«Πέντε ψώρηδες» ή «τρεις κι ο κούκος» ή έστω περίπου ένα εκατομμύριο άνθρωποι στην Κύπρο, πόσους Δήμους χρειαζόμαστε;
Πολλοί θα έτυχε να ακούσουν τέτοιες φράσεις από όσους θεωρούν ότι ο αριθμός των 20 νέων Δήμων είναι υπερβολικός για τα δεδομένα της Κύπρου. Η προσέγγιση αυτή ενισχύεται και αναπαράγεται (σε διάφορες εκδοχές) σε μέσα κοινωνικής δικτύωσης ή και ΜΜΕ. Η προσέγγιση αυτή τροφοδοτείται και από το γεγονός ότι Βρετανοί εμπειρογνώμονες είχαν εισηγηθεί τη δημιουργία πέντε Δήμων είτε δέκα αλλά και από το γεγονός τελικά κατατέθηκαν νομοσχέδια για 14 ή 17 Δήμους.
Η Βουλή πήρε τη σκυτάλη από την κυβέρνηση αλλά συζητούσε τη δημιουργία 21-22 Δήμων, για να καταλήξει τελικά σε 20 νέα σχήματα τα οποία θα λειτουργήσουν από την 1η Ιουλίου τρέχοντος έτους. Όπως ήταν αναμενόμενο, η ανακολουθία που παρατηρήθηκε προκάλεσε αντιδράσεις οι οποίες επιτάθηκαν όταν δημοσιοποιήθηκαν οι απολαβές των Δημάρχων, των αντιδημάρχων κοκ που, κατά γενική ομολογία (για τον μέσο πολίτη, για τον άνθρωπο ο οποίος δίνει αγώνα επιβίωσης) μοιάζουν, ειδικά στους μεγάλους Δήμους, υπερβολικές, αν αναλογιστεί κανείς, ότι η αντιμισθία των Δημάρχων κυμαίνεται πέριξ των €77.000 ετησίως και στους αντιδημάρχους γύρω στις €3.000 μηνιαίως.
Βεβαίως, ρόλο στην προσέγγιση των πολιτών διαδραμάτισε και το γεγονός ότι θα υπάρχουν 93 αντιδήμαρχοι εκ των οποίων οι 14 στον Δήμο Πόλεως Χρυσοχούς, αν και με τις ρυθμίσεις που έγιναν, οι αντιμισθία των αντιδημάρχων στους μικρούς Δήμους μειώνεται δραστικά. Συγκεκριμένα, η αντιμισθία των αντιδημάρχων θα κυμαίνεται από €717 μέχρι €2.987 τον μήνα, με ετήσιο κόστος €2.3 εκ.
Για να σχηματίσουμε ολοκληρωμένη εικόνα, πρέπει να πούμε ότι οι απολαβές, κυρίως των αντιδημάρχων, χρησιμοποιήθηκαν από την κυβέρνηση ως δέλεαρ για να πειστούν, κυρίως τους κοινοτάρχες, να συγκατανεύσουν στη μεταρρύθμιση ή να περιορίσουν τις αντιδράσεις τους, στόχος ο οποίος επετεύχθη. Εκ των υστέρων, όταν εγκρίθηκαν και τα νομοσχέδια της μεταρρύθμισης, ετέθη το θέμα που έπρεπε να τεθεί εξαρχής. Δηλαδή, είναι λογικό ένας κοινοτάρχης ο οποίος διοικεί μια οντότητα με 40 ή 100 ή και 300 κατοίκους, να αμείβεται με περίπου €3.000 μηνιαίως; Για να αντιμετωπιστεί η στρέβλωση τέθηκαν πληθυσμιακά κριτήρια και αναλόγως του αριθμού των κατοίκων της κάθε κοινότητας καθορίστηκαν και οι αντιμισθίες.
Ένα από τα ερωτήματα το οποίο τέθηκε στο παρελθόν, τίθεται τώρα και ίσως τεθεί και στο μέλλον, αφορά το «πόσοι Δήμοι θα έπρεπε να λειτουργούν στην Κύπρο»; Ο καθένας μπορεί να έχει την άποψη του αλλά πρέπει να ληφθεί υπόψιν, πως εκτός από τους Δήμους μεγαθήρια (σε διάφορες πόλεις της ΕΕ) υπάρχουν και χώρες με πολύ μικρούς δήμους. Για του λόγου το αληθές, μπορεί να γίνει επίκληση της μελέτης που ανατέθηκε από την Ένωση Κοινοτήτων Λεμεσού στην ερευνητική ομάδα του δρα Αντώνη Θεοχάρους (ΤΕΠΑΚ), την οποίαν καταγράφεται, πως στην Ολλανδία ο μέσος αριθμός κατοίκων, ανά Δήμο, είναι πολύ μεγαλύτερος από αυτόν της Κύπρου αλλά στη Γαλλία ο μέσος αριθμός κατοίκων, ανά Δήμο, είναι μικρότερος από τον αντίστοιχο της Κύπρου και μάλιστα εκεί η Τοπική Αυτοδιοίκηση είναι ισχυρότερη.
Από την άλλη, εγείρεται και ένα άλλο ερώτημα: Γιατί να γινόταν αποδεκτή η μελέτη των Βρετανών με τους 5-10 Δήμους και να μην γινόταν αποδεκτή η πρόταση των Ιταλών ή των Ελλήνων εμπειρογνωμόνων; Η πραγματικότητα είναι ότι η Κύπρος δημιούργησε δική της πατέντα, λαμβάνοντας πολλά στοιχεία και δεδομένα από την πρόταση των Ελλήνων εμπειρογνωμόνων αλλά όταν η πρόταση κατατέθηκε στο μαγειρείο της Βουλής, η συνταγή άλλαξε, όχι μόνο ως προς τους αριθμούς αλλά και τους συσχετισμούς ή ακόμη και την προοπτική επιβίωσης ή μη, των νέων σχημάτων.
Αυτό που δεν πρέπει να διαφεύγει σε όσους από μας βλέπουν μόνο στραβά, είναι το ισχύον καθεστώς, οπόταν θα βοηθούσε αν θέσει ο καθένας στον εαυτό του αν είναι ικανοποιητικό ή αν «έφαγε τα ψωμιά του» και έπρεπε να το διαδεχθεί κάποιο άλλο;
Ο καθένας μπορεί να απαντήσει όπως κρίνει αλλά πρέπει να λάβουμε υπόψιν, πως όλοι οι εμπειρογνώμονες, είτε Ιταλοί, είτε Έλληνες, είτε Βρετανοί θεωρούσαν δεδομένο ότι ο παρόν τρόπος αυτοδιοίκησης έκλεισε τον κύκλο του και ότι ουδεμία προοπτική είχε ή έχει.
Πέραν αυτών, ακόμη και να αποφασίζαμε ότι δεν θα μεταρρυθμίσουμε την Τοπική Αυτοδιοίκηση επειδή είμαστε μάγκες ή επειδή έτσι γουστάρουμε, οι πιέσεις που ασκήθηκαν, ένεκα και της οικονομικής κρίσης και της ασφυκτικής πίεσης που ασκούσε η Τρόικα, δεν υπήρχε περίπτωση να μην συμμορφωθεί η κυβέρνηση. Εξάλλου, και η ίδια η ΕΕ, για να αποδεσμεύσει περίπου €890 εκατ. προς την Κύπρο έθετε ως προϋπόθεση (μαζί με άλλα) και τη μεταρρύθμιση της Τοπικής Αυτοδιοίκησης. Με λίγα λόγια, ίσχυε η ρήση «μπρος γκρεμός και πίσω ρέμα».
Ο χρόνος είναι πιεστικός
Η προηγούμενη κυβέρνηση πρότεινε όντως 14 ή 17 Δήμους που ήταν εγγύτερα στις μελέτες των Ελλήνων εμπειρογνωμόνων και αυτό καταγράφεται στα θετικά της, σε σχέση πάντα με το τελικό αποτέλεσμα.
Ωστόσο, η κυβέρνηση μπήκε στον πειρασμό να προτείνει τέτοια κατανομή και συγχωνεύσεις, οι οποίες βοηθούσαν το κυβερνών κόμμα και έσπρωχναν στη γωνιά το δεύτερο κόμμα, δηλαδή το ΑΚΕΛ, το οποίο είδε τον Δήμο Δερύνειας να χάνεται μέσα από τα χέρια του, ενώ μπήκε στη ζυγαριά και η Πέγεια η οποία συνενώνεται με κοινότητες οι οποίες μπορεί να οδηγήσουν το Δήμο να αλλάξει χέρια.
Παράλληλα, η κυβέρνηση βόλεψε δικούς της ανθρώπους και ένα τέτοιο παράδειγμα αφορά την Αραδίππου η οποία, με βάση τις προτάσεις των ειδικών, θα είχε καλύτερα αποτελέσματα αν συνενωνόταν με τη Λάρνακα. Από την άλλη. Ο Δήμος Στροβόλου έμεινε αυτόνομος, όπως και ο Δήμος Πάφου ενώ αυτονομήθηκε και η Γεροσκήπου.
Όμως, όλα αυτά αποτελούν παρελθόν και σημασία έχει να πετύχει η μεταρρύθμιση. Ο χρόνος που απομένει μέχρι τις εκλογές του Ιούνη και την έναρξη της λειτουργίας των νέων σχημάτων την 1η Ιουλίου, είναι περιορισμένος. Η διαδικασία δεν εξελίσσεται με τους αναμενόμενους ρυθμούς και όλα συγκλίνουν στο ότι θα παρατηρηθούν προβλήματα, τουλάχιστον στο πρώτο χρονικό διάστημα. Παράλληλα, δεν είναι διασφαλισμένη η παροχή στους πολίτες φθηνότερων υπηρεσιών.
Όλα αυτά, προκάλεσαν και την τελευταία αντιπαράθεση μεταξύ της κυβέρνησης και κομμάτων. Ο,τι και να συμβεί, ο καθένας θα έχει να λέει «εμείς τα είχαμε πει». Όμως, σημασία έχει, να συνεργαστούν όλοι για να περιοριστούν, κατά το δυνατόν, τα διαφαινόμενα προβλήματα. Και αυτό θα πράξουν, απλώς επειδή δεν υπάρχει άλλη επιλογή.
Ήταν πανάκεια οι πέντε Δήμοι που πρότειναν οι Βρετανοί;
Ένα ερώτημα το οποίο για πολλούς κρίνεται εύλογο, αφορά το κατά πόσον μπορούσε η Κύπρος να λειτουργήσει με 5-10 Δήμους, όπως εισηγήθηκαν οι Βρετανοί; Για να ξεκαθαρίσει κάπως περισσότερο το θέμα με την πρόταση των Βρετανών (με επίκληση, τη μελέτη της ομάδας του ΤΕΠΑΚ), παραθέτουμε απλώς κάποιες από τις διαπιστώσεις/εκτιμήσεις, για να συνειδητοποιήσουμε, πως εκτός από τη λειτουργία πέντε ή δέκα Δήμων, περιλάμβανε και τα ακόλουθα:
• μετατροπή της Τ.Α σε μοχλό εφαρμογής των μνημονιακών πολιτικών στις
τοπικές κοινωνίες.
• δημιουργία ενός υδροκέφαλου, αντιδημοκρατικού, συγκεντρωτικού
μοντέλου για την Τ.Α.
• περικοπές στις δημόσιες δαπάνες μέσα από: κατάργηση κρίσιμων.
υπηρεσιών, διάλυση δομών, απολύσεις προσωπικού, ελαστικοποίηση
εργασιακών συνθηκών και μειώσεις μισθών.
• συγκέντρωση πόρων μέσα από τις ιδιωτικοποιήσεις δημοσίων
αγαθών/υπηρεσιών και την αντιμετώπιση των «πολιτών ως πελάτες».
• συστηματική υπονόμευση της θεμελιώδους αρχής ότι βασικός στόχος της
Τ.Α δεν είναι η αποκομιδή κερδών αλλά η παροχή κοινωνικών αγαθών και
υπηρεσιών στους πολίτες.
• δεν υποστηριζόταν από μια τεκμηριωμένη κοστολόγηση της
προτεινόμενης μεταρρύθμισης αλλά εισηγείτο την άκριτη εφαρμογή του
βρετανικού μοντέλου στο κυπριακό πλαίσιο.
• απουσίαζε από την έκθεση οποιαδήποτε συγκεκριμένη αναφορά σχετική
με τις πιθανές κοινωνικές επιπτώσεις του προτεινόμενου σχεδίου
αναδιάρθρωσης.
Από τους 14 στους 20 Δήμους
Τα νομοσχέδια της μεταρρύθμισης που προέβλεπαν 14 η 17 Δήμους (υπό προϋποθέσεις) κατατέθηκαν στη Βουλή τον Μάρτιο του 2020 και ο εξ Ελλάδος αρχιτέκτονας τους κ. Χαράλαμπος Κουταλάκης, στην πρόταση του για δημιουργία 14 ή 17 Δήμων, έλαβε υπόψιν τα κυρίως τρία κριτήρια και συγκεκριμένα, το πληθυσμιακό, το γεωγραφικό και το κοινωνικό.
Βεβαίως, τελικά σχεδόν όλα ανατράπηκαν, σε μικρό ή μεγάλο βαθμό, στα κομματικά μαγειρεία και καταλήξαμε στους 20 Δήμους.
Η πρόταση Κουταλάκη
Η πρόταση του εξ Ελλάδος εμπειρογνώμονα Χαράλαμπου Κουταλάκη, ευαγγελιζόταν και τα ακόλουθα:
• Οι νέοι Δήμοι θα μπορούν να αξιοποιήσουν (για βελτίωση των παρεχομένων υπηρεσιών ή για αναπτυξιακά έργα) κονδύλι μεταξύ
€30 εκατ.-€50 εκατ. που θα προκύψει από τις συγχωνεύσεις.
• Στους δήμους θα καταλήγει το σύνολο των εσόδων από τα τέλη κυκλοφορίας των αυτοκινήτων, κάτι το οποίο ισοδυναμεί με αύξηση των εσόδων κατά 40% – 50% σε σχέση με την υφιστάμενη κρατική χορηγία.
• Η αλλαγή του τρόπου χρηματοδότησής τους αλλά και οι εξοικονομήσεις που θα προκύψουν θα οδηγήσουν μεσοπρόθεσμα σε αυξημένους πόρους κατά €60-80 εκατ.
Ο πρώην υπουργός Εσωτερικών Κωνσταντίνος Πετρίδης είχε αναφέρει, πως ένας μεγάλος δήμος σήμερα ξοδεύει €245 τον χρόνο για κάθε κάτοικο για παροχή υπηρεσιών, ενώ ένας μικρός δήμος φτάνει να ξοδεύει, για τις ίδιες υπηρεσίες και με λιγότερους υπαλλήλους, €1.143 ευρώ τον χρόνο για κάθε κάτοικο.
Στους 20 Δήμους παρά τις ενστάσεις
Μετά το πέρας συνεδρίας Κοινοβουλευτικής Επιτροπής Εσωτερικών, κατά την οποίαν διαφάνηκε ότι οι Δήμοι από 14 ή 17 θα κυμαίνονταν στους 20-21, ο τέως υπουργός Εσωτερικών Νίκος Νουρής, είχε δηλώσει:«Θεωρούμε ότι αυτή η συγκεκριμένη διαφοροποίηση ξεκάθαρα θέτει σε κίνδυνο την ίδια τη μεταρρύθμιση, τη βιωσιμότητα δηλαδή της μεταρρύθμισης, και έχω ξεκαθαρίσει ότι η Κυβέρνηση δεν μπορεί να συναινέσει σε έναν τέτοιο αριθμό από τη στιγμή που επιστημονικά και τεκμηριωμένα, όπως έχω παραθέσει και τους αριθμούς, αυτό θα οδηγήσει σε κατάρρευση του νέου αυτού διοικητικού μοντέλου». Παρόλα αυτά, η κυβέρνηση, όχι μόνο κατάπιε την αύξηση του αριθμού των Δήμων, αλλά για πολιτικούς και άλλους λόγους, μόνο που δεν βγήκε στα τραπέζια να πανηγυρίσει, αφού μπορούσε να παίξει το χαρτί μιας από τις μεγαλύτερες μεταρρυθμίσεις που έγιναν ποτέ στον τόπο.
Τι έλεγε ο υπουργός Κωνσταντίνος Πετρίδης
Όταν όλα πήραν την πορεία τους και οι ανατροπές διαδέχονταν η μία την άλλη, ο πρώην υπουργός Εσωτερικών Κωνσταντίνος Πετρίδης, είχε δηλώσει χαρακτηριστικά: «Η συζήτηση για τις συγχωνεύσεις δυστυχώς κυριάρχησε της όλης δημόσιας συζήτησης και πολλές φορές επισκίασε την ουσία της μεταρρύθμισης, αλλά επισκιάστηκε επίσης από ένα έντονο αίσθημα τοπικισμού. Ένα αίσθημα το οποίο δεν βασίζεται στον ορθολογισμό και στο κοινό καλό μιας περιοχής που αυτό που επιζητά είναι καλύτερες και φθηνότερες υπηρεσίες για τους δημότες της, αλλά σε διχαστικές νοοτροπίες του παρελθόντος. Ένα αίσθημα που ενίοτε λάμβανε και κομματική διάσταση αφού ορισμένοι ταύτιζαν τη γεωγραφική διάσταση της μεταρρύθμισης με κομματικούς συσχετισμούς».
Η εξέλιξη των Δήμων δια μέσου των δεκαετιών
Για να θυμηθούμε και τι ίσχυε στην Κύπρο, μέχρι το 1986 υπήρχαν οι μεγάλοι δήμοι (Λευκωσία, Λεμεσός, Λάρνακα και Πάφος) και άλλοι μικροί δήμοι όπως τα Λεύκαρα. Στις 23 Φεβρουαρίου 1986 διεξήχθησαν δημοψηφίσματα μέσα από τα οποία ανακηρύχθηκαν 11 νέοι δήμοι (Αγίου Αθανασίου, Αγίου Δομετίου, Αγλαντζιάς, Αραδίππου, Έγκωμης, Κάτω Πολεμιδιών, Λακατάμιας, Λατσιών, Μέσα Γειτονιάς, Παραλιμνίου και Στροβόλου). Το 1994 δημιουργήθηκαν ακόμα 5 δήμοι (Δήμος Αγίας Νάπας, Δήμος Γερμασόγειας, Δήμος Γεροσκήπου, Δήμος Δερύνειας, Δήμος Πέγειας). Το 1996 δημιουργήθηκε ο Δήμος Ιδαλίου.Στις 19.10.2011 στην Επίσημη Εφημερίδα της Δημοκρατίας κηρύχθηκαν σε δήμους οι περιοχές των Κοινοτικών Συμβουλίων Γερίου, Τσερίου, Λιβαδιών, Ύψωνα, Σωτήρας και Δρομολαξιάς-Μενεού.
Οι απολαβές των Δημάρχων σε έκθεση του Γ. Ελεγκτή
Το 2016 η αντιμισθία των 30 δημάρχων των ελευθέρων περιοχών ανερχόταν σε €1.590.000, των αντιδημάρχων σε €71.133, των δημοτικών συμβούλων σε €2.762.197 και οι συντάξεις σε €573.000. Αν υπολογιστεί και το κόστος αντιμισθίας των δημάρχων των κατεχόμενων δήμων το συνολικό κόστος αντιμισθίας ανερχόταν σε €1.867,454 και το συνολικό κονδύλι για τους δημοτικούς συμβούλους σε €3.217.167, ενώ οι συντάξεις ανήλθαν στις €801.185.
Συνοψίζοντας, ο Γενικός Ελεγκτής υπεδείκνυε, πως συνολικά για τους δημάρχους, τους δημοτικούς συμβούλους και τους συνταξιούχους δημάρχους το ποσό για το 2016 ανήλθε σε €4.996.822 και το κονδύλι αυξήθηκε στα €5.956.939 όταν υπολογίστηκαν και οι κατεχόμενοι δήμοι. Ψηλά-χαμηλά, €6 εκατ.
Σύμφωνα με τον Γενικό Ελεγκτή, η κρατική χορηγία κυμαινόταν στο 40%. Χαρακτηριστική της οικονομικής κατάστασης που είχαν βρεθεί οι Δήμοι, είναι και η απόφαση του Υπουργικού Συμβουλίου να εγκρίνει την αποπληρωμή (από το Κράτος) της ετήσιας δόσης των εγγυημένων από μέρους του δανείων των δήμων και κοινοτήτων, που υπολογίστηκε γύρω στα €11,3 εκατ.
