Τουρκοκυπριακές περιουσίες σε περιοχές όπου τα ενοίκια είναι ψηλά θα διατίθενται προς αξιοποίηση με προσφορές, ενώ στο παιχνίδι της αξιοποίησης μπαίνουν και μη πρόσφυγες, ειδικά όταν δεν έχει επιδειχθεί ενδιαφέρον από πρόσφυγες. Στις περιπτώσεις αυτές περιλαμβάνονται και ακίνητα των οποίων η επιδιόρθωση απαιτεί μεγάλα χρηματικά ποσά. 

Τα πιο πάνω περιλαμβάνονται στη νέα προσέγγιση του υπουργείου Εσωτερικών για «εκσυγχρονισμό, διαχείριση και καθορισμό κριτηρίων διάθεσης των τ/κυπριακών περιουσιών, των οποίων η έκταση καταλαμβάνει ποσοστό 10,4% του εδάφους των ελεγχομένων από τη Δημοκρατία περιοχών». 

Σύμφωνα με πρόσφατη παρουσίαση του σχεδίου, ανάμεσα σε άλλα, θα αξιοποιηθούν και θα αναστηλωθούν ακίνητα και η επένδυση από ιδιώτες θα αναγνωρίζεται και θα διασφαλίζεται η απόσβεσή της. 

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ: Ασυνεννοησία υπηρεσιών για τουρκοκυπριακά

Εξάλλου, εισάγεται σύστημα επιλεξιμότητας και μοριοδότησης των αιτητών και η διάθεση υποστατικών ή και γης διασυνδέεται και με την περιουσία του αιτητή στα κατεχόμενα. Λαμβάνεται επίσης υπόψιν η οικονομική επάρκεια του αιτητή να αξιοποιήσει την περιουσία που ζητά. 

Σημαντική θεωρείται και η εισήγηση για ανάληψη της ευθύνης για διασφάλιση της στατικής επάρκειας, συντήρηση και ασφάλεια της κατοικίας από τους μισθωτές, κάτι το οποίο θα ισχύσει για τις νέες συμβάσεις.    

Για τη διάθεση κατοικιών, τουλάχιστον ένα μέλος της οικογένειας πρέπει να είναι πρόσφυγας ενώ θα λαμβάνεται υπόψιν η ακίνητη περιουσία της οικογένειας στις ελεγχόμενες από τη Δημοκρατία περιοχές. Θα λαμβάνονται επίσης υπόψιν εισοδηματικά κριτήρια. Εξάλλου, ο αιτητής ή μέλη της οικογένειάς του δεν πρέπει να έχουν αποταθεί ή ωφεληθεί από την Επιτροπή Αποζημιώσεων των κατεχομένων.  

Τα πιο πάνω αποτελούν μερικά από τα μέτρα τα οποία καταγράφονται πιο αναλυτικά και πιο κάτω και προωθούνται ύστερα από δεκαετίες κακοδιαχείρισης των Τουρκοκυπριακών περιουσιών, που κατά διαστήματα άγγιζε τα όρια της λεηλασίας από την οποίαν επωφελούνταν ιδιώτες εις βάρος των φορολογουμένων, οι οποίοι ενίσχυαν κατ’ έτος το ταμείο διαχείρισης με περίπου €8 εκατ. Στόχος είναι ο εκσυγχρονισμός της διαχείρισης των τουρκοκυπριακών περιουσιών με διαφοροποίηση των κριτηρίων διάθεσής τους. 

Ωστόσο, το γεγονός ότι σε μεγάλο βαθμό αξιοποιούνται ήδη από πρόσφυγες, οι οποίοι διαμένουν σε περίπου 5.000 τουρκοκυπριακές οικίες, αλλά και το γεγονός ότι σχεδόν το σύνολό τους τυγχάνουν εκμετάλλευσης, μέσω συμβάσεων μίσθωσης, καταδεικνύει πως δεν μπορούν να γίνουν θαύματα, αν και με τη λήξη των υφιστάμενων συμβολαίων οι περιουσίες μπορούν να αλλάζουν χέρια, μέχρι να λυθεί το Κυπριακό, εάν και εφόσον λυθεί, και συν τω χρόνω να αυξηθούν τα έσοδα του δημοσίου, το οποίο συντηρεί τις περιουσίες αυτές. 

Πρόσφατα, παρουσιάζοντας τη νέα προσέγγιση της κυβέρνησης, ο υπουργός Εσωτερικών, Νίκος Νουρής, αποτύπωσε και την επικρατούσα κατάσταση προβάλλοντας: 

>> Τις αδυναμίες/ανεπάρκεια του υφιστάμενου μοντέλου διαχείρισης και παραχώρησης των τουρκοκυπριακών περιουσιών.  

>> Την ανάγκη για τη νομοθετική ρύθμιση σειράς ζητημάτων που αφορούν στη διαχείριση των περιουσιών αυτών.  

>> Την παρουσίαση ενός ολοκληρωμένου πακέτου εισηγήσεων και προτάσεων για τον εκσυγχρονισμό της διαχείρισης και των κριτηρίων διάθεσής τους. 

Όπως προκύπτει από την παρουσίαση, ο αριθμός συμβάσεων που αφορούν τις Τουρκοκυπριακές περιουσίες ανέρχεται σε 20.621. Η αξία τους (βάση της αξίας Γενικής Εκτίμησης Κτηματολογίου του 2018) συνεκτιμάται σε περίπου €6,1 δισ. Το συνολικό ετήσιο ενοίκιο των τ/κ Περιουσιών με βάση τον προϋπολογισμό του Ταμείου Διαχείρισης τ/κ περιουσιών ανέρχεται περίπου σε €5,05 εκ. (για το 2021). 

Οι περιουσίες αυτές, ανά κατηγορία, αποτελούνται: 

*Ποσοστό 23% αποτελούν μόνιμες κατοικίες. 

*6% εξοχικές κατοικίες. 

*14% επαγγελματικά υποστατικά.

*43% γεωργικούς κλήρους.

Όσον αφορά τις καθυστερημένες οφειλές προς το Ταμείο Διαχείρισης, το 2018 έφταναν τα €8.597.379, το 2019 €18.512.900 και το 2021 €8.304.953. 

Το μεγαλύτερο μέρος των εισπραχθέντων εσόδων προέρχεται από τα ενοίκια επαγγελματικών υποστατικών (ενοίκια ανοικτών χώρων και ενοίκια Βακούφικων περιουσιών).

Οι οφειλές προς το Ταμείο εκτιμάται ότι ξεπερνούν τα €8 εκατ. τα τελευταία χρόνια, καταδεικνύοντας, σύμφωνα με την ενημέρωση, τις ελλείψεις του μηχανογραφικού συστήματος και την ελλιπή οργάνωση και στελέχωση της Υπηρεσίας Διαχείρισης. 

Σύμφωνα πάντα με την ενημέρωση, τα συνολικά έσοδα το 2019 ανήλθαν σε €14.470.776 εκ των οποίων τα καθαρά έσοδα ήταν €8.070.776 ενώ €6.400.000 αποτελούσαν κυβερνητική χορηγία. Το 2020 τα συνολικά έσοδα ήταν €14.946.128 εκ των οποίων τα καθαρά έσοδα ήταν €7.596.128 και η κυβερνητική χορηγία €7.350.000. Το 2021 τα συνολικά έσοδα ανήλθαν σε €16.031.501 εκ των οποίων τα €8.531.501 αποτελούσαν καθαρά έσοδα και τα 7.500.000 κρατική χορηγία. 

Κύριες διαπιστώσεις της KPMG 

Μελέτη της KPMG σχετικά με την υφιστάμενη κατάσταση περιουσιών κατέδειξε πως:  

-Το εισπραττόμενο ενοίκιο είναι δυσανάλογα χαμηλό σε σχέση με το ύψος του ενοικίου που καθορίζει η νομοθεσία.  

-Η πλειοψηφία των κτηρίων είναι σε κακή κατάσταση, κυρίως λόγω μεγάλης ηλικίας και ανεπαρκούς διαχείρισης. 

Όσον αφορά την υφιστάμενη κατάσταση Υπηρεσίας Διαχείρισης Τ/κ Περιουσιών προκύπτουν τα ακόλουθα: 

-Αδυναμίες του Μηχανογραφικού συστήματος. 

-Αναχρονιστικός Στρατηγικός Σχεδιασμός. 

-Δαιδαλώδεις διαδικασίες λόγω της γενικότητας ή/και της ασάφειας των Κανονισμών.  

-Προβλήματα οργανωτικής δομής και υποστελέχωσης της Υπηρεσίας.  

-Απουσία δομημένου πλαισίου για την κατάρτιση του προσωπικού. 

Για την ίδια την υπηρεσία Διαχείρισης Τουρκοκυπριακών Περιουσιών προκύπτουν οι ακόλουθες παραδοχές: 

-Απουσία αξιοκρατικού θεσμικού πλαισίου για τη δίκαιη και ισότιμη αντιμετώπιση των δικαιούχων. 

-Παραβίαση όρων των συμβάσεων από υφιστάμενους μισθωτές Τ/Κ περιουσιών. 

-Μη αναγνώριση δικαιώματος κληρονομικότητας σε νόμιμους κατόχους Τ/Κ περιουσιών. 

-Μη ορθολογική αξιοποίηση Τ/Κ περιουσιών που παραχωρούνται για επαγγελματικούς σκοπούς. 

-Αδυναμία επιλογής των δικαιούχων αιτητών με σαφή, αντικειμενικά και μετρήσιμα κριτήρια.        

Νομοθετικό πλαίσιο διαχείρισης

Το Νομοθετικό πλαίσιο που διέπει τη διαχείριση Τ/Κ περιουσιών, τις διαδικασίες παραχώρησής τους, τους αρμόδιους φορείς (Συμβουλευτική Επιτροπή/Ειδικές Επιτροπές) και τις αρμοδιότητές τους, είναι τα ακόλουθα: 

-Περί διαχείρισης Τ/Κ περιουσιών Νόμου 139(1)91 έως 2018. 

-Οι Περί Τ/Κ Περιουσιών (Διαχείριση και Άλλα Θέματα) (Προσωρινές Διατάξεις) Κανονισμοί του 1993 έως 2003. 

Παράλληλα διαπιστώνεται πως ο Νόμος του 1991 και οι κανονισμοί που θεσπίστηκαν, είναι κοινώς αποδεκτό ότι δεν οδήγησαν στον απαιτούμενο εξορθολογισμό της διαχείρισης των Τ/Κ περιουσιών. 

Ενδεδειγμένες ενέργειες 

Ανάμεσα στις ρυθμίσεις που προωθεί η κυβέρνηση, περιλαμβάνεται ο εκσυγχρονισμός της οικονομικής διαχείρισης των τουρκοκυπριακών περιουσιών και ο τρόπος λειτουργίας της αρμόδιας υπηρεσίας. Παράλληλα προωθείται εξορθολογισμός των διαδικασιών παραχώρησης, η ορθολογική αξιοποίηση των τουρκοκυπριακών περιουσιών και ιδιαίτερα αυτών που βρίσκονται σε ειδικές περιοχές. Προτείνεται, εξάλλου, η εισαγωγή νέων νομοθετημάτων και κανονισμών για σωστή διαχείριση των τουρκοκυπριακών περιουσιών. 

Προνοείται επίσης παραχώρηση δικαιωμάτων σε πρόσφυγες κατόχους τ/κ περιουσιών. 

Προτάσεις της υπηρεσίας διαχείρισης

Η Υπηρεσία Διαχείρισης τουρκοκυπριακών περιουσιών προτείνει τις ακόλουθες νομοθετικές τροποποιήσεις: 

-Θέσπιση δικαιωμάτων κληρονομικότητας και μεταβίβασης άδειας χρήσης των προσφύγων κατόχων Τ/Κ κατοικιών.   

-Ανάληψη της ευθύνης για διασφάλιση της στατικής επάρκειας, συντήρηση και ασφάλεια της κατοικίας από τους μισθωτές (θα ισχύει για νέες συμβάσεις).    

-Παραχώρηση τ/κ περιουσιών για τις οποίες δεν έχει επιδειχθεί ενδιαφέρον από πρόσφυγες, σε μη πρόσφυγες.   

-Νομοθετική ρύθμιση υφιστάμενων πρακτικών.    

-Δημιουργία αξιοκρατικότερου συστήματος επιλογής δικαιούχων.          

-Αξιοποίηση/αναστήλωση περιουσιών.        

-Εξορθολογισμός της πολιτικής καθορισμού ενοικίων.    

-Αναγνώριση επένδυσης από μέρους του μισθωτή για αναστήλωση/αποκατάσταση διασφαλίζοντας την απόσβεσή της.  

-Η διαχείριση/παραχώρηση τ/κ περιουσιών που βρίσκονται σε ειδικές περιοχές μέσω πλειοδοτικού διαγωνισμού. 

-Εισαγωγή συστήματος επιλεξιμότητας και μοριοδότησης των αιτητών με σαφείς, αντικειμενικούς και μετρήσιμους δείκτες. 

-Νομοθετική ρύθμιση για κατηγορίες μισθωτών που δεν καλύπτονται από τους υφιστάμενους κανονισμούς. 

-Διασύνδεση της διαθέσιμης κατοικίας με τη σύνθεση της οικογένειας του αιτητή, ώστε να υπάρχει στοχευμένη παραχώρηση κατοικιών και να εξυπηρετούνται πιο αποτελεσματικά οι ανάγκες των προσφύγων. 

-Διασύνδεση/Πριμοδότηση τυχόν ιδιόκτητης περιουσίας που βρίσκεται στις κατεχόμενες περιοχές. 

-Διάθεση επαγγελματικής στέγης/Ανοιχτών χώρων. 

-Εισαγωγή συστήματος επιλεξιμότητας και μοριοδότησης μέσω της εισαγωγής μετρήσιμων δεικτών κατά την αξιολόγηση των αιτημάτων. Θα λαμβάνεται υπόψη η οικονομική επάρκεια του αιτητή να χρηματοδοτήσει το κόστος της επαγγελματικής του δραστηριοποίησης επί της αιτούμενης Τ/Κ περιουσίας, ώστε να μην επιβαρύνεται το Ταμείο του Κηδεμόνα ή να αφήνεται η περιουσία αναξιοποίητη λόγω αδυναμίας του αιτητή να την αναπτύξει ο καθορισμός συγκεκριμένων περιοχών, οι οποίες παρουσιάζουν ειδικά χαρακτηριστικά (Ειδικές Περιοχές) στις οποίες η παραχώρηση περιουσιών θα γίνεται μέσω πλειοδοτικού διαγωνισμού. 

-Εισαγωγή συστήματος επιλεξιμότητας και μοριοδότησης κατά την αξιολόγηση των αιτημάτων για παραχώρηση γεωργικής γης. 

-Καθορισμός ανώτατου ορίου στην έκταση τ/κ γης που παραχωρείται σε δικαιούχους, για γεωργική χρήση. 

-Διασύνδεση και πριμοδότηση της περιουσίας του αιτητή που βρίσκεται στα κατεχόμενα με την έκταση γης που του παραχωρείται. 

-Η μίσθωση τεμαχίων γης για γεωργική χρήση σε ε/κ που έχουν ήδη μερίδιο επί του επηρεαζόμενου τεμαχίου γης σε νέο πλαίσιο διάθεσης των κατοικιών. 

Στα μέτρα περιλαμβάνεται και ο καθορισμός ανώτατου ορίου στην έκταση τ/κ γης που θα παραχωρείται σε δικαιούχους για γεωργική χρήση. 

>>Παραχώρηση με πλειοδοτικό διαγωνισμό 

Εισάγεται νέα μορφή παραχώρησης περιουσιών (πλειοδοτικός διαγωνισμός), οι οποίες βρίσκονται σε συγκεκριμένες περιοχές με ειδικά πολεοδομικά, οικονομικά, εμπορικά ή/και άλλα χαρακτηριστικά. 

Οι εν λόγω περιοχές θα χαρακτηρίζονται ως ειδικές, μετά από εισήγηση του Διευθυντή του Τμήματος Πολεοδομίας και Οικήσεως προς τον Κηδεμόνα Τ/Κ Περιουσιών, στη βάση των ειδικών πολεοδομικών, οικονομικών, εμπορικών ή/και άλλων χαρακτηριστικών της κάθε περιοχής. 

Σύμφωνα με το κείμενο της παρουσίασης, η εισαγωγή της ρύθμισης αυτής θα συμβάλει: 

1.      στην ορθολογική διαχείριση περιουσιών μεγάλης αξίας (με βάση το οικονομικό/ εμπορικό ή/και άλλο περιβάλλον της περιοχής). 

2.      στη μείωση του κόστους που επωμίζεται σήμερα ο Κηδεμόνας για τη στήριξη και συντήρηση τ/κ περιουσιών που παραμένουν αδιάθετες λόγω του υψηλού κόστους που απαιτείται για πλήρη αποκατάστασή τους. 

3.      στην ανάπτυξη εκτάσεων γης που βρίσκονται σε κεντρικά γεωγραφικά σημεία προς όφελος ολόκληρης της περιοχής. 

4.      στη δημιουργία νέων ευκαιριών ανάπτυξης/επιχειρηματικής δραστηριότητας δικαιούχων προσφύγων. 

5.      στον απεγκλωβισμό του Κηδεμόνα από τις προβληματικές και μη ορθολογικές υφιστάμενες πρακτικές διαχείρισης των περιουσιών. 

6.      στην εναρμόνιση των πολιτικών του Κηδεμόνα με τις πρόνοιες της νομοθεσίας που αφορούν την ανάπτυξη των περιουσιών προς όφελος των Τ/Κ ιδιοκτητών. 

>>Καθορισμός ύψους ενοικίου 

Στις πολιτικές που προωθούνται για εξορθολογισμό της διαχείρισης των Τουρκοκυπριακών περιουσιών, περιλαμβάνονται: 

-Καθορισμός ύψους ενοικίων για τις τ/κ περιουσίες ανά κατηγορία/κατοικίες, γεωργικά, επαγγελματικά. 

-Καθορισμός ενιαίας οικονομικής πολιτικής και εξορθολογισμός της πολιτικής καθορισμού ενοικίων ώστε να αρθούν υφιστάμενες στρεβλώσεις (ιδιαίτερα στη μίσθωση γεωργικής γης) και να διασφαλιστεί η ισότιμη αντιμετώπιση των προσφύγων. 

-Εκπόνηση μελετών και έργων διασφάλισης της στατικής επάρκειας τ/κ περιουσιών. 

Υλοποίηση μελετών και έργων για διασφάλιση της στατικής επάρκειας των τ/κ περιουσιών (κατοικιών). 

>>Γη σε γεωργούς και κτηνοτρόφους 

Ως προς τη διάθεση γεωργικής γης υποβάλλεται εισήγηση να παραχωρείται σε πρόσφυγες που ασκούν το επάγγελμα του γεωργού ή και του κτηνοτρόφου. 

Στους δικαιούχους θα περιλαμβάνονται και πρόσφυγες με εισοδήματα νοικοκυριού με εισοδήματα που δεν υπερβαίνουν τα εκάστοτε καθορισμένα από την αρμόδια υπηρεσία λογικά έξοδα διαβίωσης και είναι ιδιοκτήτες γης στα κατεχόμενα. 

Δικαιούχοι θα είναι και μη πρόσφυγες επαγγελματίες γεωργοί ή και κτηνοτρόφοι των οποίων σημαντικό μέρος της γεωργικής γης τους κατελήφθη ή είναι απροσπέλαστο λόγω της τουρκικής εισβολής. 

>>Αναμενόμενα οφέλη  

Από την εφαρμογή της νέας πολιτικής αναμένονται τα ακόλουθα οφέλη: 

-Αναβάθμιση των δικαιωμάτων των προσφύγων κατόχων τ/κυπριακών περιουσιών. 

-Εξοικονόμηση πόρων από τους κρατικούς προϋπολογισμούς και διοχέτευσή τους σε άλλα προσφυγικά προγράμματα. 

-Ενίσχυση της διαφάνειας, αξιοκρατίας και ισονομίας προς όφελος τόσο των προσφύγων όσον και της ευρύτερης κοινωνίας. 

-Αποδοτικότερη διαχείριση τόσο των περιουσιών όσον και των οικονομικών του Ταμείου (π.χ. αύξηση των εσόδων του Ταμείου και συνεπώς μεγαλύτερο όφελος για τους πρόσφυγες συνολικά). 

-Ορθολογικότερη και δικαιότερη κατανομή των τ/κυπριακών περιουσιών προς τους πρόσφυγες.