«Παρατηρούμε στην Κύπρο μια άγνοια γύρω από το θέμα της σεξουαλικής βίας ανάμεσα στους νέους, με αποτέλεσμα κάποια άτομα να μη συνειδητοποιούν ότι έχουν θυματοποιηθεί και τι πρέπει να κάνουν και κάποια άλλα να μην καταλαβαίνουν ότι οι πράξεις τους καταλήγουν σε σεξουαλική βία», δήλωσε στον «Φ» η Ιφιγένεια Κάτσιη διευθύντρια του μη κερδοσκοπικού εθελοντικού Οργανισμού Κοινωνικής Πολιτικής και Δράσης και του Κέντρου Πρόληψης, Ενημέρωσης και Ευαισθητοποίησης «Αντίδρασε, Δράσε, Απότρεψε τη Σεξουαλική Βία», που στεγάζεται στο «Σπίτι του Εθελοντή» στην Κοκκινοτριμιθιά. Η συνομιλία μας με την κυρία Κάτσιη έγινε στο πλαίσιο της ημερίδας του Οργανισμού με τίτλο «Όλοι μαζί κατά της σεξουαλικής βίας» που συντόνισε η ίδια, την περασμένη Τρίτη 30 Αυγούστου 2022 στο ξενοδοχείο Semeli στη Λευκωσία, όπου αρκετοί νέοι είχαν την ευκαιρία να ενημερωθούν και να συζητήσουν για το θέμα με βουλευτές και στελέχη κομμάτων και με την Επίτροπο Προστασίας των Δικαιωμάτων του Παιδιού Δέσπω Μιχαηλίδου. Συμμετείχαν ο βουλευτής Χαράλαμπος Θεοπέμπτου πρόεδρος του Κινήματος Οικολόγων-Συνεργασία Πολιτών, η βουλεύτρια του ίδιου κόμματος Αλεξάνδρα Ατταλίδου, η βουλεύτρια του ΔΗΣΥ Σάβια Ορφανίδου, ο βουλευτής του ΑΚΕΛ Χρίστος Χριστοφίδης, η Γενική Γραμματέας του Γυναικείου Κινήματος ΠΟΓΟ Σκεύη Κουκουμά και η Γραμματέας Πολιτικού Εκσυγχρονισμού του ΔΗΣΥ Ξένια Κωνσταντίνου. Από την ομάδα νέων ήταν στο πάνελ οι λειτουργοί και εθελοντές του Οργανισμού Χρυσή Κλείτου, Παναγιώτα Κυριάκου, Νίκη Κουτσοφτίδη, Daniel Barasa (φοιτητής στο ΤΕΠΑΚ με καταγωγή από την Ουγάνδα) και η λειτουργός στο «Σπίτι του Παιδιού» Ζήνα Ανδρονίκου. Εποικοδομητικές παρεμβάσεις έκαναν στη συζήτηση μεταξύ άλλων η Κούλα Κουμίδου (Παγκύπρια Κίνηση Ίσα Δικαιώματα Ίσες Ευθύνες), Τώνια Σιαμπτάνη (Γραφείο Επιτρόπου για το Παιδί), Έφη Ξάνθου (Κίνημα Οικολόγων), Χρίστος Κάτσιης (Οργανισμός Κοινωνικής Πολιτικής και Δράσης), Άντρεα Κώστα (Συμβουλευτικό Κέντρο Στήριξης της Οικογένειας) και Ξάνθη Μιχαήλ (ΣΠΑΒΟ).
Θύματα και θύτες που… δεν καταλαβαίνουν!
Σε σχέση με το μεγάλο ζήτημα της άγνοιας η Ιφιγένεια Κάτσιη εξήγησε στον «Φ» ότι «πολλοί πιστεύουν ότι σεξουαλική βία είναι κυρίως ο βιασμός, ότι οι άλλες μορφές βίας δεν είναι σημαντικές για αντιμετώπιση και ότι οι επιπτώσεις στο θύμα δεν είναι τόσο σοβαρές. Αρκετοί νέοι άνδρες και γυναίκες – πρόσθεσε – πραγματικά δεν συνειδητοποιούν ότι έχουν βιώσει σεξουαλική βία(!). Έχουμε λάβει μαρτυρίες που μας οδηγούν στο συμπέρασμα ότι αυτό συμβαίνει κυρίως στις περιπτώσεις σεξουαλικής παρενόχλησης, παρενόχλησης στον δρόμο, date rape ή στην περίπτωση μιας πρόσφατης μορφής διαδικτυακής βίας του sexual harassment in gaming – πρόκειται για περιπτώσεις που δεν είναι γνωστές στο ευρύ κοινό, κυρίως στους νέους. Υπάρχουν επίσης περιπτώσεις θυτών που οι πράξεις τους καταλήγουν σε σεξουαλική βία χωρίς να το συνειδητοποιούν, ή προχωρούν σε σεξουαλικές πράξεις/κινήσεις χωρίς να πιστεύουν ότι υπάρχει ανάγκη για συναίνεση, ίσως λόγω της κοινωνικοποίησης, των βιωμάτων ή πιστεύω/πεποιθήσεων τους. Ένα από τα συχνότερα ερωτήματα που λαμβάνουμε κατά τη διάρκεια των δραστηριοτήτων μας, κυρίως από νέους άνδρες, είναι «πότε ξέρουμε ότι φλερτάρουμε χωρίς να θεωρηθεί παρενόχληση;».
Η ομάδα Πρεσβευτών Νεολαίας
Στη διάρκεια της εκδήλωσης οι λειτουργοί του Οργανισμού Κοινωνικής Πολιτικής και Δράσης Χρυσή Κλείτου και Μαρία Καλογήρου αναφέρθηκαν σε στοιχεία της Ευρωπαϊκής Ένωσης, σύμφωνα με τα οποία μία στις τρεις γυναίκες ηλικίας 15 και άνω έχουν βιώσει σωματική ή σεξουαλική βία, μία στις δύο γυναίκες σεξουαλική παρενόχληση και μία στις δέκα γυναίκες διαδικτυακή παρενόχληση. Επίσης έδωσαν πληροφορίες για το Έργο «React Act Prevent Sexual Violence Through Youth Work» (που χρηματοδοτείται από το ευρωπαϊκό πρόγραμμα Erasmus+), στο πλαίσιο του οποίου διοργανώθηκε η ημερίδα. Ανέφεραν ότι «στη διάρκεια του Έργου δημιουργήθηκε μια ομάδα Πρεσβευτών Νεολαίας κατά της σεξουαλικής βίας (Youth Ambassadors) που συμμετέχουν ενεργά σε δραστηριότητες επιμόρφωσης, ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης άλλων νέων για πρόληψη της σεξουαλικής βίας. Η ομάδα αποτελείται από εθελόντριες/ντές από 14 χρόνων και άνω και έχουν προσφέρει σημαντικά στο σχεδιασμό και εφαρμογή των διαφόρων δραστηριοτήτων».
Το ταμπού και ο εξευτελισμός στο Δικαστήριο…
Τα ερωτήματα που τέθηκαν προς συζήτηση στην εκδήλωση, αφορούσαν τα αναγκαία πρακτικά μέτρα πρωτογενούς πρόληψης και επιμόρφωσης των νέων, τη σεξουαλική διαπαιδαγώγηση από πολύ μικρή ηλικία, την επιμόρφωση και διαπαιδαγώγηση των γονέων παράλληλα με τη διαπαιδαγώγηση των παιδιών και τις νομοθεσίες στην Κύπρο για προστασία των θυμάτων και την καταπολέμηση της σεξουαλικής βίας. «Υπάρχουν ριζωμένες αντιλήψεις στην οικογένεια που έχουν καθιερωθεί στην κοινωνία που θέλουν τη γυναίκα να υπακούει και να υποτάσσεται στις επιθυμίες του άνδρα κι εδώ τίθενται τα θέματα που έχουν να κάνουν με την επιμόρφωση και ενίσχυση της οικογένειας» ανέφερε η Επίτροπος για το Παιδί Δέσπω Μιχαηλίδου. Σε σχέση με τη σεξουαλική διαπαιδαγώγηση είπε ότι «με παρεμβάσεις του Γραφείου μας προς το υπουργείο Παιδείας εισηγούμαστε να αρχίσει το μάθημα της σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης από το νηπιαγωγείο (προσαρμοσμένο ανάλογα στην ηλικία και την ωριμότητα των παιδιών). Είναι – συνέχισε – πολύ σημαντικό, τα παιδιά από πολύ μικρή ηλικία να εκπαιδευτούν ώστε να γνωρίζουν πού, ποιος και πώς μπορεί ν’ αγγίζει το σώμα τους και να βάλουν τα όρια τους. Υπάρχει βέβαια η σεξουαλική διαπαιδαγώγηση σε κάποιες τάξεις του Γυμνασίου και του Λυκείου, αλλά περιορίζεται κατά κύριο λόγο στη βιολογία και σε ανατομικά και αναπαραγωγικά θέματα. Θα πρέπει να διαμορφωθεί ένα περιεκτικό μάθημα σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης με εμπλοκή των παιδιών, με τρόπο ώστε τα παιδιά να νιώσουν ελεύθερα να θέσουν τις απορίες τους, να μιλήσουν για το σώμα τους και για όσα τους ανησυχούν. Πρέπει να γίνει αντιληπτό ότι η σεξουαλική διαπαιδαγώγηση, παρά τις αντιρρήσεις θεσμών όπως η Εκκλησία, δίνει στα παιδιά μας ένα σωστό πλαίσιο σεβασμού του άλλου, της εγγύτητας και των ορίων. Γιατί αν δεν δώσουμε εμείς απαντήσεις στα παιδιά, θα αναζητήσουν απαντήσεις σε άλλα επικίνδυνα και σκοτεινά μονοπάτια στο διαδίκτυο και αλλού. Επιμόρφωση πρέπει να δίνεται όχι μόνο στους εκπαιδευτικούς που πρέπει να έχουν ιδιαίτερες δεξιότητες και γνώσεις για να τις μεταφέρουν στους μαθητές σε συνέργεια με αυτούς. Πρέπει να δίνεται και σε νοσοκομειακούς λειτουργούς και το Γραφείο μου εισηγήθηκε ότι παιδιά από 16 χρόνων και άνω θα πρέπει να έχουν το δικαίωμα να αποτείνονται σε ψυχολόγο ή λειτουργούς υγείας χωρίς τη συγκατάθεση των γονέων τους, γιατί πολλές οικογένειες θεωρούν ταμπού το ζήτημα αυτό και ουσιαστικά εμποδίζουν τα παιδιά να πάρουν τη σωστή πληροφόρηση και να προστατευτούν, είτε από μια ανεπιθύμητη εγκυμοσύνη, είτε από σεξουαλικά μεταδιδόμενα νοσήματα, είτε και από ενδεχόμενη επικίνδυνη συμπεριφορά κάποιου σεξουαλικού συντρόφου». Η κυρία Μιχαηλίδου που υπήρξε Δικαστής για 30 χρόνια, αναφέρθηκε «στην εμπειρία της στα Δικαστήρια όπου όντως τα θύματα σεξουαλικής βίας εξευτελίζονται», όπως είπε, «ιδιαίτερα στο πλαίσιο μιας σκληρής και υποτιμητικής αντεξέτασης όπου η ευθύνη επιρρίπτεται στα ίδια τα θύματα». Πρόσθεσε ότι «είναι δύσκολο να μιλήσει το θύμα και γι’ αυτό χρειάζεται συστήματα στήριξης για να ενδυναμωθεί και να μπορέσει να μιλήσει ώστε ο θύτης να τιμωρηθεί για όσα καταδικαστέα έπραξε. Είναι αναγκαία η σχετική εκπαίδευση των Δικαστών γιατί η ευθύνη τους είναι μεγάλη όταν δεν προστατεύουν τον μάρτυρα-θύμα – θα πρέπει δηλαδή να σταματούν την αντεξέταση του θύματος εκ μέρους του δικηγόρου του κατηγορούμενου, όταν βγαίνει έξω από το πλαίσιο της διερεύνησης του ζητούμενου και εξευτελίζει το θύμα».
«Όλοι οι άνδρες χρειαζόμαστε εκπαίδευση»…
«Ήμουν για περίπου 30 χρόνια λέκτορας σε φοιτήτριες/τες 18-24 χρόνων στο ΑΤΙ και στο ΤΕΠΑΚ και νιώθω ότι το κυπριακό κράτος έχει εγκαταλείψει τη νεολαία», είπε ο Χαράλαμπος Θεοπέμπτου. «Βλέπω – πρόσθεσε – τη νεολαία στα σχολεία, στα πανεπιστήμια και κυρίως τους νέους άνδρες στον στρατό…δεν γίνεται να κάνεις αστεία με βιασμούς, ή να πιστεύεις ότι είναι εντάξει να δίνεις ποτό σε μια κοπέλα για να την καταφέρεις να πάει μαζί σου… Χρειαζόμαστε ενημέρωση και εκπαίδευση όλοι οι άνδρες και συμπεριλαμβάνω και τον εαυτό μου, αφού μπορεί να μου ξεφύγουν κάποια (σεξιστικά) αστεία και ευτυχώς έχω την Έφη (Ξάνθου) που… με διορθώνει…και νιώθω πραγματικά ότι χρειάζομαι κι άλλη εκπαίδευση». Ο κ. Θεοπέμπτου σχολίασε επίσης τον αρνητικό ρόλο της Εκκλησίας σε κάποιες πτυχές του θέματος όπως οι εκτρώσεις μετά από ανεπιθύμητες εγκυμοσύνες. «Πριν λίγα χρόνια – είπε – έγινε μια συζήτηση στη Βουλή και όσοι είχαμε τοποθετηθεί υπέρ των εκτρώσεων, περιληφθήκαμε σε μια…μαύρη λίστα και οι ιερείς διάβαζαν τα ονόματα μας στις εκκλησίες συγκεκριμένης επαρχίας καλώντας τους πιστούς να μη μας ξαναψηφίσουν!». Αναφέρθηκε επίσης και σε μια άλλη συζήτηση στη Βουλή, όπου αποκαλύφθηκε ότι μια κοπέλα κατάγγειλε σε αστυνομικό σταθμό ότι ο πρώην σύντροφος της πήγε στο σπίτι της και τη βίασε και ότι ο επί καθήκοντι αστυνομικός της είπε «είναι επειδή σε…αγαπά πολύ, δεν είναι ανάγκη να κάνεις καταγγελία, πήγαινε στο καλό…».
Το «κρυμμένο πρόγραμμα» και το μπάνιο με…τα ρούχα
«Η φράση κλειδί για την αντιμετώπιση της σεξουαλικής βίας είναι «έμφαση στην πρόληψη» κι αυτή πρέπει να ξεκινά με διαπαιδαγώγηση από το νηπιαγωγείο και να συνεχίζεται μέχρι την εφηβεία και την ενηλικίωση του ατόμου» τόνισε ο Χρίστος Χριστοφίδης. «Και βέβαια – πρόσθεσε – η πρόληψη πρέπει να γίνεται και σε σχέση με τους θύτες και όχι μόνο για προστασία των θυμάτων». Σε άλλο σημείο ανέφερε ότι «στη β΄, γ΄ και στ΄ τάξη του δημοτικού στο πλαίσιο του μαθήματος της αγωγής υγείας υπάρχουν κεφάλαια που έχουν να κάνουν με τη σεξουαλική διαπαιδαγώγηση – όπως και στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Υπάρχει όμως στα σχολεία και το λεγόμενο «κρυμμένο αναλογικό πρόγραμμα» (σ. σ. «hidden curriculum», δηλαδή οι κανόνες, αξίες και πεποιθήσεις). Σε μια σχολική μονάδα που επικρατεί ακραίος συντηρητισμός, πόσο εύκολο είναι ν’ αγγίξουμε τέτοιου είδους θέματα; Πόσο εύκολο είναι να συζητήσεις τέτοια θέματα με παιδιά μιας τάξης όπου όπως δημοσιεύτηκε σε ΜΜΕ πριν λίγα χρόνια, η καθηγήτρια Θρησκευτικών είπε στα παιδιά Γυμνασίου της Λευκωσίας ότι πρέπει να κάνουν μπάνιο…με τα ρούχα και όχι γυμνοί γιατί…τους βλέπουν οι άγγελοι και σοκάρονται;». Ο κ. Χριστοφίδης αναφέρθηκε και στην ανάγκη αύξησης του αριθμού των εκπαιδευτικών ψυχολόγων στα σχολεία τονίζοντας ότι «σήμερα αναλογεί ένας εκπαιδευτικός ψυχολόγος για 2 χιλιάδες μαθητές».
Η αγωγή υγείας και η ανάγκη στρατηγικής
Σύμφωνα με τη Σκεύη Κουκουμά, «η δημόσια συζήτηση που γίνεται το τελευταίο διάστημα για το θέμα, έχει βοηθήσει γυναίκες να τολμήσουν να καταγγείλουν σεξουαλική βία σε βάρος τους». Πρόσθεσε ότι «υπάρχει στο αναλυτικό πρόγραμμα το μάθημα της αγωγής υγείας, αλλά το πρόβλημα είναι στην εφαρμογή του, καθώς οι περισσότερες ώρες του αφορούν τη διατροφή και θέματα υγείας γενικότερα». Στο μάθημα αυτό αναφέρθηκε και η Σάβια Ορφανίδου τονίζοντας ότι «είναι πολύ σημαντικό και ενδεχομένως πρέπει να ενισχυθεί, να ενταχθούν και άλλες πτυχές και να γίνει πιο κατανοητό. Ακόμα πιο σημαντική – συνέχισε – είναι η διαπαιδαγώγηση στο σπίτι. Πρέπει οι γονείς να επικεντρωθούμε περισσότερο στο θέμα, γιατί υστερούμε σε αυτό. Με τα θέματα σεξουαλικής βίας συνδέεται και το bullying στα σχολεία και αλλού, όπως και η χρήση του διαδικτύου και πρέπει να εφαρμοστεί μια πιο συστηματική και συγκεκριμένη στρατηγική για τα θέματα αυτά».
Σχέσεις εξουσίας και πρόσβαση σε πορνογραφία
«Θεωρώ ότι στην Κύπρο ενώ έχουν γίνει τεράστια βήματα τα τελευταία χρόνια, εντούτοις υπάρχουν κάποιοι βασικοί παράγοντες που σε μεγάλο βαθμό αποτρέπουν τις καταγγελίες και έχουν να κάνουν με την άγνοια ή τις ενοχές των θυμάτων ή την πεποίθησή τους ότι δεν θα βρουν το δίκιο τους αν καταγγείλουν τη σεξουαλική βία που υπέστηκαν» υπογράμμισε η Ξένια Κωνσταντίνου. Πρόσθεσε ότι «θα πρέπει το κράτος και η πολιτεία να είναι σε θέση να εντοπίζει τα νέα παιδιά που είναι ευάλωτα» και επεσήμανε ότι «θύματα σεξουαλικής βίας μπορεί να είναι και ενήλικες γυναίκες στον αθλητισμό, στην πολιτική, στην οικονομία και αλλού, γιατί η βία ουσιαστικά έχει να κάνει με σχέσεις εξουσίας. Πρέπει λοιπόν – συνέχισε – να έχουμε στοχευμένες στρατηγικές ενημέρωσης σε όλους τους κλάδους και να μην υποτιμούμε ποτέ σε ποιαν μπορεί να συμβεί και πότε». Κατέληξε αναφερόμενη «στην απεριόριστη προσβασιμότητα που υπάρχει σήμερα στην πορνογραφία, που δεν καλλιεργεί υγιή πρότυπα σεξουαλικότητας για άνδρες και γυναίκες κι αυτό είναι ένα ευαίσθητο και δύσκολο θέμα που πρέπει να συζητηθεί».
Ενιαίο πρωτόκολλο για όλους
«Είναι αδιανόητο ότι καθηγητές αρνούνται να διδάξουν σεξουαλική διαπαιδαγώγηση στα παιδιά γιατί αντιβαίνει στις πεποιθήσεις τους και πρέπει να δείξουμε την έξοδο σε όσους αντιεπιστημονικά αρνούνται να κάνουν το καθήκον τους και να προστατεύσουν την κυπριακή νεολαία», είπε η Αλεξάνδρα Ατταλίδου. Πρόσθεσε ότι στην Κύπρο «έχουμε ένα από τα πιο χαμηλά ποσοστά εξιχνίασης υποθέσεων και καταδικών στην Ευρώπη» και το απέδωσε μεταξύ άλλων στις προκαταλήψεις αστυνομικών «όπου ουσιαστικά η ευθύνη μετατίθεται στο θύμα αντί στον θύτη. Πρέπει –συνέχισε– να υπάρξει ένα ενιαίο πρωτόκολλο για όλους τους πολίτες ανεξαρτήτως προέλευσης, φύλου, σεξουαλικού προσανατολισμού και πάνω σε αυτό να εκπαιδευτούν οι αστυνομικοί, οι εκπαιδευτικοί, οι γιατροί οι νοσηλευτές και όλοι όσοι ασχολούνται με νέους ή με θύματα σεξουαλικής βίας. Πρέπει όλος ο πληθυσμός να αντιληφθεί τους κινδύνους και να λάβει τεχνολογική εκπαίδευση – και ιδιαίτερα οι γονείς – γιατί ζούμε στην εποχή του διαδικτύου όπου εκτίθενται τα παιδιά μας, γεγονός που τα κάνει πολύ ευάλωτα. Επίσης οι γονείς πρέπει να ελέγχουν καθημερινά με ποιους και με ποιο τρόπο έχουν επαφή τα παιδιά τους όπως εκπαιδευτικούς, εκπαιδευτές, προπονητές και άλλους. Πρέπει στην Κυπριακή Δημοκρατία επιτέλους να διαχωριστεί πλήρως η Εκκλησία από την Πολιτεία για να μπορέσουν οι πολιτικοί να τολμήσουν πολιτικές που θα προστατεύσουν τα παιδιά και τους νέους μας και όχι τις πεποιθήσεις κάποιων».
