Η Yasmeen Lari είναι η πρώτη γυναίκα αρχιτέκτονας του Πακιστάν. Αν και υπήρξε σταρ στην χώρα της σχεδιάζοντας για πλούσιους, με τη συνταξιοδότηση της αφιερώθηκε σε ένα είδος κοινωνικής αρχιτεκτονικής την οποία ονομάζει «ξυπόλητη». Και για τη δράση της αυτή τιμήθηκε από το Σύλλογο Αρχιτεκτόνων της Αγγλίας (RIBA).
Η Yasmeen Lari δεν είναι στα αλήθεια ξυπόλητη. Κατάγεται από μια προνομιούχα οικογένεια του Πακιστάν και είχε την ευκαιρία να σπουδάσει στο Λονδίνο, ενώ όταν στα 21 της επέστρεψε στην χώρα της, ως η πρώτη γυναίκα αρχιτέκτονας, μπήκε σε μια ελίτ, σχεδιάζοντας μεγάλα έργα. Ανάμεσα τους το «γυαλιστερό» State Oil House, ξενοδοχεία, στρατώνες και άλλα σύμβολα εξουσίας. Με τη συνταξιοδότηση της όμως, το 2000, αφιερώθηκε σε ένα είδος κοινωνικής αρχιτεκτονικής σχεδιάζοντας πια για τους φτωχούς, μαζί με τους ίδιους, χρησιμοποιώντας παραδοσιακές πρακτικές και φυσικά υλικά. «Νιώθω ότι εξιλεώνομαι για μερικά από αυτά που έκανα», λέει.
«Μετά από 36 χρόνια, το εγωιστικό μου ταξίδι έπρεπε να τελειώσει. Τα επίπεδα διαφθοράς στη χώρα είχαν αυξηθεί πολύ και είχα βαρεθεί να προσπαθώ να ευχαριστήσω τους πελάτες». Στόχος τότε, μετά την αφυπηρέτηση της, ήταν το γράψιμο. Ένας σεισμός όμως, με 80,000 νεκρούς και μισό εκατομμύριο άστεγους, την οδήγησε σε άλλους δρόμους. Μέσω του Heritage Foundation, που είχε ιδρύσει με το σύζυγό της το 1980, άρχισε να σχεδιάζει για τους σεισμοπαθείς. «Μέχρι τότε δεν είχα κάνει καμία παρόμοια εργασία και δεν είχα εργατικό δυναμικό, αφού είχα εγκαταλείψει την πρακτική. Αλλά, αν κάνεις κάτι πέρα από τη ζώνη άνεσης σου, τότε με κάποιο τρόπο έρχεται βοήθεια».
Ενώ οι διεθνείς οργανώσεις ασχολούνταν με την ανέγερση δαπανηρών κατοικιών, η Yasmeen επιστράτευσε τους ίδιους τους πληγέντες και τους εκπαίδευσε να χρησιμοποιήσουν ό,τι υλικό ήταν διαθέσιμο, κυρίως από τα ίδια τα συντρίμμια. «Σκεφτόμαστε τους άλλους ως θύματα που χρειάζονται πράγματα να γίνουν για αυτούς, αλλά πρέπει να βοηθήσουμε τους ανθρώπους να κάνουν πράγματα για τον εαυτό τους. Αυτό μπορεί να είναι και μέρος της θεραπείας, αφού οι άνθρωποι μετά από μια καταστροφή πέφτουν εύκολα σε κατάθλιψη».
Από το 2005, μια σειρά από περαιτέρω σεισμούς, πλημμύρες και συγκρούσεις, κράτησαν τη Lari και την ομάδα της στο να αναπτύσσουν τεχνικές με μπαμπού, λάσπη και ασβέστη, ακολουθώντας τις αρχές του χαμηλού κόστους, μηδενικού άνθρακα και μηδενικών αποβλήτων. Μέσα από την εμπειρία αυτή έγινε επικριτική ως προς τις λύσεις που προσφέρουν οι υπηρεσίες βοήθειας, καθώς και την αστικοποιημένη νοοτροπία που επιβάλλεται στις αγροτικές κοινότητες.
Πέρα από την ανοικοδόμηση μετά από καταστροφές, το ίδρυμά της έχει αναπτύξει ένα πρόγραμμα που αποκαλεί «ξυπόλητη κοινωνική αρχιτεκτονική» με προγράμματα κατάρτισης των κατοίκων της υπαίθρου για κατασκευή προϊόντων που μπορούν να πουλήσουν ο ένας στον άλλο. Κάθε χωριό ειδικεύεται στην κατασκευή ενός διαφορετικού αντικειμένου, από πάνελ από μπαμπού μέχρι πλακάκια, τούβλα και κεραμικά, δημιουργώντας μια νέα κατηγορία «ξυπόλητων επιχειρηματιών». Κι όπως λέει, το 80% των κοινοτήτων με τις οποίες έχουν συνεργαστεί, έχουν ξεπεράσει το όριο της φτώχειας.
Μια καινοτομία με ιδιαίτερα μεγάλο αντίκτυπο, ήταν ένα πρόγραμμα κατασκευής σόμπας χωρίς καπνό. Παραδοσιακά, το μαγείρεμα γίνεται σε ανοιχτές φωτιές στο πάτωμα, που μπορεί να προκαλέσει σοβαρές αναπνευστικές λοιμώξεις και προβλήματα στα μάτια, ενώ τα τρόφιμα μολύνονται εύκολα, οδηγώντας σε διάρροια. Η Lari σχεδίασε κλειστές σόμπες σε υπερυψωμένη εξέδρα, κάτι που κάνει το μαγείρεμα ασφαλέστερο, ενώ οι γυναίκες που μαγειρεύουν είναι σε μια πλατφόρμα που μοιάζει με θρόνο, αντί οκλαδόν στο πάτωμα, κάτι που είχε αντίκτυπο στη στάση των ανδρών απέναντί τους. «Δεν το περίμενα αυτό», λέει η Lari, «αλλά έχει αλλάξει την αυτοεκτίμηση των γυναικών. Είναι τόσο περήφανες για τις σόμπες τους, τις οποίες διακοσμούν όμορφα και τις διατηρούν πεντακάθαρες». Να σημειώσουμε πως τις σόμπες φτιάχνουν οι ίδιες οι γυναίκες και τις πωλούν έχοντας έτσι ένα εισόδημα. Παράλληλα, έχει αναπτύξει κι άλλου τέτοιου είδους προγράμματα εκπαιδεύοντας σε διάφορες τεχνικές τους ντόπιους: από την κατασκευή δοχείων από τερακότα μέχρι τη δημιουργία οικολογικών τουαλετών κομποστοποίησης.
Για την δράση της αυτή έχει τιμηθεί αρκετές φορές, με πιο πρόσφατη αυτήν από το RIBA. Στους προηγούμενους αποδέκτες του βραβείου περιλαμβάνονται αρχιτέκτονες όπως οι Frank Lloyd Wright, Frank Gehry, Zaha Hadid, Norman Foster. Όσο για την ίδια, δηλώνει πως νιώθει σαν «απατεώνας». «Είναι πλάνη να πιστεύουμε ότι γυναίκες σαν εμένα έχουν παλέψει πραγματικά. Το Πακιστάν εξακολουθεί να είναι μια πολύ ανδροκρατούμενη κοινωνία, αλλά αν είσαι γυναίκα που εργάζεται στη δημόσια ζωή, τότε είσαι ήδη μέλος της ελίτ, με ένα ισχυρό σύστημα υποστήριξης πίσω σου».
Ελεύθερα 7.5.2023
