Φτωχότερα τα γράμματα: Απεβίωσε ο Λεύκιος Ζαφειρίου

Έφυγε από τη ζωή το Σάββατο, σε ηλικία 73 ετών, ο Κύπριος λογοτέχνης και μελετητής Λεύκιος Ζαφειρίου, τιμημένος μεταξύ άλλων με κρατικά βραβεία αλλά και με το Βραβείο της Ακαδημίας Αθηνών. 

Εμβληματική μορφή για την Ελληνική Φιλολογία, άφησε μεγάλη πνευματική κληρονομιά. 

• Η κηδεία του θα γίνει με δημόσια δαπάνη την Πέμπτη 3 Μαρτίου στις 11π.μ. από τον ναό Αποστόλου Βαρνάβα στη Δασούπολη. Η ταφή θα γίνει στη Λάρνακα, στο κοιμητήριο του Αγίου Γεωργίου Κοντού. 

Μόλις πρόσφατα, στις 29 Ιανουρίου, η Ένωση Λογοτεχνών Κύπρου της οποίας υπήρξε εκ των ιδρυτών, αποφάσισε να του απονείμει το Βραβείο Γ.Φ. Πιερίδης για το 2022 εκτιμώντας τη συνολική προσφορά του στα κυπριακά και ελληνικά Γράμματα – σε ποίηση, διήγημα, νουβέλα, δοκίμιο, μελέτη και έρευνα.

Γιος της ποιήτριας Νεφέλης (Μαρούλας Γεωργιάδου- Ζαφείρη, 1925-1957) και αδελφός των επίσης ποιητών Μιχάλη Ζαφείρη και Φρόσως Κολοσσιάτου, είχε γεννηθεί στη Λάρνακα τον Νοέμβριο του 1948, όπου τελείωσε το Δημοτικό και το Γυμνάσιο. 

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ: Λεύκιος Ζαφειρίου: Έζησα δύσκολες στιγμές, ακραίες, αλλά δεν απελπίστηκα ποτέ

Το 1968 πήγε στην Αθήνα όπου σπούδασε φιλολογία στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, παρακολουθώντας ταυτόχρονα και μαθήματα δημοσιογραφίας. Μετά την ολοκλήρωση των σπουδών του επέστρεψε στην Κύπρο το 1974.

Εργάστηκε ως φιλόλογος-καθηγητής σε σχολεία της Μέσης Εκπαίδευσης (για μία διετία στο υπό τουρκική κατοχή Γυμνάσιο Ριζοκαρπάσου) και στην Παιδαγωγική Ακαδημία Κύπρου, όπου δίδασκε το μάθημα της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας (1987-1989), στην Υπηρεσία Ανάπτυξης Προγραμμάτων (ΥΑΠ) του Υπουργείου Παιδείας και Πολιτισμού, όπου του ανατέθηκε η συγγραφή βιβλίου αναφοράς και, συγχρόνως, επικαιροποιημένου σχολικού εγχειριδίου για την Κυπριακή Λογοτεχνία, σε συνεργασία με τους φιλόλογους Γ. Μύαρη και Αλ. Μπαζούκη, που εκδόθηκε με τίτλο «Κείμενα Κυπριακής Λογοτεχνίας» (τόμοι Α ́ και Β’), για το Λύκειο (Λευκωσία 2012 και 2015).

Το 1978 μαζί με άλλους 35 λογοτέχνες συνίδρυσε την Ένωση Λογοτεχνών Κύπρου. Συμμετείχε επίσης, μαζί με τους Αλέξη Ζήρα, Κώστα Νικολαΐδη και Νάτια Χαραλαμπίδου, στην εκδοτική ομάδα του κυπροελλαδικού περιοδικού «Σημείο» (1992-1998), όπως επίσης και στην εκδοτική ομάδα των λογοτεχνικών περιοδικών «Ακτή» (από τον Χειμώνα 1989-Άνοιξη 1991, με τους Νίκο Ορφανίδη και Πρόδρομο Προδρόμου) και του περιοδικού «Ύλαντρον» (Νοέμβριος 2001-Μάιος 2002) με τον Μιχάλη Πιερή, Κώστα Λυμπουρή κ.ά.).

Στην ποίηση πρωτοεμφανίστηκε το 1975, με την ποιητική συλλογή «Ποιήματα», ενώ το 1977 η δεύτερη ποιητική του συλλογή «Σχεδόν Μηδίζοντες» τιμήθηκε με το κυπριακό Κρατικό Βραβείο Νέου Λογοτέχνη. Ακολούθησαν οι ποιητικές συλλογές «Απομαγνητοφώνηση» (1978) και «Μιγάδας Άγγελος» (1980). Επιπλέον, η συλλογή του «Η θλίψη του απογεύματος» (2011) τιμήθηκε με Κρατικό Βραβείο Ποίησης. Η ποίησή του ανθολογείται στον συγκεντρωτικό τόμο «Ποιήματα 1964-2010» (2011).

Στην πεζογραφία εξέδωσε τη νουβέλα «Οι συμμορίτες» (1983/ 2009) και τη συλλογή διηγημάτων «Με ευλάβεια και λύπη» (2013), που τιμήθηκαν επίσης με κρατικά βραβεία.

Στην έρευνα και μελέτη της Λογοτεχνίας η προσφορά του Λ. Ζαφειρίου υπήρξε σημαντική, ιδίως σε ότι αφορά στο έργο του εμβληματικού νεοέλληνα ποιητή Ανδρέα Κάλβου, έργο που συνακόλουθα βράβευσε η Ακαδημία Αθηνών.

Το 2003 εντόπισε, με την ψηφιακή συμβολή του Τεύκρου Χαχολιάδη, στη Βιβλιοθήκη του Πανεπιστημίου της Γλασκόβης, τη λανθάνουσα ωδή του Ανδρέα Κάλβου «Ελπίς πατρίδος» (πρώτη έκδοση 1819, Λονδίνο), την οποία επανεξέδωσε με σημειώσεις. Στη συνέχεια, εξέδωσε τη μελέτη «Ο βίος και το έργο του Ανδρέα Κάλβου (1792 – 1869)», που εκδόθηκε το 2006 στην Αθήνα από τις Εκδόσεις Μεταίχμιο και τιμήθηκε με «Βραβείο Δοκιμίου της Ακαδημίας Αθηνών-Ίδρυμα Κώστα και Ελένης Ουράνη».

Από το 2007 έως το 2013 συνεργάστηκε στη συγκέντρωση και έκδοση της Αλληλογραφίας του Ανδρέα Κάλβου από το Μουσείο Μπενάκη, η οποία κυκλοφόρησε σε δύο τόμους το 2014. Στο διάστημα 2008 – 2018, δημοσίευσε κείμενα με νέα στοιχεία για τη ζωή και την αλληλογραφία του Κάλβου. Ορισμένα τα συμπεριέλαβε στο έργο Παραλειπόμενα και συμπληρώματα στη βιογραφία του Ανδρέα Κάλβου (Εκδόσεις Εν Τύποις, Λευκωσία).

Δοκίμια έγραψε για τους Διονύσιο Σολωμό, Γιάννη Ρίτσο, Οδυσσέα Ελύτη, Νικηφόρο Βρεττάκο, Μανόλη Αναγνωστάκη, Κώστα Μόντη, Τίτο Πατρίκιο, Νάσο Βαγενά, Θανάση Βαλτινό κ.ά. Δημοσίευσε ποιήματα, κείμενα και μελέτες του για τη λογοτεχνία σε ελλαδικά και κυπριακά περιοδικά, εφημερίδες, εκδόσεις, πρακτικά συνεδρίων κ.ά. Μεταφράσεις ποιημάτων και πεζών του δημοσιεύτηκαν στα αγγλικά, γαλλικά, ιταλικά, ρωσικά, αλβανικά, σλοβένικα και άλλες γλώσσες, ενώ αρκετά ποιήματα και πεζά του έχουν ενταχθεί σε κυπριακές, ελλαδικές και διεθνείς Ανθολογίες Λογοτεχνίας.

Στις 26 Ιουνίου 2018  παραχώρησε δωρεάν στο Πανεπιστήμιο Κύπρου τη Βιβλιοθήκη του και το Προσωπικό Αρχείο του.

Αναλυτική Εργογραφία 

Ποίηση

• Ποιήματα, Λευκωσία, Κούρος, Αθήνα 1975, Λευκωσία 1977
• Σχεδόν μηδίζοντες, Τα Τετράδια του Ρήγα, Λευκωσία 1977 (Κρατικό Βραβείο Υπ. Παιδείας Κύπρου, 1981)
• Απομαγνητοφώνηση, Λευκωσία, 1978
• Ο μιγάδας άγγελος, Λευκωσία, 1980
• Η θλίψη του απογεύματος, Μεταίχμιο, Αθήνα, 2007 (Κρατικό Βραβείο Υπ. Παιδείας Κύπρου)
• Ποιήματα 1964-2010, Εκδόσεις Γαβριηλίδης, Αθήνα, 2011.

Πεζογραφία

• Οι συμμορίτες, (νουβέλα, αφηγηματικό χρονικό), Ρόπτρο, Λευκωσία 1983, και Εκδόσεις Γαβριηλίδη, Αθήνα 2009 (Κρατικό Βραβείο Υπ. Παιδείας Κύπρου).
• The Gangsters, 2005, Translated by Stathis Gauntlett : Delphicoracle Press: Sunbury, Australia.
• Gangsterji , 2008. Translated by Jelena Isak Kres. Modrijan Publications: Ljubljana, Slovenia.
• Με ευλάβεια και με λύπη (διηγήματα), Γαβριηλίδης, Αθήνα 2013 (Κρατικό Βραβείο Υπ. Παιδείας Κύπρου).

Μελέτες-Ανθολογίες

• Ανθολογία Σύγχρονης Κυπριακής Ποίησης, (μαζί με τον Λουκά Αξελό), Εκδόσεις Στοχαστής, Αθήνα 1985.
• H νεότερη Κυπριακή Λογοτεχνία. Γραμματολογικό σχεδίασμα (μελέτη), Λευκωσία 1991.
• Ανδρέας Κάλβος: Ελπίς πατρίδος (επανέκδοση άγνωστης ωδής του 1819), (περιοδικά Αντί και Πόρφυρας, 2003), ΟΕΛΜΕΚ – Σύνδεσμος Ελλήνων Κυπρίων Φιλολόγων (ΣΕΚΦ), Λευκωσία 2004.
• Ο βίος και το έργο του Ανδρέα Κάλβου (1792-1869), Μεταίχμιο, Αθήνα 2006- (Βραβείο Δοκιμίου της Ακαδημίας Αθηνών-Ίδρυμα Κώστα και Ελένης Ουράνη).
• Χρονολόγιο Διονύσιου Σολωμού, ΣΕΚΦ, Λευκωσία, 2007, 2008.
• Κυπριακό Χρονολόγιο, 10.000 π.Χ.-2008 μ. Χ., Γραφείο Τύπου και Πληροφοριών, Λευκωσία 2008.
• Ανδρέας Κάλβος: Αλληλογραφία τόμος Α’ (1813-1818) και τόμος Β’ (1819-1869), Μουσείο Μπενάκη, Αθήνα 2014 (Επιμέλεια Δημήτρη Αρβανιτάκη και Λεύκιου Ζαφειρίου).
• Παραλειπόμενα και συμπληρώματα στη βιογραφία του Ανδρέα Κάλβου, Εκδόσεις Εν Τύποις, Λευκωσία, 2018
• «Κείμενα Κυπριακής Λογοτεχνίας» (τόμοι Α ́ και Β’), για το Λύκειο (Λευκωσία 2012 και 2015).

Πρωτοβουλίες από ΕΛΚ

Σε συλλυπητήρια ανακοίνωσή της, η Ένωση Λογοτεχνών Κύπρου ανακοίνωσε ότι συνεννοείται εντός των προσεχών ημερών με τον Δήμο Λάρνακας, ώστε μία νέα οδός της πόλης να φέρει το όνομα του υπεράξιου τέκνου της Λεύκιου Ζαφειρίου.

Παράλληλα, θα συννενοηθεί με το ΡΙΚ ώστε να παρουσιαστεί το έργο του σε εκπομπές πολιτιστικού περιεχομένου, οι οποίες επιπλέον θα ψηφιοποιηθούν για το διαχρονικό Αρχείο του, καθώς και το αντίστοιχο της Ένωσής, για να αξιοποιούνται συνεχώς.

Επίσης, θα γίνουν επαφές με τα συνεργαζόμενα Λογοτεχνικά Περιοδικά ΘΕΜΑΤΑ, ΝΕΑ ΕΠΟΧΗ, ΑΚΤΗ κ.ά., ώστε να εκδώσουν προσεχώς αφιερώσεις σε βραβευμένα έργα του με έγκριτες κριτικές.

Τέλος, κατά την πορεία ποιητών- μελών με απαγγελίες, εντός των Τειχών Λευκωσίας, κατά τη Διεθνή Ημέρα Ποίησης, στις 21 Μαρτίου, θα απαγγελθεί και ποίηση του Λεύκιου Ζαφειρίου.

ΥΠΠΑΝ: Αγωνιστής της ζωής και του πνεύματος

«Χάνουμε ένα ταλαντούχο και προικισμένο λογοτέχνη και μελετητή, ο οποίος υπήρξε επί μακρόν στέλεχος του Υπουργείου Παιδείας, με ξεχωριστή συνεισφορά στα ελληνικά γράμματα της Κύπρου» δήλωσε ο ΥΠΠΑΝ Πρόδρομος Προδρόμου, ο οποίος είχε συνεργαστεί προσωπικά στο παρελθόν με τον εκλιπόντα.

«Αγωνιστής της ζωής, αλλά και αγωνιστής του πνεύματος, αφήνει το αποτύπωμα ενός ευγενικού, ευπροσήγορου, αλλά και πείσμονος εργάτη των γραμμάτων και του πνεύματος. Αντιμετώπισε με θάρρος και υπομονή μεγάλες δυσκολίες, εξερχόμενος νικητής της ζωής, αλλά είχαμε την ατυχία να φύγει τελικά από τη ζωή, σχετικά πρόωρα, χτες» σημειώνει.

Σύμφωναμ με τον Πρ. Προδρόμου, ξεχωριστή σημασία έχει ότι ο Λεύκιος Ζαφειρίου «λειτούργησε πάντοτε ως ένας δραστήριος σύνδεσμος ανάμεσα στην ευρύτερη ελλαδική και την κυπριακή ελληνική λογοτεχνία. Η στενή συνεργασία του με σημαντικές σύγχρονες προσωπικότητες των ελληνικών γραμμάτων, αφήνει μόνιμο το αποτύπωμα του στον κόσμο της λογοτεχνίας».

«Είχα προσωπικά την ευκαιρία να γνωρίσω και να συνεργαστώ στενά με τον Λεύκιο Ζαφειρίου και θα θυμάμαι πάντα έναν ευγενή στοχαστή και πρόθυμο διαλογικό λάτρη των γραμμάτων. Συνεργαστήκαμε ιδιαίτερα για κάποιο διάστημα όταν με τον Νίκο Ορφανίδη και τον Λεύκιο Ζαφειρίου ξεκινήσαμε την έκδοση της λογοτεχνικής επιθεώρησης ‘Η ακτή’, σε μια οριακή στιγμή, στην αρχή της δεκαετίας του 1990 κι εκείνη η εμπειρία μου αφήνει από τον Λεύκιο την αγαθή μνήμη ενός σπουδαίου στοχαστή, αλλά και ανθρώπου. Αξέχαστες μένουν επίσης οι στιγμές, η συναναστροφή και οι συζητήσεις με τον Λεύκιο στο πλαίσιο ενός πνευματικού κύκλου που για χρόνια περιστράφηκε γύρω από το ‘Αιγαίον’, στη Λευκωσία. Τόσο προσωπικά, όσο και εκ μέρους του Υπουργείου και του εκπαιδευτικού κόσμου, τον οποίο υπηρέτησε από διάφορες σημαντικές θέσεις, μπορώ να πω με βεβαιότητα ότι θα είναι παντοτινή και αγαθή η μνήμη του Λεύκιου» σημειώνει ο Πρόδρομος Προδρόμου.

Παν. Κύπρου

Το Τμήμα Βυζαντινών και Νεοελληνικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Κύπρου εκφράζει τη βαθιά του θλίψη για τον πρόωρο θάνατο του Λεύκιου Ζαφειρίου. «Σημαντικός ποιητής, άοκνος ερευνητής, εμπνευσμένος δάσκαλος ο Λεύκιος Ζαφειρίου αφήνει έκτυπο το στίγμα του σε όλα τα παραπάνω πεδία. Κι ακόμη, αγαπητός φίλος του Τμήματος ΒΝΕΣ, προσκεκλημένος πολλές φορές να διδάξει σε αυτό, πλουτίζοντας τις γνώσεις μας με άγνωστες πλευρές του έργου του Ανδρέα Κάλβου και με καινούργιες βιογραφικές πληροφορίες για τον ποιητή».

«Έχοντας όμως πλέον περάσει στην αντιπέρα όχθη, ο Λεύκιος Ζαφειρίου θα μείνει για πάντα στη μνήμη και για την ανεπιτήδευτη σεμνότητά του, τη βαθιά του πραότητα· και βέβαια για εκείνη την  πολυεπίπεδη γραφή του που δεν ήταν και δεν εξακολουθεί να είναι παρά ένα ‘συλλαβάριο μαραζωμένης εποχής/ με τη σκουριά στην Ιστορία’».