Τα επώνυμα έχουν τη δική τους ιστορία

Μας ακολουθούν πιστά από τη στιγμή της γέννησής μας, ελάχιστα όμως γνωρίζουμε για την προέλευσή τους. Τι σημαίνουν και από πού προέρχονται τα επώνυμά μας; Με τη μελέτη της σημασίας και της προέλευσης των επωνύμων των Ελληνοκυπρίων ασχολήθηκε ο Γιώργος Χατζηκωστής και καρπός της μελέτης του αυτής είναι το βιβλίο «Τα επώνυμα των Ελλήνων της Κύπρου». Το βιβλίο το οποίο περιλαμβάνει 8.000 επώνυμα που κατατάσσονται σε διάφορες κατηγορίες, θα δοθεί δωρεάν σήμερα με τον «Φιλελεύθερο» της Κυριακής.

Ως φιλόλογος ο Γιώργος Χατζηκωστής είχε πάντοτε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τη γλώσσα, θεωρώντας την ετυμολογία ως τα άγια των αγίων της. «Κατά το αρχαίο αξίωμα, αρχή της γνώσης είναι η ονομάτων επίσκεψις, δηλαδή η μελέτη των λέξεων. Είχα και στο παρελθόν ασχοληθεί με την ονοματολογία των Ελλήνων της Κύπρου. Στο βιβλίο μου «Η παρουσία της ιταλικής γλώσσας στο ελληνικό κυπριακό ιδίωμα» (2007, 2011) παρέθεσα περί τα 500 ιταλογενή ονόματα, και αργότερα (2013) με απασχόλησαν τα εκ του τόπου καταγωγής των, επώνυμα των Κυπρίων. Κάθε φορά όμως που συναντούσα ένα από τα ιδιότυπα, τα παράξενα κυπριακά επώνυμα, απορούσα για την προέλευσή του και ήθελα να διερευνήσω την ετυμολογία του. Φέτος μπόρεσα να πραγματοποιήσω την επιθυμία μου αυτή», σχολιάζει. 

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ: Γιώργος Χατζηκωστής: Από πού κρατάει η σκούφια μας;

Όπως εξηγεί ο συγγραφέας, «οι άνθρωποι δεν είχαν εξαρχής επώνυμα, καθώς στις πρώτες ολιγομελείς κοινωνίες δεν υπήρχε η ανάγκη τους και το κάθε άτομο είχε το προσωπικό του όνομα. Επειδή όμως τα ονόματα δεν ήταν ανεξάντλητα, με την πάροδο του χρόνου η συνωνυμία πολλών δημιουργούσε συγχύσεις. Έπρεπε γι’ αυτό τα άτομα να διαφοροποιηθούν με αναφορά στο όνομα του πατέρα ή του παππού, στον τόπο καταγωγής τους είτε στο επάγγελμά τους, σε συγκεκριμένο χαρακτηριστικό τους και άλλα».

Επιδράσεις από τους κατακτητές

Στη διαμόρφωση των επιθέτων μας συνέβαλαν πολλοί παράγοντες όπως η ιστορία, η θρησκεία, οι παραδόσεις, οι κοινωνικές και άλλες συνθήκες της καθημερινής ζωής, τα επαγγέλματα, το περιβάλλον, η νοοτροπία των ανθρώπων, η παρατηρητικότητα τους, τα ήθη και τα έθιμα, οι προλήψεις οι οικογενειακές σχέσεις και άλλα. Πολλά επώνυμα, σύμφωνα με τον συγγραφέα, είναι προϊόν της επίδρασης των κατά καιρούς κατακτητών του τόπου μας. «Κυρίως διαμόρφωσαν τα κυπριακά επώνυμα η ιταλική και η τουρκική γλώσσα, και σε μικρότερο βαθμό η γαλλική και η αγγλική. Οι Ιταλοί πάροικοι της Κύπρου στα χρόνια της φραγκοκρατίας και της ενετοκρατίας, σε άμεση συνάφεια με τον ελληνικό λαό, του φόρτωσαν αρκετά επώνυμα. Το ίδιο συνέβη και με την τουρκοκρατία. Πολλά επώνυμα συνδέονται επίσης με τον ευρύτερο ελληνικό χώρο, κυρίως εκείνον την Μικράς Ασίας, από όπου πολλοί έφθασαν ως πρόσφυγες στην Κύπρο περί το 1922».

Όπως και στο παρελθόν, έτσι και σήμερα οι γυναίκες, στις πλείστες περιπτώσεις, παίρνουν ως επώνυμο εκείνο του συζύγου τους. Ένας μικρός αριθμός γυναικών, αναφέρει ο κ. Χατζηκωστής, οι οποίες προ του γάμου τους γίνονται ευρέως γνωστές σε κάποιον τομέα δραστηριότητας (στην τέχνη, στην πολιτική, στις επιχειρήσεις και αλλού), διατηρούν το πατρικό τους όνομα για να εξασφαλίσουν τη συνέχεια της εικόνας τους και να είναι αναγνωρίσιμες. Υπάρχουν όμως και γυναίκες που δεν εμπίπτουν στην ως άνω κατηγορία, διατηρούν όμως και μετά τον γάμο τους το πατρικό τους όνομα εκ πεποιθήσεως, στο πλαίσιο της αντίληψης για την ισότητα των δύο φύλων.

Γλωσσικός πλούτος

Πώς εξηγεί όμως το γεγονός ότι αρκετοί Κύπριοι έχουν το ίδιο όνομα και επίθετο; «Το φαινόμενο αυτό οφείλεται σε μακρά παράδοση στην Κύπρο να δίνεται στο παιδί το όνομα του παππού του. Γι᾿ αυτό όπου δεν υπάρχει χαρακτηριστικό οικογενειακό επώνυμο, το αποτέλεσμα είναι να εμφανίζονται ονόματα όπως Ανδρέας Π. Ανδρέου, Γιώργος Χ. Γεωργίου, Άριστος Β. Αρίστου κ.λπ.».

Κυριότερες πηγές του συγγραφέα για την έρευνα του υπήρξαν οι τηλεφωνικοί και οι εκλογικοί κατάλογοι, αλλά και οι εφημερίδες, στις οποίες συναντούσε επώνυμα σε ειδήσεις και σε αγγελίες αρραβώνων, γάμων, κηδειών και μνημοσύνων. Κάποια επώνυμα επεσήμανε επίσης σε επιγραφές καταστημάτων και σε αυτοκίνητα εμπορικών επιχειρήσεων.

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ: Εσείς ξέρετε από πού προέρχεται το επίθετό σας;

Πεποίθηση του κ. Χατζηκωστή είναι ότι «ο κάθε πολίτης πρέπει να ενδιαφέρεται και να μαθαίνει την ιστορία, τη λαογραφία και, όσο πληρέστερα γίνεται, τη γλώσσα του. Η γνωριμία με τα ονόματα των συμπατριωτών του ενισχύει τον γλωσσικό του πλούτο». 

Το βιβλίο «Τα επώνυμα των Ελλήνων της Κύπρου» έχει αξία γλωσσική, ιστορική, κοινωνική και εθνογραφική, συμβάλλοντας στην εθνική μας αυτογνωσία. «Σ’ αυτό μπορεί να καταφεύγει κάποιος, έστω και μόνο από περιέργεια, για να μάθει για το επώνυμό του, του γείτονά του, του συγχωριανού, του συμπολίτη του ή κάποιου διακεκριμένου προσώπου της κοινωνίας» καταλήγει.

Δέκα επώνυμα από τις σελίδες του βιβλίου παραθέτουμε πιο κάτω: 

Αϊράνης, προέρχεται από την τουρκική λέξη αϊράνιν.
Συκαλλίδης, από το παστό σύκο.
Κεντώνης, από την προσφώνηση θκειέ Αντώνη
Μοσκοβίτης, από τη Μόσχα.
Κρανιδιώτης, από το Κρανίδι Πελοποννήσου.
Ποσπορής, από το ποσπόριν-στερνοπαίδι.  
Πάγκαλλος, από ένα είδος αγριόχορτου.
Φελλούκας, από τη φυλλούκα-είδος καπνού.
Αλλαγιώτης, από τα Αλλάγια της Μικράς Ασίας.
Καραμανής, από την Καραμανιά της Μικράς Ασίας.

Πηγή: Ο Φιλελεύθερος