«Είναι σπουδαίο να γίνονται έμπρακτες προσπάθειες για την στήριξη και προώθηση των γυναικών του χώρου μας και είμαι ευγνώμων που έλαβα μέρος στην προσπάθεια αυτή», δήλωσε στον «Φ» η νεαρή Κύπρια μαέστρα Κυριακή Κουντούρη αναφερόμενη στην πρωτοποριακή εκδήλωση του ιδρύματος Συμφωνικής Ορχήστρας Κύπρου με θέμα «Ισότητα στο πόντιουμ» την Παρασκευή 12 Ιανουαρίου 2024 στο θέατρο Παλλάς στη Λευκωσία, με αφορμή τη θέσπιση πολιτικής από το ίδρυμα, για ίση κατανομή των αναθέσεων για φιλοξενούμενους μαέστρους και σολίστ, σε άνδρες και γυναίκες.
Στη διάρκεια της εκδήλωσης, η Ορχήστρα παρουσίασε σύντομο μουσικό πρόγραμμα υπό τη διεύθυνση της Κυριακής Κουντούρη και της Ελληνίδας συναδέλφου της Ζωής Ζενιώδη που ήρθαν από την Αθήνα για το σκοπό αυτό, με έργα Mozart, Beethoven, Leo Delibes και Brahms. Η όμορφη αυτή βραδιά περιλάμβανε σύντομους χαιρετισμούς από την υφυπουργό Πολιτισμού Λίνα Κασσιανίδου, την Επίτροπο Ισότητας Τζόζη Χριστοδούλου και την αντιπρόεδρο του ιδρύματος σκηνοθέτιδα Αθηνά Ξενίδου.
«Στη διάρκεια της θητείας μου στο διοικητικό συμβούλιο του ιδρύματος, είπε χαρακτηριστικά η κυρία Ξενίδου, ένας καλλιτεχνικός διευθυντής παγκόσμιας φήμης, όταν ρωτήθηκε από μένα γιατί έχει επιλέξει μόνο δύο γυναίκες από τους 23 μαέστρους που φιλοξένησε, μου είπε πως ο λόγος είναι γιατί οι γυναίκες είναι… φτιαγμένες διαφορετικά βιολογικά και τα χέρια τους είναι προορισμένα για να κρατάνε… μωρά κι όχι μπαγκέτες!».
Η εκδήλωση τέλειωσε με ενδιαφέρουσα ανοικτή συζήτηση μεταξύ του κοινού και των δύο γυναικών μαέστρων που μοιράστηκαν το πόντιουμ.
Η Ζωή Ζενιώδη και η Κυριακή Κουντούρη απάντησαν σε ερωτήσεις των προσκεκλημένων για την καριέρα τους ως γυναίκες σε ένα ανδροκρατούμενο επάγγελμα, αφού όπως υπογραμμίσθηκε, είναι εξ’ ορισμού και κατά παράδοση μια καθόλα ανδρική υπόθεση, η παρουσία στο πόντιουμ της κλασικής μουσικής στον δυτικό κόσμο.
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ: Ζωή Ζενιώδη: Δεν πρέπει σώνει και καλά να βασανιστούμε για να γίνουμε καλύτεροι
Όπως ανέφερε επίσης στην «Φ», η Κυριακή Κουντούρη, «ήταν μια έντονα συγκινητική βραδιά, αφενός διότι μου δόθηκε η ευκαιρία να συνεργαστώ ξανά με τους μουσικούς της Συμφωνικής Ορχήστρας Κύπρου, αφετέρου λόγω της μεγάλης τιμής που ένιωσα ως Κύπρια για τη συμμετοχή μου σε αυτό το σημαντικό γεγονός. Πολύ ευχάριστη ήταν επίσης η συνεργασία με την εξαιρετική μαέστρο Ζωή Ζενιώδη. Αξίζουν θερμά συγχαρητήρια στο ίδρυμα Συμφωνική Ορχήστρα Κύπρου για την πρωτοβουλία».
Ο σεξισμός ενάντια στα όνειρα των γυναικών
«Είναι γεγονός ότι το επάγγελμα μαέστρος, είναι ένα καθαρά, παραδοσιακά ανδροκρατούμενο επάγγελμα και στο οποίο η διάσταση του φύλου, επείγει να ενσωματωθεί», τόνισε μεταξύ άλλων στον χαιρετισμό της η επίτροπος Ισότητας Φύλων Τζόζη Χριστοδούλου.
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ: Πού να μην υπήρχε και η ίση κατανομή…
«Η ενσωμάτωση της διάστασης του φύλου, πρόσθεσε, μπορεί να αρχίσει σε δύο παράλληλα επίπεδα: στα κέντρα λήψης των αποφάσεων, δηλαδή στον ίδιο τον οργανισμό και δεύτερο στην πρόσβαση γυναικών στον χώρο αυτό. Εν έτει 2024, δεν υπάρχει τομέας στον οποίο να μην εργάζονται και γυναίκες. Δεν υπάρχει επίσης, τομέας στον οποίο να μην χρειάζονται και γυναίκες και άντρες. Με αυτά λοιπόν τα δεδομένα, είναι αναγκαία η ενσωμάτωση της διάστασης του φύλου, αφού έχει αποδειχθεί, τόσο μέσα από μελέτες, όσο και στην πράξη, πως όταν επενδύουμε στις γυναίκες αναβαθμίζονται κοινότητες, κοινωνίες, εταιρίες και εν τέλει τα κράτη. Το ίδιο και στον χώρο της μουσικής. Παρόλο που δεν έχουμε επίσημα στατιστικά στοιχεία, παρακολουθούμε πολλά κορίτσια να εκπαιδεύονται στη μουσική, είτε μαθαίνοντας ένα όργανο, είτε θεωρία της μουσικής, είτε τραγούδι, αλλά ελάχιστες καταφέρνουν να φτάσουν σε υψηλές θέσεις στην κλασική μουσική. Καθημερινά εργαζόμαστε για να καταρρίψουμε κάθε αρνητικό και περιοριστικό στερεότυπο, αναχρονιστικές προκαταλήψεις και σεξιστικά σχόλια όπως του μαέστρου Πετρένκο, που είπε ότι «οι ορχήστρες αντιδρούν καλύτερα, όταν έχουν ένα άντρα μπροστά τους, επειδή ένα χαριτωμένο κορίτσι στο βάθρο, σημαίνει ότι οι μουσικοί σκέφτονται άλλα πράγματα…». Ας μην επιτρέψουμε σε άλλους, να συνεχίσουν σεξιστικά σχόλια που θα εμποδίζουν κορίτσια και γυναίκες να γίνουν αυτό που ονειρεύονται».
Η υφυπουργός Πολιτισμού Λίνα Κασσιανίδου σε διαδικτυακή της ανάρτηση συνόψισε ως εξής, όσα ανέφερε στον χαιρετισμό της: «Μπορεί μια γυναίκα να σταθεί στο πόντιουμ και να διευθύνει μια συμφωνική ορχήστρα ως μαέστρα; Βεβαίως και μπορεί, μας είπαν και μας έδειξαν οι μαέστρες η Ζωή Ζενιώδη και η Κυριακή Κουντούρη. Η εκδήλωση του ιδρύματος Συμφωνικής Ορχήστρας Κύπρου, ήταν μια εξαίρετη πρωτοβουλία που στηρίζει έμπρακτα την ίση συμμετοχή των γυναικών στον χώρο της κλασικής μουσικής στην Κύπρο. Ως υφυπουργείο Πολιτισμού χαιρετίζουμε τέτοιες ενέργειες που υποστηρίζουν την ισότητα, τη συμπερίληψη και τη συνεργασία όλων, ανεξαρτήτως φύλου, ηλικίας, θρησκείας, χρώματος, εθνικότητας. Συγχαρητήρια!».
Δύο μαέστρες συζητούν με το κοινό
«Εγώ ήμουν πιανίστα, είχα μια άλλη καριέρα, δεν είχα σκεφτεί ποτέ να γίνω μαέστρος» ανέφερε στη διάρκεια της συζήτησης η Ζωή Ζενιώδη. Πρόσθεσε ότι κρίσιμο σημείο καμπής, υπήρξε η παραίνεση ενός καθηγητή της στις ΗΠΑ το 2006. «Με είδε να διευθύνω – είπε – και μετά από μερικά μαθήματα με κάλεσε στο γραφείο του και μου είπε «πρέπει να γίνεις μαέστρος!».
Η δική μου απάντηση ήταν «μα δεν γίνεται, είμαι γυναίκα, δεν γίνονται οι γυναίκες μαέστροι!». Έγινε έξαλλος και μου είπε «μα τι είναι αυτά που λες; Και βεβαίως γίνονται!». Ήταν πολύ σημαντικό, γιατί το είπε ένας άνδρας. Το 2015 λοιπόν, είχα τελειώσει τις σπουδές μου, είχα κάνει το διδακτορικό μου, οπότε με κάλεσαν από το Ινστιτούτο Γυναικών Μαέστρων της Όπερας του Ντάλας και από το 2016 είμαι μέλος του Ινστιτούτου («Hart Institute of Women Conductors».
Η κυρία Ζενιώδη ανέφερε επίσης ότι πρόσφατα, μετά τη συμμετοχή της στον διαγωνισμό «La Maestra» στο Παρίσι, επιλέχθηκε ως ένα από τα έξι μέλη της Ακαδημίας Maestra για την περίοδο 2022-2024. Επίσης μίλησε για το ντοκιμαντέρ Maestra που αναφέρεται στη ζωή και την καριέρα πέντε γυναικών, περιλαμβανομένης της ίδιας. Το ντοκιμαντέρ έκανε πρεμιέρα στο Tribeca Film Festival της Νέας Υόρκης και κέρδισε το δεύτερο βραβείο κοινού. Η Ζωή Ζενιώδη έχει διαρκή και έντονη διεθνή παρουσία και συνεργάζεται συχνά με οργανισμούς όπως οι Όπερες του Σικάγο, της Σάντα Φε και της Φλόριδας των ΗΠΑ, του Κουϊνσλαντ στην Αυστραλία, της Νέας Ζηλανδίας, ενώ έχει εμφανιστεί σε χώρους όπως το Carnegie Hall, το Teatro Colon και το Philharmonie de Paris.
Στη δική της παρέμβαση η 26χρονη Κύπρια μαέστρα Κυριακή Κουντούρη που κατάγεται όπως μας είπε, από την Πόλη Χρυσοχούς, ενώ ζει και εργάζεται στην Αθήνα, αναφέρθηκε στις σπουδές της στη διεύθυνση ορχήστρας στο Τμήμα Μουσικών Σπουδών του Ιονίου Πανεπιστημίου στην Κέρκυρα. Αποφοίτησε με την υψηλότερη βαθμολογία του έτους της και το 2021 ανακηρύχθηκε υποψήφια διδάκτωρ του ιδίου Τμήματος. Από τον Σεπτέμβρη 2023 είναι η μαέστρος της El Sistema Greece Youth Orchestra. Έχει συνεργαστεί με την Εθνική Λυρική Σκηνή και έχει συμπράξει με ορχήστρες όπως η Συμφωνική Ορχήστρα Κύπρου και Νέων Κύπρου, η Συμφωνική Ορχήστρα Δήμου Αθηναίων, της Φιλαρμονικής Εταιρείας Κέρκυρας και του Δήμου Θεσσαλονίκης.
«Η μπαγκέτα να μοιράζεται ισότιμα από χέρι σε χέρι»…
Όπως τονίζει σε ανακοίνωσή του το ίδρυμα Συμφωνικής Ορχήστρας Κύπρου, «με την εφαρμογή της πολιτικής του για ίση κατανομή των αναθέσεων για φιλοξενούμενους μαέστρους και σολίστ, σε άνδρες και γυναίκες, δηλώνει και πραγματώνει την πρόθεση του να συμβάλει στην αναδιαμόρφωση της περιρρέουσας αντίληψης από ένα μέρος του πληθυσμού, σχετικά με τη γυναίκα ως επαγγελματία σολίστ ή μαέστρο, η οποία – κυρίως όσον αφορά στο επάγγελμα του μαέστρου – την θέλει να μην εκπροσωπείται ισάξια με το ανδρικό φύλο. Ως ίδρυμα Συμφωνική Ορχήστρα Κύπρου, με σοβαρότητα και πάθος συμμετέχουμε στην παγκόσμια κίνηση προς μια πραγματικότητα στον τομέα της κλασικής μουσικής όπου θα επικρατεί μεγαλύτερη ισορροπία. Γιορτάζουμε την αρχή του τέλους της ανισορροπίας των φύλων στο πόντιουμ, όπου γυναίκες μαέστροι αναδύονται από τη σκιά της σιωπής, αναδεικνύοντας την ποιότητα του έργου τους. Με την έλευση του 2024, το παρόν διοικητικό συμβούλιο του ιδρύματος Σ.Ο.Κ. αφήνει πίσω μια σημαντική παρακαταθήκη. Η μπαγκέτα επιτέλους αρχίζει να μοιράζεται ισότιμα από χέρι σε χέρι, για να ανοίξει έναν πιο ισορροπημένο δρόμο σε ανερχόμενα νέα ταλέντα γυναικών και ανδρών. Παρόλο που μάχονται ακόμα για τα αυτονόητα, απέναντι σε απαρχαιωμένους θεσμούς και φαλλοκρατικούς φορείς, γενναίες γυναίκες μαέστροι πετυχαίνουν όλο και πιο συχνά τη διασφάλιση της ηγετικής αυτής θέσης του μαέστρου συμφωνικής ορχήστρας, καλλιτεχνικού διευθυντή και σολίστ.
Σε αυτό τον σκοπό λοιπόν αφοσιωθήκαμε και εμείς τα τελευταία χρόνια ως ίδρυμα Συμφωνικής Ορχήστρας Κύπρου, για να βοηθήσουμε με τη σειρά μας τις παγκόσμιες κινήσεις προς μια πιο ισορροπημένη πραγματικότητα στην κλασική μουσική. Πήραμε θέση στην πρώτη γραμμή, πλάι σε οργανισμούς πρωτοπόρους όπως το Institute of Women Conductors στην Αμερική, που παρέχει ένα δίκτυο ενδυνάμωσης, ανθεκτικότητας και στήριξης των γυναικών μαέστρων. Θεωρούμε πως αντιπαλεύουμε έτσι τη νοοτροπία και τον τρόπο σκέψης, που μέχρι τώρα αποτρέπει την εμφάνιση γυναικών στο πόντιουμ, με μοναδικό εμπόδιο το φύλο τους. Θέλουμε να μεταφέρουμε το απλό αλλά υποτιμημένο μήνυμα, πως το φύλο οποιουδήποτε μαέστρου, δεν αφορά ούτε και επηρεάζει την ικανότητα ή την ποιότητα του έργου του. Όπως σε κάθε επάγγελμα, η ουσία βρίσκεται καθαρά στην εκτέλεση και το αποτέλεσμα. Η απήχηση της ερμηνείας, η συγκίνηση του κοινού, η επικοινωνία των μαέστρων με την ορχήστρα, η αλήθεια τους, το ήθος τους, είναι αυτά που μετρούν. Έμπρακτα συνεισφέρουμε, επιδιώκοντας συνεργασίες με ανερχόμενες, διακεκριμένες και παγκοσμίου φήμης γυναίκες μαέστρους, οι οποίες με ιδιαίτερη χαρά αποδέχονται την πρόσκλησή μας να διευθύνουν τη δική μας συμφωνική ορχήστρα σε συναυλίες και εγχώριες εκδηλώσεις. Στόχος μας να τονίσουμε τη σημασία της ισορροπίας στο πόντιουμ, μετατοπίζοντας το φύλο του μαέστρου από το επίκεντρο, με πρόθεση να επαναφέρουμε την ουσία. Δηλαδή τη μετάδοση της κλασικής μουσικής στη νέα γενιά, τη μετάδοσή της στην ευρύτερη κοινωνία, την αντικειμενική αντιπροσώπευσή της από άξιους επαγγελματίες ανεξαρτήτως φύλου, τη χρήση της ως γλώσσα αγάπης, ειρήνης, σεβασμού, έμπνευσης, πολιτισμού και ισότητας. Την απόλυτη της μαγεία, όταν εκφράζεται ελεύθερα, ισότιμα, δίκαια, και ισορροπημένα. Όπως τόσο εύστοχα αναφέρει η μαέστρος Ζωή Ζενιώδη, χρειαζόμαστε δημιουργικούς ανθρώπους, ανθρώπους με ενσυναίσθηση, ανθρώπους που μπορούν να ανθίσουν ολοκληρωτικά. Ας εργαστούμε επιτέλους προς αυτή την κατεύθυνση. Ας δημιουργήσουμε τις δομές που χρειάζονται, για να συνεχίσει ο άνθρωπος να είναι άνθρωπος. Εξάλλου, όπως ανέφερε ο Αμερικανός αγνωστικιστής Robert Ingersoll (1833-1899), «ο αληθινός πολιτισμός βρίσκεται εκεί όπου κάθε άνθρωπος αναγνωρίζει σε όλους τους άλλους, κάθε δικαίωμα που διεκδικεί για τον εαυτό του».
ΕΞ ΑΦΟΡΜΗΣ
Το μεγάλο ταμπού της μπακέτας
«Είναι γεγονός ότι δεν μπορούμε να γίνουμε αυτό που δεν βλέπουμε κι έτσι οι γυναίκες χρειάζονται χώρο και φωνή, ώστε να δημιουργηθούν και τα γυναικεία πρότυπα, τα οποία θα πρέπει να ακούμε και να προωθούμε» είπε η Επίτροπος Ισότητας Τζόζη Χριστοδούλου στην πρωτοποριακή εκδήλωση του ιδρύματος Συμφωνικής Ορχήστρας Κύπρου με θέμα «Ισότητα στο πόντιουμ» την Παρασκευή 12 Ιανουαρίου 2024 στο θέατρο Παλλάς στη Λευκωσία.
Ανέφερε ότι στην Ευρώπη, μόνο το 6% των μαέστρων είναι γυναίκες κι επεσήμανε ότι «ο μαέστρος είναι μια ηγετική θέση και συνειδητά ή ασυνείδητα, παραπέμπει σε αντρική μορφή. Είναι, πρόσθεσε, μια θέση παραδοσιακά ανδροκρατούμενη και ακόμα και σήμερα, μετρά ελάχιστες γυναίκες που κατάφεραν να ξεπεράσουν τις προκαταλήψεις που τις αποκλείουν από θέσεις εξουσίας και να ηγηθούν ορχηστρών ανά τον κόσμο».
Να τι είπαν σχετικά, γυναίκες μαέστροι από διάφορες χώρες, όπως τέθηκε από το ίδρυμα Συμφωνικής Ορχήστρας Κύπρου.
Marin Alsop: «Η γυναίκα µαέστρος είναι µεγαλύτερο ταµπού ακόµη και από τη γυναίκα αστροναύτη».
Λίζα Ξανθοπούλου: «Η γυναίκα µαέστρος ξεπερνά σιγά-σιγά το «ταµπού» και γίνεται, απλώς, κάτι παράξενο».
Eve Queler: «Πολλοί κριτικοί προσβάλλονται γιατί είµαι µαέστρος και γυναίκα και µε κρίνουν ως παραγωγό και όχι ως μαέστρο της ορχήστρας. Θα ήθελα να εκτιµηθεί, επιτέλους, κάποτε ως καλό ή κακό το έργο µου».
Κωνσταντία Γουρζή: «Όλοι αισθάνονται έκπληξη µε τη γυναίκα στο πόντιουµ, θέλουν να την πλησιάσουν, αλλά δεν ξέρουν πώς. Δεν έχει ακόµη περάσει στη συνείδηση του κοινού η εικόνα…τα φεστιβάλ και οι ορχήστρες είναι πιο ανοιχτά απέναντι στις γυναίκες μαέστρους. Φοβάμαι όμως ότι αντιμετωπίζεται είτε ως μόδα, είτε ως μια άσκηση πολιτικής που προσπαθεί να ενδυθεί με την πολιτική ορθότητα και με αυτή την έννοια, τη θεωρώ μια στάση που δεν προσεγγίζει παρά την επιφάνεια των πραγμάτων».
Oksana Lyniv: «Μέχρι τη δεκαετία του 1980 υπήρχαν ορχήστρες που δεν δέχονταν γυναίκες ως μουσικούς. Οι γυναίκες επίσης μειονεκτούσαν κοινωνικά – απλά σκεφτείτε τα εργασιακά δικαιώματα. Αλλά τα τελευταία πέντε χρόνια, έχουν συμβεί πολλά. Οι πιο σημαντικές όπερες καταβάλλουν προσπάθειες για να πραγματοποιήσουν έως και τρεις παραγωγές με επικεφαλής τις γυναίκες».
