Στον 21ο αιώνα, η πρόοδος δεν ορίζεται από την αποφασιστική ευφυΐα των µηχανών, αλλά από τη σοφία µε την οποία διατηρούµε τον άνθρωπο στο επίκεντρο των αποφάσεων.
Καθώς η Τεχνητή Νοηµοσύνη (ΤΝ) µετατοπίζει τα όρια της ανθρώπινης (κατα)νόησης, η εκρηκτική της ανάπτυξη και η ραγδαία υιοθέτησή της επανακαθορίζουν από κοινού την έννοια της παραγωγικότητας, της αποδοτικότητας και, τελικά, της ίδιας της γνωσιακής διεργασίας. Αναντίρρητα, βιώνουµε την αποκάλυψη ενός νέου παραδείγµατος, όπου η εκµάθηση µηχανής δεν είναι απλώς εργαλείο, αλλά αναδύεται ως ένα νεοφυές εννοιολογικό πλαίσιο — ένας νέος γραµµατικός κώδικας της ύπαρξης.
Κατ᾽ επέκταση, ο ψηφιακός µετασχηµατισµός δεν συνιστά πλέον τεχνικό έργο ή επιχειρησιακό πλάνο. Είναι πολιτισµική και οργανωσιακή αναγέννηση, που προσλαµβάνει τον χαρακτήρα αµετάκλητης ιστορικής επιταγής. Τίθεται έτσι το ακανθώδες ερώτηµα: πώς µπορεί µια κοινωνία, µια επιχείρηση, ένα εκπαιδευτικό ίδρυµα να µετασχηµατιστεί χωρίς να αυτοαναιρεθεί;
Η απάντηση δεν βρίσκεται στις υπερσύγχρονες τεχνολογικές υποδοµές ή στις εκθετικές αναβαθµίσεις πολυδάπανων συστηµάτων, αλλά στην επαναδιατύπωση του ανθρώπινου σκοπού, µέσα σε ένα νέο συντακτικό της πραγµατικότητας, που διαµορφώνεται ολοένα και περισσότερο από µαθηµατικά πρότυπα και υπολογιστικές προσοµοιώσεις.
Σε αυτό το πλαίσιο, το πανεπιστήµιο -αυτός ο αρχαίος θεσµός αναζήτησης και στοχασµού- ανακτά τη ζωτική του σηµασία. Όχι ως χώρος µαζικής παραγωγής ή απονοµής τίτλων, αλλά ως κόµβος σύζευξης επιστήµης, ηθικής, τεχνολογίας και ανθρωπισµού.
Άλλωστε, η καίρια συµβολή των εκπαιδευτικών ιδρυµάτων στη διαδικασία της ψηφιακής µετάβασης δεν µπορεί να είναι παθητική ή αποσπασµατική, ούτε απλώς υποστηρικτική. Αντιθέτως, οφείλει να είναι ριζοσπαστικά δηµιουργική· να θέτει τα ερωτήµατα που οι επιχειρήσεις δεν τολµούν και να εφοδιάζει τους νέους όχι µόνο µε στατικές δεξιότητες, αλλά µε κριτικό βάθος, διανοητική ανθεκτικότητα και αξιακό προσανατολισµό.
Ήδη, πρωτοβουλίες όπως το OECD Learning Compass και το UNESCO AI Competency Framework δείχνουν ότι το µέλλον της µάθησης -ανθρώπινης και µηχανικής- δεν µπορεί να χαρτογραφηθεί χωρίς ηθικό προσανατολισµό, θεσµική λογοδοσία και εµπεριστατωµένο σχεδιασµό. Σε µια εποχή όπου η τεχνολογία τείνει να προηγείται της σκέψης, το πανεπιστήµιο καλείται να λειτουργήσει οριζόντια ως µηχανισµός επιβράδυνσης — όχι µε την έννοια της καθυστέρησης, αλλά της περίσκεψης. Να καλλιεργεί την ικανότητα να σκεφτόµαστε πριν αυτοµατοποιήσουµε και να επινοούµε πριν εφαρµόσουµε.
Αντίστοιχα, οι επιχειρήσεις που τολµούν να επενδύσουν όχι µόνο στην τεχνολογική καινοτοµία, αλλά και σε ηθικές αρχές, πολιτισµική ευαισθησία και µακρόπνοη επιστηµονική σκέψη, είναι εκείνες που θα κεφαλαιοποιήσουν την αυριανή εµπιστοσύνη — το πιο σπάνιο ψηφιακό αγαθό.
Ακριβώς αυτή η φιλοσοφία καταδεικνύεται στο Pl(ai)book, ένα νεοσύστατο πλαίσιο ενσωµάτωσης ΤΝ σχεδιασµένο ειδικά για την ανάπτυξη προγραµµάτων µάθησης που υπερβαίνουν τα όρια της τυπικής εκπαίδευσης, στο Ερευνητικό Εργαστήριο ISLab του Πανεπιστηµίου Νεάπολις. Αναδύθηκε ως απόσταγµα εµπειρικής παρατήρησης και διαχρονικής ερευνητικής σύνθεσης, µέσα από έναν εκτεταµένο κύκλο εκπαιδευτικών ηµερίδων, συνεδρίων, σεµιναρίων και θεσµικού διαλόγου µε φορείς όπως το Υπουργείο Παιδείας, ο ΕΟΚ, η ΠΟΕΔ, η ΑνΑΔ, το ΚΕΠΑ και άλλους οργανισµούς.
Η πρωτοβουλία αυτή αναπτύχθηκε σε πλήρη συντονισµό µε τις στρατηγικές προτεραιότητες της κυπριακής πολιτείας και του ευρωπαϊκού οράµατος — από την Ψηφιακή Πολιτική και τη Δίκαιη Μετάβαση, µέχρι τον οδικό χάρτη «Σχεδιασµός για τον Πολιτισµό 2035».
Το εργαλείο διαµορφώθηκε βάσει θεµελιωδών αρχών εκδηµοκρατισµού και υπεύθυνης χρήσης της ΤΝ: ασφάλεια, ιδιωτικότητα, ιχνηλασιµότητα, συµπερίληψη και ερµηνευσιµότητα. Σε µια συγκυρία όπου η ηθική διάσταση της καινοτοµίας µετατρέπεται από αφηρηµένο ιδεώδες σε κανονιστική απαίτηση (όπως αυτή αποτυπώνεται στον ευρωπαϊκό διάλογο για τον νόµο AI Act), τέτοιες παρεµβάσεις επαναφέρουν την ανθρώπινη διάσταση στο επίκεντρο του σχεδιασµού και της αξιολόγησης για την εφαρµοστικότητα, την προσαρµοστικότητα και την επεκτασιµότητα των συστηµάτων.
Αποστασιοποιούµενο από την τεχνοκρατική υπεραπλούστευση της µάθησης και τις απόλυτες αφηγήσεις κλειστών κοινοτήτων ή άλλων συνωµοσιολογικών αναγνώσεων της τεχνολογίας, το Pl(ai)book υιοθετεί µια ανθρωποκεντρική προσέγγιση. Δεν εργαλειοποιεί την ΤΝ, αλλά τη µετατρέπει σε ουσιαστικό συνοδοιπόρο για την αναδιαµόρφωση του νοήµατος της µάθησης, µε παιδαγωγική ευθύνη, επιστηµονική επάρκεια, διαφάνεια και συµµετοχικότητα.
Η ίδια φιλοσοφία διατρέχει και το ευρύτερο ακαδηµαϊκό όραµα του Πανεπιστηµίου Νεάπολις, το οποίο πλέον προσφέρει και προπτυχιακές σπουδές στην Τεχνητή Νοηµοσύνη και την Επιστήµη Υπολογιστών (BSc in AI & Computer Science).
Παράλληλα, πέρα από το σχολικό περιβάλλον, το Pl(ai)book φαίνεται να αναδεικνύεται σε καταλύτη διαρκούς αναβάθµισης, µε εξίσου κρίσιµο ρόλο στην επαγγελµατική κατάρτιση και τη δια βίου εκπαίδευση. Ενισχύει την ευελιξία των εκπαιδευτικών µηχανισµών και ευθυγραµµίζει τα µαθησιακά οικοσυστήµατα µε τις διαρκώς µεταβαλλόµενες ανάγκες της αγοράς — σε έναν κόσµο όπου η συνεχής ανανέωση των δεξιοτήτων δεν αποτελεί πια πλεονέκτηµα, αλλά αδιαµφισβήτητη προϋπόθεση συµµετοχής.
Σε τελική ανάλυση, η πρόκληση, τόσο για τα εκπαιδευτικά ιδρύµατα, όσο και για τις επιχειρήσεις και την πολιτεία, δεν είναι απλώς να προσαρµοστούν στη νέα πραγµατικότητα, αλλά να την κατανοήσουν, να την πλαισιώσουν, να την εξανθρωπίσουν.
Να συγκροτήσουν µια νέα ηγεσία σκέψης που δεν εξαντλείται στην τεχνολογική υπεροχή, αλλά την εντάσσει οργανικά στο πλαίσιο της συλλογικής συνείδησης και της κοινωνικής ευθύνης. Εκεί όπου η µάθηση δεν εκλαµβάνεται ως µεταβλητή της αγοράς, αλλά ως αδιαπραγµάτευτη σταθερά της Δηµοκρατίας.
*Λέκτορας Τεχνητής Νοηµοσύνης και Αναλυτικής Δεδοµένων (ΤΝΑΔ) Πανεπιστήµιο Νεάπολις Πάφου
