Στην πρώτη γραμμή των ειδήσεων διεθνώς βρίσκεται η τεράστια επιστημονική εξέλιξη που φαίνεται να υπόσχεται ένα γερό χτύπημα στην μάστιγα του καρκίνου.
Τα αποτελέσματα των μελετών, οι οποίες βεβαίως συνεχίζονται, και αφορούν την κατασκευή εξατομικευμένων εμβολίων τα οποία φαίνεται να καταφέρνουν καίρια κτυπήματα σε συγκεκριμένα είδη καρκίνου, αναπόφευκτα προκάλεσαν το ενδιαφέρον της διεθνούς κοινότητας και ο πλανήτης παρακολουθεί, με κομμένη την ανάσα τις εξελίξεις.
Ποια είναι όμως αυτή η επανάσταση που ήρθε και τάραξε τα νερά; Πώς λειτουργούν τα εμβόλια; Τι υπόσχονται και πόσο πρέπει να εναποθέτουμε τις ελπίδες μας σε αυτά;
Παρά το γεγονός ότι η ανάπτυξη των εμβολίων αυτών δεν φέρνει το τέλος του δρόμου στη μάχη με τον καρκίνο, οι επιστήμονες παρουσιάζονται αισιόδοξοι, οι πολίτες παρακολουθούν, οι κατασκευαστές φαρμάκων βρίσκονται σε πλήρη δραστηριότητα. Στην πρώτη γραμμή τα εμβόλια mRNA. Πρώτα υποψήφια «θύματα» των εμβολίων αυτών, ο καρκίνος του παγκρέατος και το μελάνωμα (καρκίνος του δέρματος).
Απλά και εκλαϊκευμένα, τα εμβόλια που αναπτύσσονται, χτυπούν σε συγκεκριμένους στόχους τους καρκινικούς όγκους και εμποδίζουν την περαιτέρω ανάπτυξη τους.
Τα μέχρι τώρα αποτελέσματα είναι ενθαρρυντικά, με τη χρήση της τεχνολογία mRNA, γνωστή από την πρόσφατη πανδημία και την επιτυχία τους στην αντιμετώπιση του κορωνοϊού. Τα δεδομένα βεβαίως, σε ό,τι αφορά την δράση και τον τρόπο λειτουργίας των νέων εμβολίων είναι εντελώς διαφορετικά.
Για να κατανοήσουμε την τεχνολογία που αυτή τη στιγμή εξελίσσεται, θα ήταν ίσως ορθότερο να ανατρέξουμε στην ετυμολογία της λέξης «εμβόλιο».
Αυστηρά ομιλούντες εμβόλιο, ονομάζεται το «διαχρονικό δάνειο» και ο όρος αυτός αποτυπώνει σαφώς τον τρόπο λειτουργίας των προληπτικών εμβολίων που όλοι γνωρίζουμε και ομολογουμένως και αποδεδειγμένα σώζουν το ανθρώπινο είδος εδώ και δεκαετίες από παθογόνα, τα οποία πριν την εμφάνιση των εμβολίων θέριζαν κυριολεκτικά. Στην αρχαία ελληνική «έμβολο» (εν- βάλλω). Εισάγω δηλαδή. Στην περίπτωση των θεραπευτικών εμβολίων, πρόκειται για εισαγωγή ουσιών που οδηγούν τον ίδιο τον οργανισμό, στοχευμένα να αντιμετωπίσει τα εχθρικά καρκινικά κύτταρα.
Τα επιστημονικά δεδομένα που επικρατούν αυτή τη στιγμή, εξηγεί στον «Φ» ο αναπληρωτής καθηγητής του Πανεπιστημίου Λευκωσίας Χρίστος Πέτρου.
«Εκείνο που ανακοινώθηκε πρόσφατα και προκάλεσε το παγκόσμιο ενδιαφέρον, αφορά στα αποτελέσματα μελετών. Συγκεκριμένα, οι φαρμακευτικές εταιρείες «Moderna» και «Merck», παρουσίασαν πολλά υποσχόμενα αποτελέσματα από την κλινική δοκιμή φάσης 2b που διερεύνησε έναν συνδυασμό εμβολίου αγγελιαφόρου RNA (mRNA) και ενός αντικαρκινικού φαρμάκου για τη θεραπεία του μελανώματος.
Το υπό δοκιμή εμβόλιο κατά του μελανώματος, λοιπόν, το οποίο χρησιμοποιεί την πλατφόρμα mRNA, σε συνδυασμό με το μονοκλωνικό αντίσωμα pembrolizumab, φαίνεται να καταφέρνει να μειώσει τον κίνδυνο υποτροπής. Τα ποσοστά θνησιμότητας μειώθηκαν κατά 44% σε αυτή την κλινική δοκιμή φάσης ΙΙ, η οποία βρίσκεται ήδη σε εξέλιξη».
Στην περίπτωση των θεραπευτικών εμβολίων, «είναι προφανές ότι δεν θα υπάρξει ένα καθολικό εμβόλιο για τον καρκίνο, αλλά μάλλον πολλά εξατομικευμένα. Δηλαδή δεν θα κατασκευαστεί ένα εμβόλιο και θα χορηγείται σε όλους τους ασθενείς που αναπτύσσουν ένα συγκεκριμένο είδος καρκίνου. Το κάθε εμβόλιο, η κάθε θεραπεία δηλαδή, θα είναι εξατομικευμένη».
Πώς λειτουργούν τα εμβόλια
Με την παραδοσιακή έννοια, τα προληπτικά εμβόλια προετοιμάζουν το ανοσοποιητικό του ανθρώπου ώστε την στιγμή που θα εισέλθει ένα παθογόνο (π.χ. ιός) στον οργανισμό να το αναγνωρίσουν, να του επιτεθούν και να το εξουδετερώσουν. Το «διαχρονικό δάνειο» δηλαδή ενεργοποιείται τη στιγμή που θα παραστεί ανάγκη.
Στην περίπτωση όμως των θεραπευτικών εμβολίων, όπως αυτά που αναπτύσσονται τώρα για τον καρκίνο, τα πράγματα είναι κάπως διαφορετικά. Αυτά τα εμβόλια, δείχνουν στον οργανισμό το στόχο που πρέπει να χτυπήσουν την συγκεκριμένη στιγμή.
Δηλαδή, «τα εμβόλια που αναπτύσσονται τώρα, οδηγούν στην αναγνώριση πρωτεϊνών που υπάρχουν σε συγκεκριμένα καρκινικά κύτταρα. Για παράδειγμα, ένας ιός έχει αντιγόνα στην επιφάνειά του που προκαλούν το ανοσοποιητικό σύστημα να τον επιτεθεί όταν προκύψει ανάγκη. Τα καρκινικά κύτταρα έχουν επίσης αντιγόνα στην επιφάνειά τους». (Για να κατανοήσουμε περισσότερο τον τρόπο λειτουργίας, θα μπορούσαμε να μετατρέψουμε τον επιστημονικό όρο «αντιγόνα» σε «στόχους». Δηλαδή, τα εμβόλια που τώρα κατασκευάζονται, εντοπίζουν συγκεκριμένους στόχους στα καρκινικά κύτταρα και τους χτυπούν).
«Τα αντιγόνα που σχετίζονται με τον όγκο είναι πρωτεΐνες που βρίσκονται στα καρκινικά κύτταρα. Τα φυσιολογικά κύτταρα είτε δεν έχουν αυτά τα αντιγόνα, είτε αν έχουν, έχουν πολύ μικρότερη ποσότητα. Τα εμβόλια για τη θεραπεία του καρκίνου βοηθούν το ανοσοποιητικό σύστημα να αναγνωρίσει αυτά τα αντιγόνα που βρίσκονται στα καρκινικά κύτταρα και να οδηγήσει στην καταστροφή τους με ζητούμενο η στόχευση να αφορά εκλεκτικά τα καρκινικά κύτταρα και να μην επηρεάζει τα φυσιολογικά και υγιή κύτταρα».
Όλη αυτή η διαδικασία, η κινητοποίηση του εσωτερικού μηχανισμού άμυνας που υπάρχει σε κάθε άνθρωπο, και οδηγεί στην «αναγνώριση» του «εχθρού» ονομάζεται «ανοσοθεραπεία». Είναι δηλαδή η θεραπεία που στοχεύει στο ανοσοποιητικό σύστημα του ίδιου του ασθενούς, διεγείροντας το και απελευθερώνοντας τα ειδικά κύτταρα που επιτίθενται και καταστρέφουν τους καρκινικούς όγκους.
Εμπόδιο η ετερογένεια μεταξύ των τύπων καρκίνου
Μεγάλο πρόβλημα, για την ευρεία αντιμετώπιση του καρκίνου με την ανοσοθεραπεία, εξήγησε ο κ. Πέτρου, «είναι η ετερογένεια που επικρατεί μεταξύ των διαφόρων τύπων καρκίνου ή των μηχανισμών που μπορούν να αναπτύξουν οι όγκοι ώστε να αποφύγουν τη θεραπεία». Με απλά λόγια, ο κάθε τύπος καρκίνου έχει τα δικά του διαφορετικά χαρακτηριστικά, τα οποία διαφέρουν ακόμα και από άνθρωπο σε άνθρωπο. Για αυτό και «είναι σημαντικό να υπάρχουν εξατομικευμένες θεραπείες τι οποίες προσφέρει το νέο πεδίο της ιατρικής ακριβείας (precision medicine). Δηλαδή, μέσω αυτών των νέων τεχνολογιών που αναπτύσσονται, θα μπορεί να λαμβάνεται ένα δείγμα από κάποιο όγκο, να γίνεται βιοψία και να δημιουργούνται ειδικά αντισώματα ή mRNA που να οδηγούν στην παραγωγή ειδικών αντισωμάτων από τον ίδιο οργανισμό και να στοχεύονται αποτελεσματικά τα καρκινικά κύτταρα. Βέβαια αν κάποιοι τύποι όγκων είναι ίδιοι, έχουν δηλαδή ίδια χαρακτηριστικά και ίδια αντιγόνα στην επιφάνεια των κυττάρων τους, τότε θα μπορεί να υπάρχει μια κατηγορία mRNA εμβολίων που να δίνεται σε μεγάλη ομάδα ασθενών με ίδιο τύπο όγκου».
Ειδικά για την τεχνολογία mRNA «κάποια τεχνικά προβλήματα στην χορήγηση, έχουν πλέον λυθεί και η τεχνολογία μπορεί να εφαρμοστεί, τόσο στην αντιμετώπιση του καρκίνου, αλλά και στο μέλλον και για άλλες ασθένειες».
Άλλο μειονέκτημα της νέας τεχνολογίας είναι το γεγονός ότι λειτουργεί με στόχο να «ξυπνήσει» το ανοσοποιητικό σύστημα. «Πρόβλημα δηλαδή είναι η γήρανση του ανοσοποιητικού (ηλικιωμένοι) ή προηγούμενη χημειοθεραπεία ή ακτινοθεραπεία που έχει καταστείλει το ανοσοποιητικό».
Τα προληπτικά εμβόλια κατά του καρκίνου
Η ανθρωπότητα τις τελευταίες δύο δεκαετίες έχει στα χέρια της και προληπτικά εμβόλια κατά του καρκίνου και συγκεκριμένα κατά του ιού των ανθρωπίνων θηλωμάτων που προκαλεί καρκίνο του τραχήλου της μήτρας. «Η ανοσοποίηση κατά του ιού των ανθρώπινων θηλωμάτων μείωσε τους όγκους του τραχήλου της μήτρας που προκαλούνται από αυτή τη νόσο κατά 87% μεταξύ των εμβολιασμένων». Παράλληλα, «εμβόλια έναντι της ηπατίτιδας Β βοήθησαν στην πρόληψη του καρκίνου του ήπατος».
