Από κόσκινο πέρασε την αύξηση στα έσοδα που προκύπτουν, για την Κυπριακή Δημοκρατία, από τη δημοπράτηση δικαιωμάτων εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου , η Ελεγκτική Υπηρεσία.

Το κράτος, για πρώτη φορά, δημοπράτησε δικαιώματα το 2012 και κατά την περίοδο 2012 – 2020 δημοπράτησε συνολικά 6.201.500 δικαιώματα, από τα οποία 5.621.500 και 580.000 αφορούσαν σε σταθερές εγκαταστάσεις και αεροπορικές μεταφορές, αντίστοιχα. Τα σχετικά συνολικά έσοδα ανήλθαν στα €103.160.956. Κατά τα πρώτα δύο έτη της περιόδου 2021 – 2030, δημοπρατήθηκαν 1.478.000 και 1.293.500 δικαιώματα, αντίστοιχα και τα σχετικά έσοδα ανήλθαν στα €78.415.320 και €102.888.405, αντίστοιχα. Όπως προκύπτει, τα έσοδα για το 2022 είναι σχεδόν όσα ολόκληρης της περιόδου 2012-2020, γεγονός που καταδεικνύει τη σημαντικότητα της παρατηρούμενης αύξησης των εσόδων και την αυξανόμενη ανάγκη για ορθολογιστική διαχείρισή τους.

Τα ευρήματα της Ελεγκτικής Υπηρεσίας

Έχει επιτευχθεί η μείωση στις εκπομπές αερίων θερμοκηπίου στην Κύπρο;

Σημειώνεται ότι, όσον αφορά στο έτος 2021, η Κύπρος είχε υψηλότερες εκπομπές ΑτΘ από τα καθορισμένα όρια δικαιωμάτων, ενώ διαχρονικά, κατά την περίοδο 2013-2021, η Κύπρος παρουσιάζει σταδιακή αύξηση στις πραγματικές εκπομπές ΑτΘ, τη στιγμή που σε ευρωπαϊκό επίπεδο παρουσιάζεται αξιόλογη πτώση, γεγονός που εγείρει προβληματισμό σχετικά με το κατά πόσο οι στόχοι της Κύπρου επιτεύχθηκαν με τον πιο αποδοτικό τρόπο. Συστήσαμε την υλοποίηση των πολιτικών και μέτρων που σχεδιάστηκαν, για ανατροπή της αυξητικής τάσης που παρουσιάζει η ΚΔ στις εκπομπές ΑτΘ, ώστε να επιτευχθούν οι μελλοντικοί στόχοι μείωσης.

Η εφαρμογή του ΣΕΔΕ στην Κύπρο

Εν αντιθέσει με τη δραματική μείωση που επέφερε το ΣΕΔΕ στις εκπομπές ΑτΘ σε επίπεδο ΕΕ, οι συνολικές εκπομπές από σταθερές εγκαταστάσεις της Κύπρου, για την περίοδο 2013-2021, μειώθηκαν κατά μόνο 15% σε σύγκριση με τις εκπομπές του 2005, ενώ οι εκπομπές που προέρχονται από την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας, παρουσίασαν αύξηση περίπου 6%, γεγονός που υποδηλώνει ότι, σε εθνικό επίπεδο, το ΣΕΔΕ δεν έχει επιφέρει αποτελέσματα αντίστοιχα με εκείνα της ΕΕ στο σύνολό της.

Το Τμήμα Περιβάλλοντος (ΤΠ) παρακολουθεί τις ποσότητες των δικαιωμάτων που δημοπρατούνται και την αντίστοιχη αξία τους. Ωστόσο, παρατηρήσαμε ότι ο τρόπος παρακολούθησης ενέχει κινδύνους, αφού το πρόγραμμα υπολογιστικών φύλλων που χρησιμοποιείται δεν είναι το ιδανικό εργαλείο για τη φύλαξη και παρακολούθηση τόσο μεγάλου όγκου πληροφόρησης, ιδιαίτερα λαμβάνοντας υπόψη ότι, σε βάθος χρόνου, ο όγκος αυτός θα αυξηθεί κατακόρυφα. Παρατηρήσαμε επίσης ότι η αρμόδια Αρχή, από το 2016, δεν συμμορφωνόταν με τις πρόνοιες του περί της Θέσπισης Συστήματος Εμπορίας Δικαιωμάτων Εκπομπής Αερίων του Θερμοκηπίου Νόμου (Ν.110(Ι)/2011) σε σχέση με τη σχετική ενημέρωση της Βουλής των Αντιπροσώπων και τη διασφάλιση δημοσιότητας επί του θέματος.

Συστήσαμε τη φύλαξη και παρακολούθηση των υπό αναφορά πληροφοριών σε κατάλληλο λογισμικό βάσης δεδομένων, που να προσφέρει μηχανισμούς αποθήκευσης και καλύτερης προστασίας της ακεραιότητας των δεδομένων αυτών. Επίσης, η αρμόδια Αρχή να παρέχει έγκαιρη και κατάλληλη ενημέρωση στη Βουλή των Αντιπροσώπων, σύμφωνα με τις πρόνοιες της νομοθεσίας.

Λαμβάνει η Κυπριακή Δημοκρατία επαρκή μέτρα για αντιμετώπιση του κινδύνου

Το μεγαλύτερο μέρος εκπομπών ΑτΘ από εγκαταστάσεις που περιλαμβάνονται στους τομείς ΣΕΔΕ, προέρχεται από την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας με συμβατικά καύσιμα, το οποίο αναλογεί στο περίπου 70% των συνολικών εκπομπών ΑτΘ που παράγονται από όλες τις εγκαταστάσεις σε επίπεδο κράτους. Από το 2013, οι εγκαταστάσεις παραγωγής ηλεκτρισμού δεν είναι δικαιούχοι δωρεάν κατανομής. Ωστόσο, η Κύπρος πέτυχε παρέκκλιση από αυτή την πρόνοια και η ΑΗΚ λάμβανε μερική δωρεάν κατανομή για την περίοδο 2013-2019, με φθίνουσα ποσότητα δικαιωμάτων ώστε να μηδενιστεί το 2020.

Σημειώσαμε ότι, σύμφωνα με διαθέσιμα στοιχεία που λάβαμε από την ΑΗΚ, κατά τη περίοδο 2017 – 10/2022 καταβλήθηκε, για αγορά δικαιωμάτων ΑτΘ, συνολικό ποσό ύψους €569.581.932, το οποίο μετακυλήθηκε στους καταναλωτές. Συστήσαμε όπως ληφθούν μέτρα αντιμετώπισης του αυξανόμενου κόστους παραγωγής της ηλεκτρικής ενέργειας.

Που πήγαν τα έσοδα

Το θέμα της διάθεσης των εσόδων ρυθμίζεται από την Οδηγία ΣΕΔΕ, η οποία προβλέπει ότι, όλα τα έσοδα από τις αεροπορικές μεταφορές και τουλάχιστον τα μισά από τις σταθερές εγκαταστάσεις, χρησιμοποιούνται για συγκεκριμένους σκοπούς. Παρατηρήσαμε ότι υπάρχουν ασάφειες στην εθνική νομοθεσία, η οποία εναρμονίζει το εθνικό θεσμικό πλαίσιο με το ευρωπαϊκό, που αφορούν στη διάθεση εσόδων από τις αεροπορικές μεταφορές.

Επίσης διαπιστώσαμε σοβαρές αδυναμίες αναφορικά με τον έλεγχο και παρακολούθηση των στοιχείων που η αρμόδια Αρχή υποβάλλει στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή και που αφορούν στη διάθεση των εσόδων, καθώς και ότι η Διαχειριστική Επιτροπή (ΔΕ) Διαχείρισης Εσόδων Πλειστηριασμών Εκπομπών δεν εκπλήρωσε τον σκοπό για τον οποίο εγκαθιδρύθηκε, αφού παραμένει αδρανής για πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα, χωρίς αυτό να καλύπτεται θεσμικά.

Σημειώσαμε επίσης ότι, παρόλο που η έγκριση του Εθνικού Σχεδίου για την Ενέργεια και το Κλίμα (ΕΣΕΚ), για την περίοδο 2021 – 2030, αποτέλεσε ορόσημο για μια πιο ουσιαστική διάθεση των εσόδων που προκύπτουν από τη δημοπράτηση δικαιωμάτων εκπομπών ΑτΘ, η διάθεση αυτή πραγματοποιείται ανορθόδοξα και δεν συνάδει με το πνεύμα του θεσμικού πλαισίου, αφού γίνεται με τον εκ των υστέρων εντοπισμό δαπανών από σχετικά έργα ή και δράσεις που υλοποιούνται μέσα από τον ετήσιο Προϋπολογισμό του Κράτους.

Συστήσαμε σχετική τροποποίηση/εναρμόνιση του θεσμικού πλαισίου, για άρση των όποιων ασαφειών επί του θέματος και τη λήψη όλων των απαραίτητων μέτρων, από την αρμόδια Αρχή, για έγκαιρη εναρμόνιση του εθνικού θεσμικού πλαισίου με το ευρωπαϊκό. Επίσης, ο ρόλος της ΔΕ θα πρέπει να επανακαθορισθεί, με στόχο τη χρηστή και αποτελεσματική διαχείριση των εσόδων, σύμφωνα με τις απαιτήσεις της νομοθεσίας και η αρμόδια Αρχή να εξεύρει τρόπους για ουσιαστική διάθεση των εσόδων δημοπράτησης δικαιωμάτων εκπομπών ΑτΘ, εφαρμόζοντας ένα αποτελεσματικό σύστημα διακυβέρνησης, που να διασφαλίζει την εφαρμογή του ΕΣΕΚ.

Η συνεισφορά των έργων που υλοποιήθηκαν

Διαπιστώσαμε ότι η αρμόδια Αρχή δεν έχει προβεί σε αξιολόγηση των έργων/δράσεων, που υλοποιήθηκαν μέσω του ΣΕΔΕ, ως προς τις περιβαλλοντικές, κοινωνικές ή άλλες τους επιπτώσεις και τη συμβολή τους στους εθνικούς στόχους, ούτε στην αξιολόγηση των αποτελεσμάτων έναντι συγκεκριμένων δεικτών απόδοσης. Συστήσαμε όπως η αρμόδια Αρχή αξιολογεί την αξία των έργων που υλοποιούνται, ως προς την ενεργειακή απόδοση ή και τον εκσυγχρονισμό του ενεργειακού συστήματος, που επιτυγχάνεται μέσω των σχετικών δαπανών/επενδύσεων.

Είναι η συμφωνία Υπουργείου Γεωργίας και του ΧΑΚ σύμφωνη με το θεσμικό πλαίσιο που τη διέπει;

Η αρμόδια Αρχή διόρισε, ως εκπλειστηριαστή, το ΧΑΚ, το οποίο, κατά τη χρονική περίοδο από το 2013 – 2022 εισέπραξε για τις υπηρεσίες του συνολικά €3.365.277.

Εκφράσαμε την άποψη ότι, η συμφωνία με το ΧΑΚ φαίνεται να είναι ετεροβαρής για την ΚΔ, αφού η σχετική αμοιβή καθορίζεται με βάση την αξία και όχι των όγκο των συναλλαγών, ιδιαίτερα λαμβάνοντας υπόψη ότι διαχρονικά προέκυψε μία αξιοσημείωτη αύξηση της αξίας των συναλλαγών, χωρίς όμως να παρατηρηθεί αντίστοιχη μεταβολή του όγκου τους. Επισημάναμε επίσης ότι, παρόλο που η διαδικασία αποκρατικοποίησης του ΧΑΚ βρίσκεται σε προχωρημένο στάδιο, η αρμόδια Αρχή δεν έχει ακόμα προβεί σε διερεύνηση άλλων πιθανών φορέων που θα μπορούσαν να αναλάβουν τον εκπλειστηριασμό των δικαιωμάτων, είτε εντός, είτε εκτός Κύπρου.

Συστήσαμε όπως η αρμόδια Αρχή διερευνήσει, καταρχήν, εάν η εργασία που επιτελείται μπορεί να αναληφθεί και από άλλο φορέα/οργανισμό, ιδιαίτερα λαμβάνοντας υπόψη ότι, από το 2024 και μετά, η δημοπράτηση δικαιωμάτων εκπομπής ΑτΘ θα επεκταθεί και σε άλλους τομείς, και, κατά δεύτερο, εάν αυτό εκπίπτει της νομοθεσίας για τις δημόσιες συμβάσεις.

Επίσης εκφράσαμε την άποψη ότι, ακόμα και στην περίπτωση που ο διορισμός εκπλειστηριαστή εξαιρείται των προνοιών της περί δημοσίων συμβάσεων νομοθεσίας, δεν σημαίνει ότι δεν πρέπει να τηρούνται, κατά την επιλογή του εκπλειστηριαστή, κατ΄αναλογία, οι βασικές αρχές της διαφάνειας, της ίσης μεταχείρισης και της μη διάκρισης των οικονομικών φορέων, προς διασφάλιση των συμφερόντων του δημοσίου.

Λαμβάνονται μέτρα από την Κυπριακή Δημοκρατία για επίτευξη των στόχων

Διαφάνηκε έλλειψη αποτελεσματικού μηχανισμού παρακολούθησης για την υλοποίηση των πολιτικών και μέτρων που να έχει θετικό, μετρημένο και αξιολογημένο αντίκτυπο. Σημειώσαμε ότι, κατά την περίοδο 2013-2020, υπήρχε μόνο η υποχρέωση υποβολής εκθέσεων στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή σχετικά με τις πολιτικές, τα μέτρα και τις προβλέψεις. Για την περίοδο 2021-2030, ο μηχανισμός παρακολούθησης και υποβολής εκθέσεων, αρχής γενομένης από 15.3.2023, πρέπει να βασίζεται στις αρχές ενσωμάτωσης του ΕΣΕΚ της Κύπρου και της υποβολής εκθέσεων σχετικά με την υλοποίηση των πολιτικών για το κλίμα και την ενέργεια.

Συστήσαμε την αξιολόγηση της υλοποίησης των πολιτικών και μέτρων που εφαρμόστηκαν μέχρι σήμερα, ώστε να διαφανεί η αποδοτικότητά τους και να αποφασιστεί κατά πόσο επιβάλλεται η εφαρμογή πρόσθετων μέτρων, δεδομένης της ανάγκης για επίτευξη περαιτέρω μείωσης, που αναμένεται να προκύψει από επικείμενη τροποποίηση του σχετικού ευρωπαϊκού Κανονισμού.

Το Τμήμα προχώρησε, με τη βοήθεια ειδικών συμβούλων, στον καταρτισμό μελέτης, για την αξιολόγηση της αποτελεσματικότητας των πολιτικών και μέτρων ως προς τον μετριασμό της κλιματικής αλλαγής και τη μείωση των εκπομπών ΑτΘ μέχρι το 2030.

Τα μέτρα που αναφέρονται στη υπό αναφορά μελέτη περιλήφθηκαν στο ΕΣΕΚ και, για την υλοποίηση των υπό αναφορά πολιτικών και μέτρων, θα υποβάλλονται εκθέσεις προς την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, ανά διετία, αρχής γενομένης από 15.3.2023. Ωστόσο η πρώτη σχετική Έκθεση που υποβλήθηκε τον Απρίλιο 2023 δεν ήταν πλήρης.