Στα 92 του χρόνια ο Παπαλάζαρος Νεοφύτου, o ιερέας σύμβολο της αντίστασης και του αγώνα, εμβληματική μορφή της Αριστεράς, πατέρας δυο ηρώων της δημοκρατίας και της Ελευθερίας της Κύπρου, έφυγε από τη ζωή την Κυριακή 5 Ιουλίου 2020. Σήμερα, Πέμπτη 9 Ιουλίου τελείται η εξόδιος ακολουθία στις 5 το απόγευμα από τον Ιερό Ναό Αγίου Παντελεήμονος, στα Νέα Χολέτρια της Πάφου.

Ανασύροντας από το αρχείο του Φιλελεύθερου πληροφορίες που αφορούν τη ζωή του Παπαλάζαρου Νεοφύτου εντοπίσαμε συνέντευξη του στο περιοδικό ΣΕΛΙΔΕΣ την οποία έδωσε τον Αύγουστο του 1996 στους συναδέλφους Πάμπο Κασκάνη και Δημήτρη Βαττή (φωτογραφίες) υπό τον τίτλο «Ένας παπάς αντάρτης».

Ανάμεσα σε άλλα, ο Παπαλάζαρος αναφέρθηκε στη σχέση του με την εκκλησία, τα παιδικά του χρόνια, τα χρόνια της πρώτης νεότητας, την οικογένειά του, την ένταξη του στο κόμμα της Αριστεράς όντας ιερέας, αλλά και τον διακαή πόθο του για τη δικαίωση της θυσίας του 17χρονου γιου του. Αναγνωρίζει τις ευθύνες της Ελλάδας για την καταστροφή της Κύπρου, ωστόσο επισημαίνει πως ο ίδιος είναι περήφανος που είναι Έλληνας και εάν χρειαζόταν να υπερασπιστεί την Ελλάδα θα το έκανε παρά το γήρας.

«Μας περίμενε στην είσοδο του χωριού, Από μακριά έμοιαζε περισσότερο με μοναχό του Αγίου Όρους ή με αντάρτη στα βουνά της Κρήτης. Μιλώντας λίγο αργότερα μαζί του, πότε για τον χριστιανισμό και πότε για τον κομμουνισμό (οπαδός και των δυο), αντιληφθήκαμε ότι ο Παπαλάζαρος έχει τη φιλοσοφημένη σκέψη του Αγιορίτη μοναχού και το δυναμισμό του Κρητικού αντάρτη. Άραγε η φτώχια και η δυστυχία μιας ζωής, αλλά και ο θάνατος δυο παιδιών θα μπορούσαν να αντιμετωπιστούν διαφορετικά;» γράφει στον πρόλογο της συνέντευξης ο Πάμπος Κασκάνης.

«Τα γράμματα που ξέρω τα έμαθα στην εκκλησία»

Τα γράμματα που γνώριζε μέχρι το τέλος ο Παπαλάζαρος τα έμαθε στην εκκλησία αφού στο σχολείο φοίτησε μέχρι την τετάρτη τάξη του Δημοτικού. «Σχολείο πήγα μέχρι την τετάρτη τάξη. Ξέρετε, πείνα, φτώχεια, ήταν αδύνατο να συνεχίσω. Έπρεπε να δουλέψω. Η μακαρισμένη η μάνα μου ήταν πολύ θρήσκα και μου έλεγε, «φρόντισε γιε μου να πηγαίνεις στην εκκλησία να διαβάζεις, γιατί στο τέλος θα ξεχάσεις και αυτά τα λίγα που έμαθες» αναφέρει, αφού στις λειτουργίες και στους εσπερινούς έδινε το παρόν του και διάβαζε ψαλμωδίες. Ωστόσο, μέχρι τότε δεν του είχε περάσει από το μυαλό ότι θα γινόταν ιερέας.

Στα δύσκολα χρόνια της ανομβρίας, φεύγει από το χωριό του να πάει να δουλέψει ως βοσκός στο κοπάδι κάποιου στην Ανώγυρα για 30 σελίνια το χρόνο. Όταν τελειώνει ο χρόνος, δεν τον πλήρωσε αφού επικαλέστηκε ότι τον τάιζε και τον πότιζε για ένα χρόνο δεν χρειαζόταν πληρωμή. 

Η κατάταξη στον αγγλικό στρατό

Στα 18 του χρόνια κατατάσσεται στον αγγλικό στρατό και υπηρετεί εκτός Κύπρου. «Όταν πήγα εκεί μας έδωσαν κάλτσες και εσώρουχα ξαφνιάστηκα. Δεν ήξερα τι ήταν αυτά. Ρούχα να φορέσουμε δεν είχαμε και θα είχαμε εσώρουχα;» διερωτήθηκε.  Με το τέλος του πολέμου υπηρετεί στην Αίγυπτο και την Παλαιστίνη με αποστολή να προσέχει τον οπλισμό και τα τανκς από τους Άραβες. «Μαζί μας είχαμε και στρατιώτες που ήταν ήδη οργανωμένοι στο ΑΚΕΛ, οι οποίοι μας εξήγησαν ότι οι Αιγύπτιοι ήθελαν τα όπλα για να αποκτήσουν την ελευθερία τους από τους Άγγλους. Από τότε τους αφήναμε και τα έκλεβαν και μάλιστα γίναμε φίλοι» είπε.

Η πρώτη επαφή με την Αριστερά

Δεν ήξερε ούτε τι ήταν το ΑΚΕΛ ούτε τι ήταν ο κομμουνισμός. Στη θητεία του στον αγγλικό στρατό βρήκε ανθρώπους μορφωμένους και τον καθοδήγησαν.  «… Εγώ ήμουν άνθρωπος καταπιεσμένος, φτωχός, και μου άρεσαν όσα άκουσα. Όταν επέστρεψα έγινα μέλος του ΑΚΕΛ και μέχρι σήμερα ελπίζω να πεθάνω και να είμαι μέλος του κόμματος».

Με την επιστροφή στην Κύπρο ασχολήθηκε με τη γεωργία στα χωράφια και δημιουργεί την οικογένεια του.  Αργότερα, αφού είχε επτά παιδιά και δεν μπορούσε να τα βγάλει πέρα, μετακομίζει οικογενειακώς στη Λεμεσό και εργάζεται στις οικοδομές. Γίνεται μέλος της ΠΕΟ και αργότερα μέλος της Επιτροπής Οικοδόμων και Ξυλουργών Κύπρου.

Από τις οικοδομές στην ιεροσύνη

Το 1965, ενώ βρισκόταν στη Λεμεσό, μια αντιπροσωπεία από τα Χολέτρια της Πάφου τον επισκέπτεται και του προτείνει να γίνει ιερέας αφού έφυγε από τη ζωή ο ιερέας της Κοινότητας. Τους προειδοποιεί ότι είναι αριστερός και ακόμα και αν γινόταν ιερέας δεν θα άλλαζε απόψεις.  Η αντιπροσωπεία μάζεψε υπογραφές και πήγε να επισκεφθεί τον τότε δεσπότη της Πάφου, τον Γεννάδιο για να τον πείσουν να χειροτονήσει τον Παπαλάζαρο. Ο ίδιος παρά τους ενδοιασμούς του για το γεγονός ότι ήταν κομμουνιστής, ζητά να τον συναντήσει. Στην ερώτηση του δεσπότη αν είναι αλήθεια, ο ίδιος απάντησε «Εκείνος που δυο το είπε δεν σου είπε ψέματα». Ο τρόπος με τον οποίο του είπε ότι αυτό που είχε στην ψυχή του δεν πρόκειται να του το βγάλει κανένας, άρεσε στον Γεννάδιο και το δέχτηκε.

Δέχθηκε να γίνει ιερέας για να ενώσει το χωριό του και να αγωνίζεται για τους συγχωριανούς του για να γίνει καλύτερη η ζωή τους. Άλλωστε μέχρι το τέλος αυτό έπραττε αφού είχε την πεποίθηση ότι ένας ιερέας μπορεί να κάνει πολλά στην κοινότητα του τόσο θρησκευτικά όσο και κοινωνικά για να βοηθήσει να βελτιωθεί η ζωή των συγχωριανών του. Και έκανε πολλά.

Επιστρέφει ως ιερέας στα Χολέτρια, το πιο φτωχό χωριό της Πάφου. Όλοι οι νέοι τότε έφευγαν αφού το χωριό αντιμετώπιζε σοβαρά προβλήματα. Μαζί με τις προσευχές έκανε και διάφορες ενέργειες για ν΄αλλάξει την κατάσταση.

Αντιμετώπιζε το ρόλο του ιερέα, ως έναν τρόπο να κάνει πολλά πράγματα για τον άνθρωπο, αφού το έλεγε η καρδιά του. Έτσι έβλεπε και τον κομμουνισμό έτσι και την θρησκεία.. «Εκεί που οι κομμουνιστές είναι άξιοι και έχουν στην έγνοια τους τον άνθρωπο, έτσι είναι. Ο κομμουνισμός για μένα είναι η ανθρωπιά, η τιμιότητα και η αλληλοβοήθεια. Αν όλοι οι άνθρωποι κάναμε αυτό που μας διδάσκει η εκκλησία, δεν θα είχαμε ούτε πολέμους, ούτε καταστροφές. Δυστυχώς κάνουμε τα αντίθετα. Και την περισσότερη ευθύνη ξέρετε δεν τη φέρει ο κόσμος. Εμείς οι παπάδες φταίμε περισσότερο. Εμείς πρώτοι φύγαμε από το δρόμο που δίδαξε ο Χριστός» σημείωσε.  

Ο ίδιος δεν διάβασε ποτέ Μάρξ ή Λένιν, αφού θεωρούσε πως αυτά αφορούσαν τους μορφωμένους ανθρώπους. Διάβασε όμως βασικά πράγματα γύρω από την ιδεολογία την οποία πίστευε, ωστόσο δήλωνε άνθρωπος των έργων και όχι των λόγων.

Η δημιουργία της οικογένειας

Μαζί με την παπαδιά του την Αγαθονίκη, απέκτησαν εννέα παιδιά. Τα δύο τελευταία παιδία τους γεννήθηκαν ένα χρόνο μετά το θάνατο του γιου τους Κυριάκου στις 2 Ιουλίου του 1974. Έχουν τα ονόματα των δυο γιών που έχασαν.

Ο χαμός των παιδιών τους

Δεν ήταν εύκολο πράγμα να χάσουν δυο παιδιά, ωστόσο άντλησαν κουράγιο τόσο από το Θεό όσο και από τα υπόλοιπα παιδιά τους για να συνεχίσουν. «Τον πόνο από τον χαμό των παιδιών, όσα χρόνια και να περάσουν δεν μπορείς να τον ξεπεράσεις. Όμως η ζωή συνεχίζεται και χρειάζεται αγώνας» επεσήμανε.

Ο 17χρονος Κυριάκος, δολοφονείται από μέλος της ΕΟΚΑ Β΄ στη Μητρόπολη Πάφου τον Ιούλιο του 1973 αφού όντας υπότροφος εκεί είχε δει τον τότε πρέσβη της Ελλάδας Παναγιωτάκο να μπαινοβγαίνει στη Μητρόπολη για να πείσει τον Γεννάδιο ότι ο Μακάριος ήταν κομμουνιστής και εναντίον της Ένωσης. Ο ίδιος μάλιστα με άλλους ιερείς της Πάφου επιχείρησαν να μεταπείσουν τον Γεννάδιο, να μη συμμετάσχει σε όσα εξυφαίνονταν γύρω από το εκκλησιαστικό πραξικόπημα εναντίον του Μακαρίου, ωστόσο ο Γεννάδιος τους είπε «Είμαι Έλλην ορθόδοξος αρχιερεύς και θα πράξω το καθήκον μου».

Το διάστημα εκείνο η ΕΟΚΑ Β΄ σκότωνε δημοκρατικούς ανθρώπους. Λίγες μέρες μάλιστα πριν από τη δολοφονία του Κυριάκου, ο ίδιος ο Παπαλάζαρος δέχθηκε παραινέσεις να φύγει από το χωριό με την οικογένεια του διότι θα τον σκότωναν.

Η δικαίωση που δεν ήρθε ποτέ

Μετά το θάνατο του Κυριάκου, ο Παπαλάζαρος κατήγγειλε επανειλημμένα πως η υπόθεση δεν ερευνήθηκε και απλώς του είπαν ότι ο γιος του πήρε το όπλο και κατά λάθος σκοτώθηκε μόνος του. Τον είδε στο νεκροτομείο και διαπίστωσε πως δεν επρόκειτο για θάνατο… κατά λάθος.

Μέχρι το τέλος της ζωής του, ο Παπαλάζαρος αγωνιζόταν να λάμψει η αλήθεια που αποσιωπήθηκε. Δεν ήθελε εκδίκηση αλλά δικαίωση. «… Μέχρι σήμερα δεν καταράστηκα τον δολοφόνο του παιδιού μου. Ζητώ από το Θεό να τον συγχωρέσει…»

Ζήτησε επανειλημμένα να οδηγηθεί η υπόθεση στο δικαστήριο, ωστόσο οι προσπάθειες του έπεφταν στο κενό μέχρι που ο φάκελος της υπόθεσης… καταστράφηκε. Βρήκε ανθρώπους που γνώριζαν ποιος ήταν ο άνθρωπος που δολοφόνησε τον γιό του, ωστόσο φοβούνταν να μαρτυρήσουν.

«Ο Σωτήρης μας σκοτώθηκε την πρώτη μέρα της εισβολής…»

Στις 20 Ιουλίου ο Παπαλάζαρος χάνει άλλον ένα γιο, τον Σωτήρη, φοιτητή ιατρικής στη Σοβιετική Ένωση. Εκείνο το καλοκαίρι επισκέφθηκε την οικογένεια του για τις καλοκαιρινές διακοπές. Η παπαδία μόλις είχε γεννήσει τα δίδυμα. Της είπε μάλιστα χαρακτηριστικά « είδες μάνα, έκλαιες που εχάσαμεν τον Κυριάκο, ο Θεός έστειλε μας θκύο.

Αργότερα, ο Σωτήρης επισκέφθηκε τον παππού του στη Λεμεσό όπου τον βρήκε το πραξικόπημα και η εισβολή. Στις 20 Ιουλίου τους καλούν να παν στην Επισκοπή για να εξοντώσουν τους οπλισμένους Τούρκους στον Τ/κ θύλακα.  Εκεί σκοτώθηκε. Ο ίδιος τρεις μέρες αργότερα, λόγω αποκλεισμού στην Πάφο, τον αναζητεί και διαπιστώνει πως σκοτώθηκε και τάφηκε ήδη.

Οι πληγές

Οι προσπάθειες που έγιναν κατά καιρούς να δικαιωθούν οι πραξικοπηματίες, πλήγωσαν τον Παπαλάζαρο και την οικογένεια του. Μάλιστα όταν θα έκαναν στην Πάφο τα αποκαλυπτήρια του μνημείου των παιδιών του ουδείς από την τότε κυβέρνηση παρέστη και απαγόρευσαν και από το ΡΙΚ να καλύψει το γεγονός. Μάλιστα, στη συνέντευξη του δεν δίστασε να ασκήσει κριτική στην εκκλησία η οποία τότε έδωσε 50 χιλιάδες λίρες για την ανέγερση μνημείου του Γρίβα, ενός μνημείου ντροπής, όπως το χαρακτήρισε.

Κληθείς να σχολιάσει πως ο ίδιος ένιωθε για την Ελλάδα, ο ίδιος δήλωσε, «Η καταστροφή της Κύπρου ήρθεν από την Ελλάδα. Όμως κακά τα ψέματα, μόνον η Ελλάδα μπορεί να μας βοηθήσει. Σήμερα, ευτυχώς έχουμε δημοκρατική Ελλάδα, η οποία όσο μπορεί να μας βοηθήσει θα μας βοηθήσει. Εκείνο που δεν χρειαζόμαστε είναι μεγάλα λόγια για δόγματα, αεροδρόμια, αεροπορικές βάσεις κτλ». Ο ίδιος δήλωνε περήφανος Έλληνας. «Αγαπώ την Ελλάδα. Σε περίπτωση που με καλέσουν, έτσι γέρος που είμαι,  δεν θα διστάσω να πάω να πολεμήσω. Όμως είμαστε Κύπριοι Έλληνες και αυτό δεν πρέπει να το ξεχνούμε»  υπογράμμισε.

Κλείνοντας τη συνέντευξη, ο Παπαλάζαρος είχε αναφέρει πως αγωνιούσε για τον τόπο, όμως επανέλαβε πως δεν ήθελε να κλείσει τα μάτια του και να μην μάθει τι ακριβώς έγινε με τον Κυριάκο του, και να μην έχει αποδοθεί δικαιοσύνη…

Επιμέλεια: Μυρτώ Ζουμίδου