Η άνοδος της ακροδεξιάς στην εξουσία επηρεάζει και την αρχιτεκτονική; Ο απλός πολίτης δύσκολα μπορεί να σκεφτεί πως αυτό είναι πιθανόν. Όσοι βρίσκονται στον χώρο όμως, κτυπάνε καμπανάκι. Κι η ιστορία έχει αποδείξει πως, ναι, η αρχιτεκτονική επηρεάζεται από την πολιτική.
Το θέμα θίγει το σχεδιαστικό δίδυμο Front. Οι Σουηδέζες Anna Lindgren and Sofia Lagerkvist, οι οποίες εμφανίστηκαν στον χώρο πριν δυο δεκαετίες περίπου με πολύ πρωτοποριακά σχέδια και έγιναν παγκοσμίως γνωστές, σήμερα φοβούνται πως η δημιουργικότητα κινδυνεύει. Μετά την ανάληψη της διακυβέρνησης της χώρας τους από την ακροδεξιά, βλέπουν μία προσπάθεια για προώθηση του «παραδοσιακού εθνικισμού», όπως τον χαρακτηρίζουν. Ήδη έχει αρχίσει μία ρητορική πως δεν πρέπει να υπάρχουν κατασκευές από μπετόν (τσιμεντένια κουτιά τα αποκαλούν) στην χώρα. Το κόμμα των Δημοκρατών (SD) πρότεινε μάλιστα νομοσχέδιο όπως για τα ξύλινα κτίρια που κατασκευάζονται σε παραδοσιακό σουηδικό στυλ να μην απαιτείται πολεοδομική άδεια, ώστε να προωθηθεί το εν λόγω στυλ. «Είναι ενδιαφέρον πώς αυτό το είδος πολιτικής αντικατοπτρίζεται στην αρχιτεκτονική, ακόμα και στην ενδυμασία, όπως και οι ιδέες που είχε ο Χίτλερ για την αισθητική και την απαγόρευση ορισμένων τύπων έκφρασης», λέει η Lagerkvist συμπληρώνοντας: «Όταν οι Σουηδοί Δημοκράτες μπήκαν για πρώτη φορά στο κοινοβούλιο πριν από 12 χρόνια, πήγαν όλοι ντυμένοι με παραδοσιακά λαϊκά ρούχα. Για αυτούς η αισθητική είναι πολύ σημαντική».
Αν και είναι πρόωρο να πει κάποιος τι θα συμβεί, είναι γεγονός πως το κάθε πολιτικό κίνημα έχει τη δική του αισθητική. Κι η δεξιά προτιμά πιο συντηρητικά στυλ. Ένα παράδειγμα αποτελεί και η κίνηση του Ντόναλντ Τραμπ, να εκδώσει διάταγμα -τις τελευταίες μάλιστα μέρες της εξουσίας του- σύμφωνα με το οποίο τα νέα ομοσπονδιακά κτίρια πρέπει σχεδιάζονται σε κλασικό στυλ.
Όλα αυτά δεν είναι άσχετα και με τη δαιμονοποιήση των κτιρίων μπρουταλισμού στυλ. Ένα αρχιτεκτονικό κίνημα που δημιουργήθηκε και αναπτύχθηκε τη δεκαετία του 1950 έως και τα μέσα του ’70 με επίκεντρο την Αγγλία και κύριους εκφραστές τους Πήτερ και Άλισον Σμίθσον. Εντούτοις, συσχετίστηκε με το σοβιετικό καθεστώς και την προσπάθεια μαζικής στέγασης για αυτό και σήμερα είναι ανεπιθύμητα τα κτίρια αυτά από δεξιούς πολιτικούς. Όπως εξηγεί ο Τιμ Βέρλααν, επίκουρος καθηγητής στο Κέντρο Αστικής Ιστορίας του Άμστερνταμ, η συσχέτιση του μπρουταλισμού και των αριστερών κοινωνικών πολιτικών, κάνει το συγκεκριμένο στυλ ανεπιθύμητο. «Η κριτική στον μπρουταλισμό και τον μοντερνισμό εκφράζεται κυρίως από όσους βρίσκονται στην ακροδεξιά πλευρά του πολιτικού φάσματος, ακριβώς λόγω της συσχέτισης μεταξύ του μοντερνισμού και του μεταπολεμικού κράτους πρόνοιας», λέει. Ήδη, εμβληματικά κτίρια στην Αγγλία έχουν κατεδαφιστεί. Την εποχή της Θάτσερ τα κτίρια αυτά πάλι είχαν τεθεί στο περιθώριο με αποτέλεσμα να μην συντηρούνται και η αποκατάσταση τους να κρίνεται πλέον ασύμφορη. «Υπήρχαν πολλές κοινωνικές κατοικίες χτισμένες σε αυτό το στυλ, οι οποίες σκόπιμα αφέθηκαν να καταστραφούν ή συντηρούνταν πρόχειρα», πρόσθεσε.
Πολλοί επικριτές του μπρουταλισμού καταλογίζουν στο συγκεκριμένο στυλ, δημιουργία μαζικών κοινωνιών και αποξένωση. Και παρόλο που συνδέεται με την αριστερά, ο ιστορικός και συγγραφέας Barnabas Calder υποστηρίζει πως «η συσχέτιση μεταξύ του μπρουταλισμού και της αριστεράς δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα. «Ιστορικά, ένα μεγάλο μέρος των μπρουταλιστικών κτιρίων χτίστηκε από δεξιούς επιχειρηματίες που αποσκοπούσαν στο κέρδος».
Παρά την δεδομένη απέχθεια προς τον μπρουταλισμό, το κύμα κατεδάφισης που παρατηρείται δεν καθοδηγείται πάντα από την πολιτική ιδεολογία. Τα κτίρια αυτά χτίστηκαν σε πολλές περιπτώσεις με χαμηλό προϋπολογισμό και παρουσιάζουν σημαντικές φθορές. Ταυτόχρονα, όταν γίνεται ένα σχέδιο πόλης δεν λαμβάνεται υπόψη η αρχιτεκτονική ταυτότητα υφιστάμενων κτιρίων αλλά η αξία της γης και τι μπορεί να οικοδομηθεί εκεί. Σαφώς όμως η πολιτική έχει να κάνει με τις όποιες αποφάσεις.
Κεντρική φωτο: Δείγματα του μπρουταλιστικού κινήματος τα οποία κατεδαφίζονται ή κινδυνεύουν με κατεδάφιση.
Ελεύθερα, 16.10.2022.
