Γιατί η Κύπρος πρέπει να υπογράψει τη Συνθήκη της Ανταρκτικής

 

Η προσγείωση όχι και τόσο ομαλή, ο δίαυλος βέβαια χώμα και χαλίκι. Η άσφαλτος δεν αντέχει στα πολικά ψύχη! Κατεβήκαμε από το αεροπλάνο. Όλοι χαρούμενοι. Παράξενη η άφιξη ωστόσο. Δεν υπάρχει αεροδρόμιο, δεν υπάρχουν τελωνεία, δεν υπάρχουν σύνορα, δεν υπάρχει Αστυνομία, δεν υπάρχει νόμισμα, δεν υπάρχουν έλεγχοι για τρομοκρατία, δεν δείχνεις διαβατήριο.

 

Η Ανταρκτική είναι η μόνη ήπειρος χωρίς αυτόχθονες κατοίκους, είναι ανοικτή και ανήκει σε όλη την ανθρωπότητα.

 

Η «Συνθήκη της Ανταρκτικής» (The Antarctic Treaty) και οι συναφείς συνθήκες, οι οποίες ονομάζονται συνολικά «Σύστημα Συνθηκών Ανταρκτικής» (Antarctic Treaty System ή ATS), υπογράφτηκαν από δώδεκα χώρες πριν από σχεδόν 60 χρόνια, την 1η Δεκεμβρίου του 1959.

 

Η Συνθήκη είναι μία από τις πιο σημαντικές συμφωνίες όσον αφορά στην έμφαση που δίνει στη διεθνή συνεργασία, την επιστημονική έρευνα και την ειρήνη. Έχει επικυρωθεί από 53 χώρες, συμπεριλαμβανομένης της Ελλάδας από το 1987.

Σύμφωνα με τη Συνθήκη, η Ανταρκτική είναι η ήπειρος όπου απαγορεύεται η στρατιωτική δράση, οι δοκιμές όπλων και είναι ελεύθερη μόνο σε επιστημονική δράση. Η Συνθήκη ήταν η πρώτη συμφωνία που υπογράφτηκε από τους μεγάλους για τον έλεγχο των όπλων μετά τον Ψυχρό Πόλεμο. Μια συμφωνία που έδωσε μεγάλες ελπίδες στην ανθρωπότητα.

 

Οι πρώτες δώδεκα χώρες που υπέγραψαν τη Συνθήκη (Αργεντινή, Αυστραλία, Βέλγιο, Γαλλία, Ηνωμένες Πολιτείες, Ηνωμένο Βασίλειο, Ιαπωνία, Νέα Ζηλανδία, Νορβηγία, Νότιος Αφρική, Σοβιετική Ένωση και Χιλή) ήταν βέβαια αυτές που είχαν στρατηγικά συμφέροντα στην ήπειρο. Ήταν μια πρωτοβουλία των ΗΠΑ. Ήταν μια σημαντική συνθήκη για την εποχή γιατί αποτελούσε έκφραση της διπλωματίας για λειτουργική και επιστημονική συνεργασία, η οποία είχε επιτευχθεί «στον πάγο». 

 

Η Συνθήκη δεν αναγνωρίζει διένεξη ή διεκδικήσεις επί της κυριαρχίας στην Ανταρκτική από κανένα κράτος! Απαγορεύει τις πυρηνικές δοκιμές ή την απόρριψη ραδιενεργών αποβλήτων και θέλει την ήπειρο απαλλαγμένη από κάθε μορφή μόλυνσης. Είναι μια ήπειρος ελεύθερης πρόσβασης για όλους τους πολίτες του κόσμου. Σύμφωνα με το Άρθρο 11 της Συνθήκης, οι διαμάχες θα επιλύονται με ειρηνικό τρόπο, από τις χώρες-μέλη που εμπλέκονται ή εν τέλει από το Διεθνές Δικαστήριο.

 

Η Συνθήκη της Ανταρκτικής καταλήγει ως εξής: «Κύριος σκοπός της ATS είναι η διασφάλιση, με βάση το συμφέρον όλης της ανθρωπότητας, ότι η Ανταρκτική θα συνεχίσει να χρησιμοποιείται αποκλειστικά για ειρηνικούς σκοπούς και δεν πρόκειται να είναι αντικείμενο διεθνούς διένεξης. Η Συνθήκη απαγορεύει τη λήψη οποιωνδήποτε μέτρων στρατιωτικού χαρακτήρα, όχι όμως και την παρουσία στρατιωτικού προσωπικού».

Άλλες 190 περίπου δορυφορικές συμφωνίες έχουν υπογραφεί για την Ανταρκτική από τότε και επικυρωθεί από τις χώρες-μέλη. Οι πλείστες συμφωνίες αφορούν στο περιβάλλον της Ανταρκτικής, όπως την προστασία της χλωρίδας και της πανίδας, την προστασία της φώκιας και του ζωντανού θαλάσσιου πλούτου.

 

Το 1991 υπογράφτηκε συμφωνία που απαγορεύει όλες τις δραστηριότητες σε σχέση με τον ορυκτό πλούτο, με εξαίρεση τις επιστημονικές (Σύμβαση για τον Καθορισμό των Εξορυκτικών Δραστηριοτήτων στην Ανταρκτική). 

 

Κάθε χρόνο συνέρχεται το Antarctic Treaty Consultative Meeting, διεθνές φόρουμ υπεύθυνο για τη διοίκηση και τη διαχείριση της περιοχής. Οι συμμετέχοντες που λαμβάνουν τις αποφάσεις είναι οι δώδεκα πρώτες χώρες που υπέγραψαν τη Συνθήκη, καθώς επίσης και οι δεκαέξι χώρες οι οποίες διεξάγουν σημαντική επιστημονική έρευνα στην ήπειρο. Από τις 53 χώρες που έχουν υπογράψει σήμερα, 46 χώρες έχουν δικές τους βάσεις στην Ανταρκτική.

 

Η ήπειρος της Ανταρκτικής δεν έχει μόνιμο πληθυσμό και γι’ αυτό δεν υπάρχει υπηκοότητα ή Κυβέρνηση. Αυτοί που ζουν κατά περιόδους στην Ανταρκτική υπόκεινται στους νόμους της χώρας τους. Πρόκειται για ένα περίεργο νομικό καθεστώς.

Παγκόσμια επιστημονική συνεργασία για ειρήνη-κατανόηση

Γιατί όμως η  «Συνθήκη της Ανταρκτικής» είναι σημαντική; Πέρα από το γεγονός ότι η συνθήκη αυτή ήταν ή πρώτη παγκόσμια συμφωνία μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, περιέχει σημαντικά στοιχεία και ενθαρρύνει την παγκόσμια επιστημονική συνεργασία στη βάση της ειρήνης και της κατανόησης.

 

Ενθαρρύνει επίσης την ελεύθερη ανταλλαγή πληροφοριών ανάμεσα στους επιστήμονες, κάτι που δίνει πρόσβαση σε όλους όσοΙ συμμετέχουν σε σημαντικά ερευνητικά αποτελέσματα. Είναι πολλοί στον Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών αλλά και σε κράτη έθνη που θεωρούν ότι αυτή η συμφωνία θα πρέπει να επεκταθεί στο παγκόσμιο σύστημα ασφάλειας.

Η ιδέα, για παράδειγμα, ενός ειρηνικού τρόπου επίλυσης διαφορών σε ένα Διεθνές Δικαστήριο αποτελεί την αρχή μιας παγκόσμιας διακυβέρνησης που ίσως να ακούγεται ουτοπικό σήμερα, αλλά αναγκαίο αύριο για να επιβιώσει ο πλανήτης.

 

Εμείς, η Κύπρος, ως μια κατεχόμενη χώρα, μπορούμε και πρέπει να επικαλούμαστε σημεία τέτοιων συμφωνιών σε θέματα επίλυσης διαφορών.

Η «κουζίνα» του κλίματος

Αδιαμφισβήτητα η Κύπρος θα πρέπει να συμμετέχει σε μια τέτοια συνθήκη και σε κάθε συνθήκη που προωθεί την παγκόσμια συνεννόηση.

 

Πρέπει να προχωρήσουμε γρήγορα γιατί η Τουρκία κάνει ήδη σημαντικά βήματα προς αυτή την κατεύθυνση. Υπέγραψε τη Συνθήκη το 1996, αποκτά ερευνητική βάση, στέλνει πολλαπλές αποστολές και εάν κάποτε γίνει βασικό μέλος του ATS, ενδεχομένως να μας εμποδίσει να εισέλθουμε, όπως και το κάνει σε πολλά διεθνή φόρα.

 

Υπάρχει όμως και μια άλλη πτυχή την οποία θα πρέπει να λάβουμε σοβαρά υπόψη. Η Ανταρκτική είναι μια μεγάλη ήπειρος περιτριγυρισμένη από θάλασσες. Οι χώρες με μεγάλους εμπορικούς στόλους έχουν κάθε λόγο να υπογράψουν αυτή τη συμφωνία, όπως έκαμε εξάλλου και η Ελλάδα το 1987. Η Κύπρος διαθέτει έναν τεράστιο εμπορικό στόλο που ακόμη και για λόγους γοήτρου θα έπρεπε ήδη να το είχε κάνει. Αλλά, πέρα από αυτό, αυτός ο στόλος υπό κυπριακή σημαία πρέπει να έχει διευκολύνεις στον Νότιο Ωκεανό, τον ωκεανό δηλαδή που ενώνει τον Ειρηνικό, τον Ατλαντικό και τον Ινδικό Ωκεανό. 

Τώρα ας πάμε στους καθαρά επιστημονικούς λόγους. Στην Ανταρκτική διεξάγεται μια σημαντική έρευνα που αγγίζει το παγκόσμιο περιβαλλοντικό σύστημα. Η σεισμικότητα της Ανταρκτικής, η τρύπα του όζοντος, η αλλαγή του κλίματος και πολλά άλλα συναφή θέματα είναι σημαντικά για να μπορέσουμε να καταλάβουμε τι θα συμβεί τις επόμενες δεκαετίες στον πλανήτη μας.

 

Η Ανταρκτική, όπως γράφεται συχνά από τους κλιματολόγους, είναι η «κουζίνα» του παγκόσμιου κλίματος και δεν μπορούμε να την αγνοούμε. 

 

Σε αυτό λοιπόν το παγκόσμιο σύστημα αναζήτησης της γνώσης η Κύπρος πρέπει να συμμετέχει. Είμαστε μια ευρωπαϊκή χώρα όπου όλες οι ερευνητικές πόρτες είναι ανοιχτές. Πρέπει να δράττουμε όλες τις ευκαιρίες και εκεί που είναι αδύνατο να το κάνουμε δυνατό. Δεν υπάρχουν μικρές και μεγάλες χώρες στην έρευνα και στην αναζήτηση της γνώσης. Μικρές είναι μόνο οι χώρες που περιορίζονται από τα νοητά όρια που τοποθετούν οι ηγέτες τους.

Αίτηση της Κύπρου τώρα

Στις 10 Ιουλίου του 2019 στην Πράγα συνέρχεται το διεθνές φόρουμ του Antarctic Treaty. Εκεί θα πρέπει να επικυρωθεί η ένταξή μας στη Συνθήκη της Ανταρκτικής.

 

Το Υπουργείο Εξωτερικών θα πρέπει να υποβάλει την αίτηση τώρα και να αρχίσουμε τη δουλειά για την προώθησή της. Η πατρίδα μας πρέπει να είναι παρούσα σε κάθε διεθνές φόρουμ, σε κάθε συνθήκη που αφορά στην ειρήνη, την επιστήμη και τη διεθνή συνεργασία.

 

Δημιουργία νέας γενιάς επιστημόνων ερευνητών

Είμαι στην Ανταρκτική φιλοξενούμενος από τον καθηγητή Christo Pimpirev, επικεφαλής της  βουλγαρικής αποστολής, και τον ευχαριστώ θερμά για αυτή την ανεπανάληπτη ευκαιρία.

 

Η Βουλγαρία έχει μια έντονη παρουσία στην Ανταρκτική από το 1981. Έχει δική της βάση. Το συνολικό κόστος είναι μισό εκατομμύριο ευρώ τον χρόνο. Πολλοί φοιτητές των πανεπιστημίων της χώρας έρχονται εδώ. Δημιουργούν μια γενιά νέων ερευνητών, εξερευνητών, ανθρώπων δηλαδή που ρισκάρουν. Το κέρδος θα φανεί μακροπρόθεσμα. Γιατί, τελικά, το μέγεθος μιας καινοτομίας είναι απόλυτα συνώνυμο με το μέγεθος του ρίσκου!!

 

Η Κύπρος δεν θα κτίσει βέβαια δική της βάση στην Ανταρκτική. Θα μπορούσε όμως, με διμερή συμφωνία, να έχει πρόσβαση σε κάποια μεγάλη βάση. Να δώσει την ευκαιρία σε καθηγητές, φοιτητές και φοιτήτριές μας να έρθουν εδώ, να συνεργαστούν με ανθρώπους από δεκάδες διαφορετικές χώρες, να γνωρίσουν άλλους κόσμους, να ονειρευτούν να αγαπήσουν περισσότερο τη χώρα τους, ακριβώς γιατί θα τους δίνει απροσδόκητες ευκαιρίες. Να γίνουν δηλαδή πολίτες του κόσμου!

Είναι εντυπωσιακό το πώς λειτουργεί στα μυαλά των νέων ανθρώπων η αίσθηση όταν βρίσκονται σε ένα παγκόσμιο έδαφος. Το βλέπω εδώ στο «Ινστιτούτο Ανταρκτικής της Χιλής». Παρακολουθώ και μελετώ τις αντιδράσεις τους. Θα ήθελα πολύ να είχαμε και φοιτητές από την Κύπρο. Τα κονδύλια που χρειάζονται για την πραγματοποίηση των πιο πάνω είναι περιορισμένα. Εξάλλου υπάρχουν σημαντικές πηγές ευρωπαϊκής χρηματοδότησης μέσα από το EuroPolar Board.

 

* Toυ Κωνσταντίνου Χριστοφίδη, καθηγητή της Φυσικής

ΥΓ. Το κείμενο γράφτηκε από το King George Island της Ανταρκτικής. Οι φωτογραφίες είναι από τη βάση του «Ινστιτούτου Ανταρκτικής της Χιλής».