητας, ανευθυνότητας και έλλειψης ευθιξίας που οι καταγγέλλοντες επέδειξαν, όταν εκείνοι κυβερνούσαν, λαϊκισμός, ανθρωποφαγία. Και η επωδός: «Ας κάνουμε όλοι υπομονή, μέχρι να γίνει πλήρης διερεύνηση όλων των δεδομένων και απόδοση ευθυνών εκεί και όπου υπάρχουν».
Το καθιερωμένο λεξιλόγιο περιλαμβάνει απαραιτήτως και το σλόγκαν «μόνο στην Κύπρο γίνονται αυτά», λες και ζούμε σε κλουβιά και δεν ακούμε, ούτε βλέπουμε, ούτε μαθαίνουμε τι γίνεται σε άλλες, πολιτισμένες (sic) χώρες, με μεγάλη πολιτική παράδοση. Μην έχετε αμφιβολία, στην επόμενη τραγωδία, από φυσικά αίτια ή άλλως πως, τα ίδια ακριβώς θα συμβούν. Μόνο που οι πρωταγωνιστές και οι ρόλοι θα διαφέρουν!
Διαχείριση κρίσεων-Διαχρονικές παθογένειες
Λυδία λίθος για να δοκιμαστεί μία χώρα, μία κυβέρνηση, ένας οργανισμός αν στέκεται σε γερά ή σαθρά θεμέλια, είναι αυτό που στη σύγχρονη διοίκηση αποκαλείται διαχείριση κρίσεως ή διαχείριση κινδύνου (crisis management, risk management). Για να γίνει τούτο αποτελεσματικά και με τη λιγότερη ζημιά, δεν περιμένεις να επισυμβεί το κακό, για να δράσεις. Ενεργείς «σαν έτοιμος από καιρό», με σχεδιασμό, λεπτομερή πρωτόκολλα δράσης, υποδομή, σαφείς και ξεκαθαρισμένους ρόλους για κάθε εμπλεκόμενο. Είναι λυπηρό, αλλά είναι αλήθεια, ότι στο ζήτημα αυτό δεν τα καταφέρνουμε. Όχι τώρα, διαχρονικά. Δεν αντιμετωπίζουμε τις ελλείψεις και τις παθογένειες προτού συμβεί το κακό, και ενεργούμε σπασμωδικά, ασυντόνιστα, ελλειμματικά και συναισθηματικά. Τότε εμφανίζεται και η αντίδραση με τη μορφή επιλεκτικής ευαισθησίας, δηλαδή υποκρισίας, που προαναφέρθηκε. Οι μεν που διαχειρίστηκαν την κρίση αποδεικνύονται ανεπαρκείς και ανέτοιμοι, και οι άλλοι που διαχειρίστηκαν την προηγούμενη και επίσης τα θαλάσσωσαν, εμφανίζονται τώρα τιμητές και με όλες τις λύσεις στο τσεπάκι.
Στο νέο σκηνικό εμφανίζονται εσχάτως δυναμικά και οι παντογνώστες του διαδικτύου, που φορτίζουν ακόμη περισσότερο το κλίμα, κατά το πλείστον με οργίλες αντιδράσεις σε γλώσσα πεζοδρομίου. Που όμως για όσους ενδιαφέρονται να κερδίσουν πολιτικούς πόντους, ο συρφετός των λεγόμενων σόσιαλ αποκαλείται πλέον κοινή γνώμη και δημόσιο αίσθημα που πρέπει να ικανοποιηθεί, όχι αύριο, αλλά εδώ και τώρα. Το είδαμε και στη φονική πυρκαγιά της Λεμεσού. Την ώρα που πυροσβέστες, εθελοντές, πυρόπληκτοι, υπουργοί, αρμόδιες κυβερνητικές υπηρεσίες, τοπικές αρχές μάχονταν και αγωνιούσαν στην πρώτη γραμμή, κύριο ζητούμενο έγινε η απόδοση ευθυνών και η απαίτηση για άμεσες παραιτήσεις. Όχι αύριο. Όχι μεθαύριο. Εκείνη τη στιγμή. στην ώρα της κρίσης!
Μα και οι κυβερνώντες καθόλου δεν υστέρησαν: Αντί να κλείσουν τα αυτιά τους και να επικεντρωθούν αποκλειστικά στην αποστολή τους, και ενώ ολοφάνερα υπήρξε ολιγωρία, έλλειψη συντονισμού, κενά στην ενημέρωση και άλλα προβλήματα, μιλούσαν για τον ορθό και άψογο χειρισμό τους, απαιτώντας επαίνους, παρά κριτική. Πριν δε μας βρει το καινούργιο κακό, κόμπαζαν για την υψηλού επιπέδου προετοιμασία που επετεύχθη χάρη στις δικές τους ενέργειες!
Τι έπρεπε να ισχύει στην ώρα της κρίσης;
Τι άλλο! Ένα πρωτόκολλο, μία άτυπη αλλά δεσμευτική για όλους συμφωνία, που να καθορίζει το modus operandi (τρόπο ενεργείας-συμπεριφοράς) με τα εξής απλά:
- Την ώρα της κρίσης δεν φιλονικούμε. Επικεντρώνουμε όλοι τις δυνάμεις μας στην καλύτερη αντιμετώπισή της.
- Δεν ζητούμε εδώ και τώρα παραιτήσεις. Το απαιτούμε όταν περάσει το κακό.
- Δεν κάνουμε παρέλαση στο Συντονιστικό Κέντρο, για να μας δείξει η τηλεόραση. Αφήνουμε αυτούς που έχουν την ευθύνη, να κάμουν τη δουλειά τους.
- Με το τέλος της κρίσης, ακόμη κι αν όλα κύλησαν ρολόι, κάνουμε αντικειμενική αποτίμηση αποτελέσματος, με σκοπό τη συνεχή βελτίωση.
- Όταν υπάρξουν προβλήματα, δεν τα κρύβουμε, δεν αποπροσανατολίζουμε (φταίει ο εμπρηστής, φταίνε οι ξένοι, φταίει ο Χατζηπετρής). Το παραδεχόμαστε έντιμα και καθαρά και είναι καλά να γνωρίζουμε ότι κάτι τέτοιο συνιστά την καλύτερη επικοινωνιακή πρακτική. Ζητούμε ειλικρινά συγγνώμη.
- Ανεξάρτητη Επιτροπή διερευνά διεξοδικά όλες τις πτυχές του συμβάντος και καταλήγει σε πόρισμα που δημοσιοποιείται. Το περιεχόμενό του γίνεται σεβαστό και δεν απαξιώνεται αναλόγως αν μας συμφέρει ή όχι. Και όταν αποδεδειγμένα υπάρχει ευθύνη, έρχεται η ώρα της ευθιξίας, της ανάληψής της, της παραίτησης, της παύσης.
Με τον τρόπο αυτό, κάθε κρίση μετατρέπεται σε ευκαιρία για ουσιαστική βελτίωση και πραγματική προετοιμασία ενόψει της επόμενης, όχι διελκυστίνδα αλληλοεπίρριψης ευθυνών.
Ευθιξία, Ανάληψη Ευθύνης, Παραίτηση, Παύση
Το κεφάλαιο ευθιξία είναι υπόθεση προσωπική. Μπορεί να συνιστά ευαισθησία, υψηλό αίσθημα ευθύνης, ακόμη και ενσυναίσθησης. Μπορεί, όμως, να είναι και η εύκολη λύση διεξόδου και να αποκαλύπτει χαρακτήρα εύθικτο με το παραμικρό, που δεν έχει ισχυρές άμυνες σε δύσκολες δοκιμασίες. Η πολιτική/νομική, επαγγελματική ευθύνη είναι σύμφυτη με την ηγεσία και αναλαμβάνεται ακόμη και για πλημμελή επιτέλεση καθήκοντος ή παράβαση αρχής, όχι μόνο ατομικά, αλλά και εκ μέρους υφισταμένων. Η ανάληψη ευθύνης και η υποβολή παραίτησης είναι και πάλι θέμα προσωπικό/ατομικό, ενώ η παύση αφορά στο διορίζον όργανο, πρόσωπο ή αρχή.
Τίθεται, εν προκειμένω, το ερώτημα: Ευθιξία και ανάληψη πολιτικής ευθύνης οδηγεί απαραιτήτως σε άμεση παραίτηση έναν υπουργό, ή στην παύση του από τον ΠτΔ; Αν αυτή η λογική επικρέμαται σαν δαμόκλειος σπάθη, πόσο επηρεάζει την παραγωγική και αποτελεσματική ενάσκηση των καθηκόντων ενός υπουργού; Πόσοι προσοντούχοι, ικανοί και άξιοι άνθρωποι θα είναι πρόθυμοι να αναλάβουν τέτοια υψηλά καθήκοντα, που προσδίδουν μεν κύρος, αναγνωρισιμότητα και προσωπική καταξίωση, ενέχουν όμως τον κίνδυνο της δημόσιας διαπόμπευσης, με συνοδευτικά την ανικανότητα, ακαταλληλότητα, ασχετοσύνη κ.ο.κ.; Πόσο αποδοτική μπορεί να είναι μία κυβέρνηση, όταν ουσιαστικά θα βρίσκεται υπό συνεχή ανασχηματισμό; Μπορεί κάποιος να παραδώσει έργο, όταν αισθάνεται περαστικός (τράνζιτ) σε κάποιο υπουργείο, στην αστυνομία, στην προεδρία ενός οργανισμού δημόσιας ωφελείας, χωρίς την απαραίτητη άνεση και τη σιγουριά να σχεδιάσει σε βάθος συγκεκριμένου χρόνου την υλοποίηση των στόχων που του ανατέθηκαν;
Γνωρίζουμε ότι λάθη δεν κάνει μόνον, όποιος δεν κάνει τίποτε. Και ότι η αποτυχία διδάσκει γνώση, προσφέρει εμπειρίες, ωριμάζει, μάς κάνει καλύτερους, σοφότερους. Σκέφτομαι πάντα το παράδειγμα των προπονητών ποδοσφαίρου. Στις μεσογειακές χώρες με τους ανυπόμονους κατοίκους-φιλάθλους-οπαδούς, ο προπονητής είναι ο πρώτος αναλώσιμος, όταν η ομάδα δεν πάει καλά. Τον στολίσουν με του κόσμου τα επίθετα και τον διαολοστέλνουν από εκεί που ήρθε. Πηγαίνει ο άνθρωπος σε άλλη ομάδα, βρίσκει στήριξη, πετυχαίνει νίκες και από άσχετος και ανίκανος δοξάζεται σαν θριαμβευτής στρατηγός. Όπερ σημαίνει πως η παραίτηση, η παύση και η αποπομπή δεν είναι πάντα και κατ’ ανάγκη η καλύτερη λύση. Μέσα στη δίνη και της παρούσας περιρρέουσας, ας συνυπολογίσουμε και τα ερωτήματα αυτά.
Και η αναγκαία κατακλείδα: Όταν ο ΠτΔ μάς προτείνει το υψηλό λειτούργημα του υπουργού, προτού αποδεχθούμε, μετρούμε δυνάμεις, αντοχές, προϋποθέσεις. Κι αν στη διαδικασία ικανοποίησης δεσμεύσεων, υποσχέσεων, κομματικών ισορροπιών (το λένε και ντόμινο και καραμπόλα) μάς προκύψει υπουργείο τελείως άσχετο με τα προσόντα και τις γνώσεις μας, λέμε ευγενικά «όχι, ευχαριστώ». Δεν σπεύδουμε ασμένως να κυνηγήσουμε τη δόξα. Επειδή δεν θα αργήσει η ώρα που θα καταλάβουμε πώς μπλέξαμε άσχημα σε ταραγμένα νερά, τραχιά και αφιλόξενα εδάφη, και πως δύσκολα θα εξέλθουμε αλώβητοι. Μόνο που τότε θα είναι πολύ αργά.
