Εν μέσω δύο ταυτόχρονων πολεμικών συρράξεων σε Ουκρανία και Ισραήλ (για να αποφύγει τα βλέμματα της παγκόσμιας κοινής γνώμης), η Εθνοσυνέλευση της Βενεζουέλας (γνωστή για τον αδιαφανή αντιδημοκρατικό της χαρακτήρα) έδωσε το πράσινο φως για τη διενέργεια δημοψηφίσματος στις αρχές Δεκεμβρίου για να καθοριστεί το καθεστώς της περιοχής Εσεκουίμπο.
Το Εσεκουίμπο δεν ανήκει στη Βενεζουέλα από την εποχή της Ισπανικής Αυτοκρατορίας. Η περιοχή αυτή αναγνωρίζεται διεθνώς ως τμήμα της γειτονικής Γουιάνας -καταλαμβάνοντας τα δύο τρίτα της έκτασής της- και είναι πλούσια σε πετρέλαιο.
Η Γουιάνα ισχυρίζεται ότι τα σημερινά σύνορα που καθορίστηκαν το 1899 από διεθνές δικαστήριο κατά τη διάρκεια της Βρετανικής Αποικιοκρατίας θα πρέπει να παραμείνουν ως έχουν. Αντιθέτως, η Βενεζουέλα υποστηρίζει ότι ο ποταμός Εσεκουίμπο είναι το φυσικό σύνορο στην περιοχη, και θεωρεί άκυρη την απόφαση του 1899.
Οι διπλωματικές προσπάθειες για την επίλυση αυτής της συνοριακής διαφοράς έχουν αποτύχει. Ιστορικό ορόσημο ο αποκλεισμός της Βενεζουέλας το 1903, που οδήγησε σε ειρηνευτικές συνομιλίες τους Ευρωπαίους ενδιαφερόμενους, με μεσολάβηση των ΗΠΑ: εντέλει αναγνωρίστηκαν τα σύνορα που είχαν καθοριστεί και εγκαθιδρύθηκε το ισχύον νομικό καθεστώς.
Η Συμφωνία της Γενεύης του 1966, που υπογράφηκε όταν η Γουιάνα απέκτησε την ανεξαρτησία της, περιέγραφε τις διπλωματικές κατευθυντήριες γραμμές επίλυσης των συγκρούσεων χωρίς να επικυρώνει τις αξιώσεις οποιουδήποτε κράτους. Πρόοδος σημειώθηκε στα τέλη της δεκαετίας του 1980 μέσω απευθείας διαπραγματεύσεων μεταξύ της Γουιάνας και της Βενεζουέλας. Το 2018, κατόπιν αιτήματος που υπέβαλε η Γουιάνα το 2018, τα Ηνωμένα Έθνη παρέπεμψαν το θέμα στο Διεθνές Δικαστήριο, όπου οι διαβουλεύσεις συνεχίζονται.
Παρά τη μακροχρόνια διαμάχη για το Εσεκουίμπο, δεν υπήρχε καμία ένδειξη ότι η Βενεζουέλα θα επεδίωκε ουσιαστικά την αλλαγή του καθεστώτος της περιοχής. Ο χρόνος διεξαγωγής του δημοψηφίσματος υποδηλώνει ότι ο πρόεδρος της Βενεζουέλας Νικολάς Μαδούρο θέλει να αυξήσει τον εθνικό πλούτο και παράλληλα να μεγαλώσει εδαφικά τη χώρα του. Πόσο ακόμη πετρέλαιο θα ωφελήσει τη Βενεζουέλα -που διαθέτει τα μεγαλύτερα αποθέματα πετρελείου στον κόσμο- δεδομένων των εμποδίων που αντιμετωπίζει στις εξαγωγές της, είναι αμφιλεγόμενο.
Ο πόλεμος στην Ουκρανία -που έβγαλε το ρωσικό πετρέλαιο από τις δυτικές αγορές- και η κλιμάκωση της έντασης στη Μέση Ανατολή ανάγκασαν τις ΗΠΑ να επανεκκινήσουν τις διπλωματικές επαφές με τη Βενεζουέλα. Οι ΗΠΑ επανέφεραν αθόρυβα το πετρέλαιο της Βενεζουέλας στις παγκόσμιες αγορές, καθώς περιόρισαν σταδιακά τις κυρώσεις σε βάρος του Καράκας. Ωστόσο, η αμερικανική κυβέρνηση πιστεύει -λανθασμένα- ότι μια διμερής συμφωνία για αποκλιμάκωση των κυρώσεων θα έχει ως αποτέλεσμα τη διεξαγωγή ελέυθερων εκλογών στη Βενεζουέλα. Το καθεστώς Μαδούρο, που υποστηρίζεται από τη Ρωσία και την Κίνα, δεν θα αφήσει την εξουσία με τη θέλησή του, όπως δεν θα την άφηναν και οι Κουβανοί κομμουνιστές.
Ο Μαδούρο, ενισχυμένος από τα νέα έσοδα που αποφέρει το πετρέλαιο, θέλει να αποσπάσει την προσοχή της κοινής γνώμης από τις επερχόμενες εκλογές. Το δημοψήφισμα εξυπηρετεί αυτόν τον σκοπό, υποδαυλίζοντας τον εθνικισμό και ενισχύοντας τις εκλογικές προοπτικές του Μαδούρο, δεδομένης της δημοτικότητας των θέσεων της κυβέρνησης για το Εσεκουίμπο ακόμη και στις τάξεις της αντιπολίτευσης.
Το καθεστώς ευελπιστεί ότι η κίνηση αυτή θα “συσπειρώσει τον λαό γύρω από τη σημαία”, αφού η πλειονότητα του κοσμου τάσσεται υπέρ των χειρισμών της κυβέρνησης όσον αφορά το Εσεκουίμπο, ακόμη και αν διαφωνεί πλήρως με άλλες καταστροφικές πολιτικές της. Επιπλέον, το δημοψήφισμα θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για να παρουσιάσει τους ηγέτες της αντιπολίτευσης ως προδότες που ευθυγραμμίζονται με τις ΗΠΑ ενάντια στα εθνικά συμφέροντα.
Η πρόσφατη “σπαζοκεφαλιά” για το καθεστώς του Εσεκουίμπο συνδέεται αναμφισβήτητα με την ανακάλυψη τεράστιων αποθεμάτων πετρελαίου στην περιοχή. Από το 2015, πετρελαϊκές εταιρείες, όπως η ExxonMobil, έχουν ανακαλύψει 46 κοιτάσματα πετρελαίου στη Γουιάνα – τα τέσσερα έχουν εντοπιστεί φέτος, με την πιο πρόσφατη ανακοίνωση για ανακάλυψη νέου κοιτάσματος να έχει εκδοθεί τον Οκτώβριο. Τα κοιτάσματα της Γουιάνας ενδεχομένως να υπερβαίνουν τα 11 δισ. βαρέλια, τα οποία, εάν αξιοποιηθούν, ίσως κάνουν τη χώρα της Λατινικής Αμερικής πιο πλούσια από το Κουβέιτ ή τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα.
Βενεζουέλα και Γουιάνα έχουν αντιληφθεί τις τεράστιες οικονομικές ευκαιρίες που ανοίγονται στο Εσεκουίμπο. Για τη Γουιάνα, η οποία διαθέτει τα μεγαλύτερα κατά κεφαλήν αποθέματα αργού στον κόσμο, η ανακάλυψη των νέων κοιτασμάτων θα μπορούσαν να εκτοξεύσουν την οικονομία της. Αντιλαμβανόμενη αυτές τις προοπτικές, η Γουιάνα έχει αδειοδοτήσει μεγάλες πετρελαϊκές εταιρείες για να κάνουν γεωτρήσεις, όπως η ExxonMobil, η Chevron, η BP, η TotalEnergies και η εγχώρια SISPRO.
Ο Μαδούρο ίσως επιδιώξει να εργαλειοποιήσει τη συνοριακή κρίση και την εν δυνάμει επιθετικότητα του Καράκας κατά της Γουιάνας για να εδραιώσει τη νομιμότητα του αυταρχικού του καθεστώτος. Ωστόσο, φαίνεται να υποτιμά τις επιπτώσεις από μια ενδεχόμενη προσάρτηση του Εσεκουίμπο. Εν μέσω πολέμου σε Ουκρανία και Ισραήλ, οι ΗΠΑ δεν πρέπει να ανεχθούν άλλη μια σύγκρουση, ιδίως μάλιστα στην “αυλή” τους. Η Ουάσινγκτον έχει ήδη εκφράσει την υποστήριξή της προς τη Γουιάνα, με τον αναπληρωτή υπουργό Εξωτερικών Μπράιαν Νίκολς να τάσσεται υπέρ του δικαιώματος της Γουιάνας να αναπτύξει τους ενεργειακούς της πόρους. Τόσο η Καραϊβική Κοινότητα όσο και ο Οργανισμός Αμερικανικών Κρατών θεωρούν παράνομο το δημοψήφισμα που διοργανώνει η Βενεζουέλα. Η Βραζιλία, η οποία συνορεύει και με τη Βενεζουέλα και με τη Γουιάνα, τάσσεται υπέρ μιας ειρηνικής λύσης.
Η προσάρτηση του Εσεκουίμπο θα είναι ένα σοβαρό λάθος, που δεν θα αποφέρει κανένα όφελος στην οικονομία της Βενεζουέλας που έχει ήδη πληγεί από τις κυρώσεις και τη μαζική μετανάστευση. Οι επιπλέον πετρελαϊκοί πόροι, που πιθανώς δεν θα μπορούσαν να εξαχθούν από το διεφθαρμένο σοσιαλιστικό καθεστώς, δεν θα έσωζαν το κράτος.
Η ηγεσία της Βενεζουέλας μάλλον το γνωρίζει αυτό, και εργαλειοποιεί το δημοψήφισμα για ίδιον πολιτικό όφελος, προκειμένου να στιγματίσει την αντιπολίτευση ως προδότες ενόψει των κρίσιμων εθνικών εκλογών για το μέλλον της Βενεζουέλας.
Ανεξάρτητα από τις πραγματικές προθέσεις του, ο Μαδούρο θα πρέπει να έχει κατά νου δύο περιπτώσεις καθεστώτων που προσπάθησαν να διευρύνουν την εδαφική τους κυριαρχία ενώ παρέπαιαν, καταδεικνύοντας πόσο εφήμερα είναι τα οφέλη του εθνικισμού που παίρνει τα όπλα: πρώτον, τη χούντα της Αργεντινής που εισέβαλε στα Φόκλαντ το 1982 και δεύτερον το καθεστώς του Σαντάμ Χουσεΐν στο Ιράκ που εισέβαλε στο Κουβέιτ το 1990. Ο Μαδούρο θα πρέπει να σκεφτεί πολύ προσεκτικά τις επόμενες κινήσεις του.
