Διαμεσολαβητής ή Διαιτητής; Η παρεξήγηση που κοστίζει στο Κυπριακό:
Ένα από τα πιο διαχρονικά παράπονα που ακούγονται στον ελληνοκυπριακό δημόσιο λόγο αφορά τη στάση των απεσταλμένων του ΟΗΕ στο Κυπριακό. «Γιατί δεν παίρνουν ξεκάθαρη θέση;» «Γιατί δεν καταγγέλλουν την Τουρκία ως εισβολέα;» «Γιατί κρατούν ίσες αποστάσεις όταν το δίκαιο είναι με το μέρος μας;»
Πρόκειται για εύλογα ερωτήματα — αλλά στηρίζονται σε μια θεμελιώδη παρανόηση: το μπέρδεμα του διαμεσολαβητή με τον διαιτητή.
Τι κάνει ο διαμεσολαβητής;
Ο ΟΗΕ, στο Κυπριακό, δεν λειτουργεί ως διαιτητής που αποφαίνεται για το ποιος έχει δίκαιο. Ούτε ως δικαστής που επιβάλλει λύσεις. Ο ειδικός αντιπρόσωπος ή απεσταλμένος του ΟΗΕ έχει εντολή να λειτουργεί ως διαμεσολαβητής — δηλαδή, να βοηθά τις δύο πλευρές να επικοινωνήσουν, να διαπραγματευτούν, και αν είναι δυνατόν να συμφωνήσουν σε μια κοινά αποδεκτή λύση.
Ο διαμεσολαβητής: Δεν παίρνει θέση υπέρ της μιας ή της άλλης πλευράς.
Δεν εκδίδει «αποφάσεις» όπως ένας διαιτητής ή δικαστήριο.
Δεν έχει εξουσία να επιβάλει λύση. Η αποστολή του είναι να διευκολύνει — όχι να υποκαταστήσει — τη βούληση των ίδιων των πλευρών.
Μα η Τουρκία δεν είναι εισβολέας; Είναι. Η Τουρκία εισέβαλε το 1974 κατά παράβαση του διεθνούς δικαίου. Κατέχει ακόμα εδάφη της Κυπριακής Δημοκρατίας, και η παρουσία του στρατού της έχει καταδικαστεί επανειλημμένα από τα Ψηφίσματα του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ.
Ο ΟΗΕ έχει πράγματι πάρει θέση σε θεσμικό επίπεδο:
Αναγνωρίζει μόνο την Κυπριακή Δημοκρατία ως νόμιμο κράτος στην Κύπρο.
Κρίνει παράνομη την ανακήρυξη του ψευδοκράτους.
Ζητεί αποχώρηση ξένων στρατευμάτων και επανένωση της νήσου.
Άρα, ο ΟΗΕ δεν είναι ουδέτερος ως προς τη νομιμότητα. Είναι όμως ουδέτερος ως προς τη διαπραγμάτευση — γιατί αυτός είναι ο μόνος τρόπος να μεσολαβήσει. Αν εμφανιστεί ως «σύμμαχος» της μιας πλευράς, τότε η άλλη θα αποχωρήσει και η διαδικασία θα καταρρεύσει. Το έχουμε δει να συμβαίνει.
Η ηθική δικαίωση δεν φέρνει πολιτική λύση.
Το να έχεις δίκαιο — πράγματι, το έχει η Κυπριακή Δημοκρατία — δεν αρκεί από μόνο του για να λυθεί το Κυπριακό. Η λύση προϋποθέτει δύο πλευρές που θέλουν και μπορούν να συμφωνήσουν. Ο ΟΗΕ, μέσω των διαμεσολαβητών του, μπορεί να βοηθήσει στη γεφύρωση των διαφορών. Δεν μπορεί να λύσει το Κυπριακό αντί για εμάς.
Όσο συνεχίζουμε να περιμένουμε από τον ΟΗΕ «να πάρει το μέρος μας» σε πολιτικό επίπεδο, παραβλέπουμε τον πραγματικό λόγο που δεν προχωρά η διαδικασία: την απουσία ουσιαστικής πολιτικής βούλησης είτε από τη μία είτε από την άλλη πλευρά — ή και από τις δύο.
Η παρανόηση του ρόλου του ΟΗΕ ως «διαιτητή» και όχι ως «διαμεσολαβητή» οδηγεί συχνά σε απογοήτευση, καχυποψία και άγονη ρητορική. Η αλήθεια είναι πιο απλή και πιο σκληρή: κανείς εκτός Κύπρου δεν θα λύσει το Κυπριακό για εμάς. Ούτε ο ΟΗΕ, ούτε οι ξένες κυβερνήσεις, ούτε η διεθνής κοινότητα.
Η λύση — αν ποτέ έρθει — θα είναι αποτέλεσμα συμφωνίας, όχι επιβολής. Και αυτή η συμφωνία προϋποθέτει πολιτική βούληση. Μέχρι τότε, ο ρόλος του διαμεσολαβητή δεν είναι να μας δικαιώσει. Είναι να μας βοηθήσει να βρούμε τρόπο να συνυπάρξουμε.
*Πρώην Δήμαρχος Στροβόλου
