Μόνα Σαββίδου- Θεοδούλου: Οι λέξεις είναι οι σαϊτιές της σκέψης

Την 14^η ποιητική της παρουσία στα Κυπριακά Γράμματα από το 1978 σηματοδοτεί για τη Μόνα Σαββίδου- Θεοδούλου η συλλογή «Η τυραννία του χρόνου». Περιλαμβάνει 89 ποιήματα, τα πλείστα ολιγόστιχα και αποτελεί έναν διάλογο με τον χρόνο, παρελθόντα, παρόντα και μέλλοντα, σε μια καινούργια οπτική της ποιήτριας πάνω στο θέμα. Η ίδια σημειώνει ότι τον αντιμετωπίζει σαν ένα αόρατο αντίπαλο με τον οποίο παλεύει καθημερινά, ενώ επισημαίνει ότι στην ποίηση βρίσκουν καταφύγιο η νοσταλγία και ο μνησιπήμων πόνος κι ότι είναι μια δεύτερη σωτήρια πατρίδα, όταν χάνεται η πρωταρχική.

-Πώς αντιλαμβάνεστε την έννοια του χρόνου και πώς συνδέεται με την ανθρώπινη ύπαρξη και την ποίησή σας; Η έννοια του χρόνου απασχολεί και μπορώ να πω βασανίζει όλους τους σκεπτόμενους ανθρώπους και μάλιστα σε σχέση με τη γέννηση και τον θάνατο. Η φιλοσόφηση στο θέμα της έννοιας του χρόνου δεν αφορά μόνο τους ποιητές. Οι ποιητές, όμως, συνδέουν τον χρόνο με την αστραπή της έμπνευσης και τη συγγραφή, που τον υπερβαίνει. Ο χρόνος μάς κυνηγά και τον κυνηγούμε. Μας προσπερνά και τον προσπερνούμε. Μας καθηλώνει και τον καθηλώνουμε. Δεν αντιλαμβάνομαι τον χρόνο αρνητικά, εξάλλου αντικειμενικός χρόνος δεν υπάρχει. Αναφέρομαι στην τυραννική σκέψη για τη ροή του χρόνου για να αποδείξω ότι η ποίηση τον υπερβαίνει και γίνεται αιωνιότητα. Τον αντιμετωπίζω σαν ένα αόρατο αντίπαλο με τον οποίο παλεύω καθημερινά είτε ως μνήμη, είτε ως ελπίδα. Με απασχολεί ακόμα και ο χρόνος της αϋπνίας, ο χρόνος του ύπνου, ο χρόνος των γηρατειών, αλλά και της νεότητας. Μήπως δεν ισχύει αυτό για όλους; Ενοχοποιούμε τον χρόνο για το γήρας του σώματος. Το πνεύμα και τα αισθήματα δεν έχουν ηλικία. Δεν θα χρειαζόταν να γράφω ποίηση εάν εκλογίκευα το θέμα και ανέπτυσσα θεωρίες. Η θεωρία της σχετικότητας του Αϊνστάιν έχει περάσει στο έργο πολλών λογοτεχνών, όπως του Τ. Σ. Έλιοτ, του Τζέιμς Τζόις, του Μαρσέλ Προυστ κ.ά. Είμαστε όντως οι επιλογές μας.

–Αποτυπώνετε διπλές εικόνες περί «κλέφτη χρόνου και ναυαγοσώστη καιρού». Πώς ερμηνεύετε την εναλλαγή της έννοιας αυτής στη ζωή μας; Τον χρόνο τον χρησιμοποιούμε κυρίως με την ποσοτική του έννοια, τη μαθηματική. Κι αυτός μάς αφαιρεί, μάς κλέβει. Ενώ «ο καιρός» είναι έννοια που δηλώνει τον ποιοτικό χρόνο, τον χρόνο χωρίς όρια, τον δημιουργικό χρόνο, τον υπερβατικό. «Καιρός του σπείρειν, καιρός του θερίζειν», γράφει ο Εκκλησιαστής. Το νόημα του καιρού εμπεριέχει τον στόχο και το όνειρο της πραγμάτωσής του. Οι τέχνες αναδεικνύουν «τον καιρό» της ζωής των λογοτεχνών και καλλιτεχνών. Ο καιρός της δημιουργικότητας είναι πέρα από την έννοια του χρόνου. Γι’ αυτό βάζω ως προμετωπίδα στην ποιητική μου συλλογή τους στίχους: «Ο κλέφτης χρόνος/ εναλλάσσεται/ με τον ναυαγοσώστη καιρό».

–Τα περισσότερα ποιήματα στη συλλογή είναι ολιγόστιχα. Ποιά η πρόκληση και ποιο το όφελος να εκφράζει κάποιος σύνθετες σκέψεις με λιτές λέξεις; Πάντα με γοήτευαν τα ολιγόστιχα ποιήματα. Απαιτούν συμπύκνωση νοημάτων, επιδεξιότητα στην απόδοσή τους με την κατάλληλη δυνατή επιλογή λέξεων και κυρίως αμεσότητα. Ξέρετε, η ασκητεία στον λόγο, η πειθαρχία στο ολιγόστιχο ποίημα δείχνει τη δύναμη της έμπνευσης και της διάνοιας, κατά τη γνώμη μου. Κάθε λέξη να αποκαλύπτει την αλήθειά της, χωρίς επεξηγήσεις και αναλύσεις. Οι λέξεις είναι οι σαϊτιές της σκέψης. Αν δεν οδηγούν άμεσα σε ξέφωτο, είναι χαμένες. Κι ο ποιητής αν δεν είναι ερωτευμένος με τις λέξεις, το έρεισμά τους, την ετυμολογία τους, τη ρίζα, την απαρχή τους, τότε πως θα γράψει;

–Πώς έχει εξελιχθεί η σχέση σας με τη γλώσσα και την ποίηση με το πέρασμα του χρόνου; Γράφοντας ποίηση κρατώ τον χρόνο απ’ τα χαλινάρια. Προσπαθώ να προλάβω ν’ αποθησαυρίσω τις συγκινήσεις των καιρών. Όσο με θρέφει η σιωπή και η περισυλλογή, άλλο τόσο με συγκινεί ο Λόγος. Η γλώσσα άλλωστε είναι ο φορέας της συνείδησής μας. Λέω σ’ ένα ανέκδοτο ποίημά μου: «Συνάντησα την έμπνευση/ και της είπα/ θα σε πάρω μαζί μου./ Έχω μια φίλη από μετάξι και ατσάλι/ προπομπό της καλής Αγγελίας/ έξω από το εφήμερο». Η στιγμή της συγγραφής είναι μοναδική, γιατί μέσω της αποκτάς επίγνωση της επικοινωνίας του ανθρώπου με τον άνθρωπο, τη μνήμη και την ιστορία. Κάθε φορά που εξομολογείσαι στον εαυτό σου και στον συνάνθρωπό σου τους καημούς, την οδύνη σου, τους προβληματισμούς σου από το εφαλτήριο της ποίησης, οι λέξεις φωτίζονται «ξαναλάμπουν αγνώριστες», όπως λέει η Ρέα Γαλανάκη. Ποιητής και αναγνώστης ξαναγεννιούνται μέσα από την καταφυγή στις λέξεις.

–Γράφετε συχνότερα τώρα; Με το πέρασμα του χρόνου, η ποίηση με επισκέπτεται πιο συχνά. Ήδη είναι έτοιμη προς έκδοσιν η 15^η ποιητική μου συλλογή. Άραγε παίζει τον ρόλο του και ο χρόνος σ’ αυτό; Το αίσθημα του κατεπείγοντος για τη συνάντηση με τους αναγνώστες μου; Να νικήσω ξανά τον χρόνο;

–Έχει αλλάξει η σημασία της ποίησης στην καθημερινότητα και τις αντιλήψεις των ανθρώπων; Για όσους έχουν καταλάβει από τα μαθητικά τους χρόνια ότι συμβάλλει στην αυτογνωσία τους, στην αυτοσυνειδησία τους, τη γνώση του εαυτού τους, αλλά και στον ρόλο της ως κραυγή διαμαρτυρίας, ως μορφή αντίστασης σε κάθε εξουσία και στα καθιερωμένα, ως σωτηρία και καταφύγιο των ανθρωπιστικών εννοιών και κυρίως ως τρόπος υπεράσπισης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και καταδίκης της αδικίας, του πολέμου, της προσφυγιάς, των γενοκτονιών, τότε η ποίηση θα έχει μια συνεχή ξεχωριστή θέση στη ζωή τους. Στην ποίηση βρίσκουν καταφύγιο η νοσταλγία και ο μνησιπήμων πόνος. Είναι μια δεύτερη σωτήρια πατρίδα, όταν χάνεται η πρωταρχική. Ο ποιητής είναι ο άγρυπνος φύλακας της μνήμης. Της ιστορικής και συλλογικής μνήμης. Κι όσοι το κατανοούν, διαβάζουν. Κι ίσως με το διάβασμα ανακαλύψουν και τη δική τους ποιητική ψυχή. Όχι, δεν έχει αλλάξει η σημασία της ποίησης από τις αρχαίες τραγωδίες στον Ρωμανό τον Μελωδό και από τον Διονύσιο Σολωμό στην Κική Δημουλά.