Η ενημέρωση των εφήβων για τη βία, οι τρόποι αναγνώρισης των κινδύνων και η ενδυνάμωση, ειδικά των κοριτσιών, ώστε να απορρίπτουν κακοποιητικές συμπεριφορές και σχέσεις, αλλά και η ευαισθητοποίηση των αγοριών για την ύπαρξη και άλλων ειδών αρρενωπότητας, όπως αυτή της φροντίδας, ήταν στο επίκεντρο του ευρωπαϊκού προγράμματος «Συμμετοχή στην Ισότητα» («Engaged in Equality – Challenging masculinities and engaging adolescent boys to end gender-based violence»), που άρχισε να υλοποιείται το 2022 και ολοκληρώνεται τον Ιανουάριο 2024, όπως ανέφερε η συντονίστρια του προγράμματος Δάφνη Δημητρίου λειτουργός του Μεσογειακού Ινστιτούτου Μελετών Κοινωνικού Φύλου (MIGS).
Μιλούσε στο καταληκτικό συνέδριο παρουσίασης και συζήτησης του προγράμματος που πραγματοποιήθηκε στις 19 Ιανουαρίου 2024 στο οίκημα της ΠΟΕΔ στη Λευκωσία υπό την αιγίδα της υπουργού Παιδείας Αθηνάς Μιχαηλίδου, με τη συμμετοχή εκπροσώπων του υπουργείου Παιδείας, της Επιτρόπου Προστασίας των Δικαιωμάτων του Παιδιού, εκπαιδευτικών, γονέων και των μαθητών/τριών με ηλικίες 13-15 χρόνων που συμμετείχαν στο πρόγραμμα από τα τρία Γυμνάσια Ακρόπολης Λευκωσίας, Πλατύ Αγλαντζιάς και Βεργίνας Λάρνακας.
Το πρόγραμμα υλοποιήθηκε παράλληλα από 13 άλλα σχολεία στην Ισπανία, Ιταλία, Σλοβενία και Αυστρία. Όπως ανέφερε σε χαιρετισμό της και η διευθύντρια του MIGS Σουσάνα Παύλου, επιτεύχθηκε ο στόχος του προγράμματος να αμφισβητήσει τους παραδοσιακούς έμφυλους ρόλους και την ηγεμονική αρρενωπότητα και να κινητοποιήσει τη νέα γενιά ως πρότυπα για την εξάλειψη της έμφυλης βίας.
«Ως μια μαθήτρια που συμμετείχα στο πρόγραμμα, θα ήθελα να δω τέτοιες δράσεις να εντάσσονται επίσημα στο ωρολόγιο πρόγραμμα όλων των σχολείων, να αυξηθούν αριθμητικά οι εκπαιδευτές των παιδιών και εμείς οι πλέον εκπαιδευμένοι μαθητές/τριες να έχουμε την ευκαιρία να εκπαιδεύσουμε άλλους συμμαθητές μας στο θέμα αυτό», ανέφερε στον «Φ» η μαθήτρια Γ΄ τάξης του Γυμνασίου Πλατύ Αγλαντζιάς Γεωργία Χάσικου που εκπροσώπησε τη μαθητική κοινότητα στο πάνελ όπου συζητήθηκε το θέμα «Η έμφυλη βία στις εφηβικές σχέσεις και ο ρόλος του σχολείου» στο πλαίσιο του συνεδρίου.
Η Γεωργία συμπεριλαμβάνεται στους εννιά μαθητές και μαθήτριες των τριών προαναφερόμενων Γυμνασίων, που μαζί με τρεις καθηγήτριες των σχολείων αυτών και με τη συνοδεία των λειτουργών του MIGS Δάφνης Δημητρίου και Στάλως Λέστα, εκπροσώπησαν την Κύπρο στο ευρωπαϊκό συνέδριο στο πλαίσιο του προγράμματος που έγινε στη Φλωρεντία της Ιταλίας το διήμερο 15 και 16 Νοεμβρίου 2023, με τη συμμετοχή αντιπροσωπειών και από τις άλλες τέσσερις συνεργαζόμενες χώρες. Η Γεωργία Χάσικου ανέφερε επίσης στον «Φ» ότι «συμμετείχε σε αυτή τη δράση και όλοι οι μαθητές/τριες γίναμε ομάδα, δεσμευτήκαμε σε μια συλλογική προσπάθεια προάσπισης της ισότητας μεταξύ των φύλων και καταπολέμησης της έμφυλης βίας. Εκπαιδευτήκαμε, κατανοήσαμε, σεβαστήκαμε, δεθήκαμε και μέσα από μια ανιδιοτελή προσπάθεια, παράξαμε έργο μέσα από τα εργαστήρια, που μπορεί να προβληθεί σε αυτούς που δεν είχαν τη δυνατότητα να το βιώσουν σαν ομάδα, αλλά τους οποίους οφείλουμε να εκπαιδεύσουμε ώστε να είναι υπέρμαχοι της ισότητας των φύλων».
«Τα σχολεία μας αλλάζουν, να αλλάξουμε κι εμείς…»
«Τα σχολεία μας αλλάζουν, πρέπει να είμαστε κι εμείς πρόθυμοι να αλλάξουμε και η αλλαγή πρέπει να γίνει από πάνω προς τα κάτω», είπε ο Αντώνης Αντωνίου βοηθός διευθυντής Α’ στο Παγκύπριο Γυμνάσιο Λάρνακας, σύμβουλος μέλος της Υπηρεσίας Συμβουλευτικής και Επαγγελματικής Αγωγής σε παρέμβαση του στη συζήτηση για την έμφυλη βία στις εφηβικές σχέσεις και τον ρόλο του σχολείου, που συντόνισε η δρ Χριστίνα Καϊλή, ερευνήτρια και συντονίστρια προγραμμάτων του MIGS.
Συμμετείχαν στο πάνελ η Έλενα Χριστοφόρου εκπρόσωπος του υπουργείου Παιδείας εκπαιδευτικός Αγωγής Υγείας-Οικιακής Οικονομίας με εξειδίκευση σε θέματα σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης και αγωγής υγείας, η Βίκυ Γεωργακοπούλου εκπρόσωπος του Συνδέσμου Γονέων Γυμνασίου Ακροπόλεως και η Γεωργία Χάσικου εκπρόσωπος της μαθητικής κοινότητας. «Πρέπει τα αναλυτικά προγράμματα να διαφοροποιηθούν και να αφήσουν τα παιδιά να ανασάνουν, να έχουν χρόνο να συζητούν και να συμμετέχουν σε προγράμματα όπως το Engaged in Equality» είπε ο Α. Αντωνίου και πρόσθεσε ότι «είναι πλέον εντελώς γνωσιοκεντρικό το σύστημα μας και δεν είναι αρκετά τα προγράμματα που βοηθούν τα παιδιά να αναπτύξουν δεξιότητες επικοινωνίας, ενσυναίσθησης και διεκδικητικότητας». Απευθυνόμενος στους μαθητές/τριες είπε ότι «εσείς παιδιά κάνατε το πρώτο βήμα και τα βιντεάκια που δημιουργήσατε, είναι καταπληκτικά.
Σκεφτήκατε τι θέλετε να αλλάξετε, κάνατε τη σκέψη σας πράξη και προχωρήσατε ακόμα ένα βήμα παραπέρα – διδάξατε και σε άλλα παιδιά». Ο κ. Αντωνίου αναφέρθηκε ιδιαίτερα στο πρόγραμμα σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης ως υπεύθυνος υλοποίησης του στο σχολείο όπου υπηρετεί και στις δυσκολίες που αντιμετώπισε, προκειμένου όπως είπε, «να βρει έξι περιόδους για όλη τη χρονιά για να υλοποιηθεί το πρόγραμμα. Ξέρετε – πρόσθεσε – πόσο δύσκολο είναι να βρω για όλο το σχολείο έξι περιόδους που οι μαθητές να μην έχουν ενισχυμένα Μαθηματικά, ενισχυμένη Φυσική, εξεταζόμενα μαθήματα και να τις εντάξω στο πρόγραμμα; Είναι πολύ δύσκολο κι αυτό λέει πολλά». Με τον κ. Αντωνίου συμφώνησε η εκπρόσωπος του υπουργείου Παιδείας δρ Παναγιώτα Μυλωνά, που είπε ότι «έχει δοθεί εντολή στους επιθεωρητές για αλλαγή, επικαιροποίηση και αποφόρτιση της ύλης ακριβώς για τους λόγους που ανέφερε ο κ. Αντωνίου».
Η κυρία Μυλωνά μίλησε για «καθηγητές που τρέχουν να προλάβουν την ύλη, να φτάσουν μέχρι και την τελευταία παράγραφο του βιβλίου ώστε τα παιδιά να μπορέσουν να ανταποκριθούν στις εξετάσεις του Ιούνη, κυρίως για τα εξεταζόμενα μαθήματα». Διαβεβαίωσε δε ότι «προσπαθούμε ως υπουργείο συντονισμένα και στοχευμένα, ώστε να ενταχθεί οριζόντια και μια άλλη διάσταση όπως η ισότητα των φύλων, η παιδαγωγική προσέγγιση, που θα αρχίσει να εφαρμόζεται από τον Σεπτέμβριο 2024».
Κατά την έναρξη του συνεδρίου η κυρία Μυλωνά μετέφερε χαιρετισμό της υπουργού Παιδείας που διαβεβαίωσε ότι «το υπουργείο υποστηρίζει κάθε δράση που ενισχύει την προώθηση της ισότητας των φύλων και είμαστε πρόθυμοι να συνεχίσουμε την άριστη συνεργασία με το Μεσογειακό Ινστιτούτο Μελετών Κοινωνικού Φύλου». Τον ρόλο του μαθήματος της Αγωγής Υγείας-Οικιακής Οικονομίας στα θέματα έμφυλης βίας ειδικότερα στο σχολείο, περίγραψε στην τοποθέτησή της η Έλενα Χριστοφόρου συντονίστρια του προγράμματος Αγωγής Υγείας Σεξουαλικής Διαπαιδαγώγησης του υπουργείου Παιδείας. Είπε ότι το μάθημα διδάσκεται στις τρεις τάξεις του Γυμνασίου, ως μάθημα επιλογής στην Γ’ Λυκείου και με τη ψήφιση της νομοθεσίας τον Δεκέμβρη 2022 έχει ενταχθεί από το τρέχον σχολικό έτος ως μάθημα σεμιναριακού τύπου σε όλες τις τάξεις του Λυκείου.
Ανέφερε ότι «το μάθημα στηρίζεται στο πρόγραμμα σπουδών Αγωγής Υγείας που είναι βασισμένο σε 4 άξονες – την ενδυνάμωση εαυτού, τον κοινωνικό εαυτό, τη διαμόρφωση ενεργού πολίτη και τον ασφαλή και υγιή τρόπο ζωής – μέσα από τους οποίους επιτυγχάνονται γνώσεις, στάσεις και δεξιότητες. Οι προσωπικές και κοινωνικές δεξιότητες – πρόσθεσε – είναι το κλειδί για την προστασία του ατόμου από τη βία και για την ικανότητα συλλογικής δράσης. Η έμφυλη βία στις εφηβικές σχέσεις προσεγγίζεται από την ενότητα της σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης μέσα από συγκεκριμένους δείκτες επιτυχίας και επάρκειας που δομήθηκαν σε ένα συγκεκριμένο πλαίσιο. Το πλαίσιο αυτό περιλαμβάνει τις υγιείς σχέσεις, τις αξίες, τα σεξουαλικά και αναπαραγωγικά δικαιώματα, το βιολογικό και κοινωνικό φύλο, μηδενική ανοχή στη βία, δεξιότητες υγείας κι ευεξίας, σωματική υγεία, σεξουαλική συμπεριφορά και τη σεξουαλική και αναπαραγωγική υγεία.
Σύμφωνα με τον νόμο, κάθε μαθητής/τρια θα κάνει έξι ώρες/περιόδους σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης και η έμφυλη βία είναι αναπόσπαστο μέρος του προγράμματος». Εκ μέρους των γονιών η Βίκυ Γεωργακοπούλου είπε μεταξύ άλλων ότι «τα καλύτερα εργαλεία που έχουμε ως γονείς για την πρόληψη της έμφυλης βίας, είναι η καλή σχέση με τα παιδιά μας, η εγγύτητα, η ανάπτυξη δυνατών συναισθηματικών σχέσεων που σημαίνει δίνουμε στα παιδιά την ελευθερία και τη δυνατότητα να περνούν ποιοτικό χρόνο με τους γονείς και να μιλούν μαζί τους για τα πάντα – για το πιο μικρό περιστατικό στο σχολείο, μέχρι το πιο μεγάλο τους πρόβλημα.
Είναι σημαντική η αποδοχή των παιδιών μας άνευ όρων, να μην προσπαθούμε να τα βάζουμε μέσα σε στερεότυπα και καλούπια. Είναι επίσης σημαντική η επαγρύπνηση των γονέων σε ό,τι αφορά τις συμπεριφορές και τα συναισθήματα των παιδιών, ώστε εκεί που υπάρχει πρόβλημα, να υπάρχει και δράση σε συνεργασία με τους άλλους γονείς και το σχολείο, όπως συζητήσεις, εργαστήρια και διαλέξεις».
Να ενδυναμώσουμε το εκπαιδευτικό σύστημα
Η Επίτροπος Προστασίας των Δικαιωμάτων του Παιδιού Δέσπω Μιχαηλίδου τόνισε στον χαιρετισμό της στο συνέδριο ότι «το σχολείο δεν βρίσκεται σε κοινωνική απομόνωση από την υπόλοιπη κοινότητα» και πρόσθεσε ότι «οι έμφυλες ανισότητες και η βία στο σπίτι, στην κοινότητα, στον κυβερνοχώρο, απορροφώνται και επηρεάζουν τους μαθητές και το φαινόμενο της βίας αναπαράγεται και εντάσσεται στα σχολεία.
Η δε μη εφαρμογή του νόμου, οι ακατάλληλες ή ανύπαρκτες πολιτικές για την προστασία του παιδιού και οι χαλαροί ή απόντες μηχανισμοί ανταπόκρισης, αφήνουν αδύναμα τα παιδιά απέναντι στην έμφυλη βία και συχνά επιτρέπουν στους θύτες να ενεργούν ατιμώρητοι. Θα πρέπει όλοι – τόνισε – να βάλουμε τα δυνατά μας, για να ενδυναμώσουμε τα παιδιά και πρωτίστως το εκπαιδευτικό σύστημα, με κινητήριο μοχλό τη σεξουαλική διαπαιδαγώγηση.
Αν αποδεχτούμε τη χρησιμότητα, αν όχι την αναγκαιότητα του μαθήματος, θα βοηθούσε να μεγαλώσουν τα παιδιά μας με ενσυναίσθηση. Θα τα δίδασκε τι σημαίνει συναίνεση, τι σημαίνει «όχι» και τι «ναι», τι σημαίνει «το σώμα μου, μου ανήκει», τι σημαίνει ο σεβασμός του άλλου, του «διαφορετικού». Σημειώνουμε ότι το συνέδριο περιλάμβανε και σεμινάρια μαθητών/ριων και ενηλίκων που έγιναν ξεχωριστά το ένα από το άλλο.
Το σεμινάριο των ενηλίκων συντόνισε η Νικολέττα Ρένκω διοικητική λειτουργός της Συμβουλευτικής Επιτροπής για την Πρόληψη και Καταπολέμηση της Βίας στην Οικογένεια (ΣΕΠΚΒΟ) μαζί με την πρόεδρο της ΣΕΠΚΒΟ και διευθύντρια του MIGS Σουσάνα Παύλου. Μιλώντας για τις διαδικασίες χειρισμού περιστατικών ενδοοικογενειακής βίας στο σχολείο, η κυρία Ρένκω είπε ότι «το υπουργείο Παιδείας έκανε τα τελευταία χρόνια μεγάλα βήματα στο θέμα αυτό, με αποκορύφωμα την υλοποίηση του νόμου για τη σεξουαλική αγωγή στα σχολεία».
Η επιστημονική διευθύντρια του Συνδέσμου για την Πρόληψη και Αντιμετώπιση της Βίας στην Οικογένεια (ΣΠΑΒΟ) δρ Άντρη Ανδρονίκου, αντέτεινε ότι «για μας τα πράγματα δεν είναι ρόδινα…βλέπουμε περιπτώσεις που δεν ενεργοποιούνται οι διαδικασίες και οφείλουμε να το αναγνωρίσουμε για να προστατεύσουμε τα παιδιά».
Το πρόγραμμα σε αριθμούς
Όπως επεσήμανε η Δάφνη Δημητρίου, «αναρωτήθηκαν κάποια παιδιά στις αρχές του προγράμματος, δεν υπάρχουν βίαιες γυναίκες και κορίτσια, ή δεν υπάρχουν αγόρια και άντρες που να είναι τρυφεροί, να φέρονται με καλοσύνη σε όλα τα άτομα, ακόμα και όταν είναι σε θέση ισχύος, να δέχονται και να εκφράζουν όλα τα συναισθήματα τους; Ναι – πρόσθεσε – φυσικά υπάρχουν.
Τα στατιστικά στοιχεία σε ευρωπαϊκό, αλλά και παγκόσμιο επίπεδο, μαρτυρούν παρόλα αυτά, μια τεράστια ανισότητα. Το πρόγραμμα είναι δομημένο με αυτό τον τρόπο, γιατί μια στις τρεις γυναίκες ηλικίας 15 ετών και άνω έχει βιώσει βία, τουλάχιστον μια φορά στη ζωή της και ο θύτης είναι άνδρας. Αυτό δεν είναι τυχαίο, αλλά δεν είναι ούτε βιολογικό. Η βία δεν είναι έμφυτο χαρακτηριστικό του ανδρικού φύλου. Όμως οι αριθμοί δείχνουν ότι η κοινωνικοποίηση μας, μας φέρνει εδώ, στην έμφυλη βία και μάλιστα από νωρίς». Αναφερόμενη στον «αριθμητικό αντίκτυπο» του προγράμματος, η Δάφνη Δημητρίου είπε ότι μέσω του Engaged in Equality «εκπαιδεύτηκαν 209 εκπαιδευτικοί αναπτύσσοντας τις ικανότητες τους στη θεματική του προγράμματος για την έμφυλη βία στις εφηβικές σχέσεις».Πρόσθεσε ότι «78 εκπαιδευτικοί συμμετείχαν σε εκδηλώσεις δικτύωσης εκπαιδευτικών, 481 μαθητές και μαθήτριες συμμετείχαν σε δραστηριότητες ευαισθητοποίησης κι ενδυνάμωσης και περισσότεροι από 337 μαθητές και μαθήτριες συμμετείχαν σε εργαστήρια αλληλοδιδακτικής προσέγγισης. Περισσότερες από 300 ώρες αφιερώθηκαν από τους μαθητές/τριες και εκπαιδευτικούς όλων των συμμετεχουσών χωρών στο πλαίσιο του προγράμματος, ενώ οι μαθητές και μαθήτριες σκηνοθέτησαν και δημιούργησαν μικρά βιντεάκια (2×30-60 δευτερολέπτων κάθε σχολείο), με στόχο την ευαισθητοποίηση ανήλικων και ενηλίκων για τη θεματική της ισότητας. Κάθε χώρα ανέπτυξε τη δική της ενημερωτική καμπάνια με τουλάχιστον 6 σύντομα βίντεο με πρωταγωνιστές/ριες τα συμμετέχοντα αγόρια και κορίτσια. Τα βίντεο και το υπόλοιπο υλικό διάδοσης κυκλοφορεί μέσω μέσων κοινωνικής δικτύωσης».
