Μια συζήτηση με τον γιο της θρυλικής χορογράφου Πίνα Μπάους, πρόεδρο του Ιδρύματος που διαχειρίζεται την πνευματική κληρονομιά της. 

Το 1980 η Πίνα Μπάους, η γυναίκα που επανεφηύρε τον χορό, βίωσε τη βαριά απώλεια του συντρόφου και συνοδοιπόρου της, του πρωτοπόρου σκηνογράφου Ρολφ Μπόρζικ, μόλις στα 35 του. Δεν επέτρεψε στον εαυτό της να καταληφθεί από τη θλίψη, βρήκε τη δύναμη να συνεχίσει να δημιουργεί. Την ίδια χρονιά, σε περιοδεία με την περίφημη χορογραφία της πάνω στο «The Rite of Spring» του Στραβίνσκι στο Σαντιάγο της Χιλής, γνώρισε τον ποιητή και καθηγητή αισθητικής και λογοτεχνίας Ρόναλντ Κέι. Μετακόμισε μαζί της στο Βούπερταλ και το 1981 γεννήθηκε ο γιος τους Ρολφ Σάλομον Μπάους. Μετά από τον θάνατο, ήρθε μέσα σε λίγους μήνες η ώρα να βιώσει και τη γέννηση μιας ζωής και πώς αυτό αλλάζει την οπτική για τον κόσμο. Λίγο μετά τον θάνατο της μητέρας του, το 2009, ο μοναχογιός της πρωτοστάτησε στη δημιουργία του Ιδρύματος Pina Bausch για να διαχειρίζεται την ανεκτίμητη καλλιτεχνική της κληρονομιά και να διασφαλίσει ότι τα έργα της θα παίζονται ξανά και ξανά στις σκηνές του κόσμου. Σ’ αυτό το πλαίσιο, επισκέπεται την Κύπρο για να παρουσιάσει μια περιζήτητη αναβίωση του «The Rite of Spring», σε διεθνή συνεργασία του Ιδρύματος Pina Bausch με την École des Sables, το Διεθνές Κέντρο Παραδοσιακών και Σύγχρονων Αφρικανικών Χορών και το Sadler’s Wells. Μαζί παρουσιάζονται δύο ακόμη εμβληματικά έργα, το σύντομο σόλο της Πίνα «PHILIPS 836 887 DSY» και το «Homage to the Ancestors» της «μητέρας» του σύγχρονου αφρικανικού χορού Ζερμέν Ακονί. Ο Σάλομον Μπάους μιλάει στον «Φ» για τη μεγάλη ευθύνη της διαχείρισης ενός από τα σημαντικότερα κληροδοτήματα στον κόσμο της τέχνης και για τον τρόπο που η δουλειά της μητέρας του αγγίζει μέσα μας κάτι πολύ βαθύ και θεμελιώδες.

«Χορέψτε, χορέψτε, αλλιώς χαθήκαμε». Πίνα Μπάους

–Η παραγωγή του «Rite Of Spring» έχει καθηλώσει τα διεθνή ακροατήρια από τη Νέα Υόρκη μέχρι το Τόκιο. Τι σημαίνει για σας η παρουσίασή του σε πολιτιστικά πλαίσια όπως αυτό της Κύπρου; Τόσο το συγκεκριμένο έργο όσο και γενικά τα έργα της Πίνα έχουν ταξιδέψει σε πολλά μέρη του κόσμου και αμέτρητοι άνθρωποι επικοινωνούν με τη δουλειά της. Αυτό είναι κάτι που με εντυπωσιάζει μέχρι σήμερα. Παρά το διαφορετικό πολιτισμικό υπόβαθρο ή τις αλλιώτικες προσλαμβάνουσες, υπάρχει «κάτι» μέσα σ’ αυτά που αγγίζει πολλούς ανθρώπους, ανεξαρτήτως προέλευσης. Αυτό είναι δυνατό και όμορφο. Γι’ αυτό προσπαθώ να ακολουθώ κι εγώ, όσο μπορώ, την περιοδεία, ώστε να παρατηρώ πώς αντιδρά κάθε φορά το κοινό. Είμαι σίγουρος ότι θα είναι ένα νέου τύπου συναπάντημα αυτό με το κοινό της Κύπρου. Διαφορετικό από του Τόκιο ή της Νέας Υόρκης, αλλά ελπίζω εξίσου εγκάρδιο και ενθουσιώδες.

–Πώς προέκυψε η συνεργασία του Ιδρύματος Pina Bausch με το Θέατρο Sadler’s Wells και τους άλλους οργανισμούς, στο πλαίσιο αυτής της περιοδείας; Κανονικά, τα έργα της Πίνα τα παρουσιάζει το Tanztheater Wuppertal, αλλά από το 2016 ξεκινήσαμε να δίνουμε έργα και σε άλλες εταιρείες χορού. Συνεργαζόμαστε εκτενώς με μεγάλους ευρωπαϊκούς οργανισμούς για ορισμένα. Αυτή, όμως, είναι η πρώτη φορά που εμείς οι ίδιοι ξεκινήσαμε κάτι τέτοιο, δηλαδή να δημιουργήσουμε μια ομάδα ανθρώπων που δεν είχαν συνεργαστεί ξανά, ειδικά γι’ αυτή την παραγωγή. Η ιδέα προήλθε από τον Χόρχε Πουέρτα Αρμέντα, έναν από τους καλλιτεχνικούς διευθυντές αυτής της παραγωγής. Είχε την ιδέα να το πραγματοποιήσει με ανθρώπους που θα μαζεύονταν αποκλειστικά για τον σκοπό αυτό. Έτσι, θα ήταν όλοι 100% αφοσιωμένοι και θα επιλέγονταν με βάση τις ιδιαίτερες ποιότητές τους. Η βασική ιδέα μού άρεσε πολύ, αλλά δεν ήξερα πού θα το κάναμε, ποιοι θα ήταν οι χορευτές κ.λπ. Στη συνέχεια, άκουσα για τη δουλειά της Ζερμέν Ακονί και της École des Sables στη Σενεγάλη και σκέφτηκα ότι ίσως μπορούσαμε να συνεργαστούμε και να μας βοηθήσει να βρούμε χορευτές. Και στη συνέχεια επικοινώνησα με τον καλλιτεχνικό διευθυντή του Sadler’s Wells, Άλιστερ Σπόλντινγκ, επί χρόνια συνεργάτη της Πίνα και του Tanztheater Wuppertal. Ενθουσιάστηκε αμέσως.

Απο την παράσταση «The Rite of Spring» © Maarten Vanden Abeele.

–Θα έχει συνέχεια αυτή η ιδέα; Όλοι οι εταίροι φέρνουμε κάτι μοναδικό, ενώ κανένας δεν θα μπορούσε να πραγματοποιήσει μια τόσο μεγάλη παραγωγή μόνος του. Είναι ένα καλό «πάντρεμα» σε μια σημαντική δημιουργία, που αξίζει να μοιραστούμε. Προσπαθούμε να την παρουσιάσουμε σε όσο το δυνατόν περισσότερα μέρη γίνεται. Οικοδομήσαμε μια παραγωγική σχέση και στις 26 Νοεμβρίου θα έχουμε στο Βούπερταλ την πρεμιέρα και μιας δεύτερης παραγωγής με το Sadler’s Wells. Αφορά μια νέα προσέγγιση πάνω στο «Kontakthof».

–Θεωρείται ότι χρήζει επανερμηνείας; Το 1978 που δημιουργούσε το «Kontakthof» η Πίνα είχε εκμυστηρευτεί στους χορευτές ότι θα έβρισκε ενδιαφέρον να έβλεπε κάποτε το αρχικό καστ να το ερμηνεύει ξανά σε πολύ μεγαλύτερη ηλικία. Κατά διαστήματα, περνούσε από το μυαλό της, αλλά φυσικά δεν μπορούσε να επιταχύνει τον χρόνο. Κάποια στιγμή μόνο στην πορεία είχε δοκιμάσει μια εκδοχή με κυρίες και κυρίους άνω των 65 ετών, ερασιτέχνες, κατοίκους του Βούπερταλ. Ως εκεί. Εμείς σκεφτήκαμε, 45 χρόνια μετά, να επιστρέψουμε στο αρχικό καστ ικανοποιώντας την επιθυμία της. Στο μεταξύ, κάποιοι έχουν πεθάνει και κάποιοι άλλοι δεν δύνανται να συμμετέχουν για λόγους υγείας. Ωστόσο, εννιά από τους αρχικούς θα επιστρέψουν στη σκηνή υπό την καθοδήγηση της Μέριλ Τάνκαρντ, που επίσης συμμετείχε στο αρχικό καστ και σήμερα είναι μια παγκοσμίου φήμης χορογράφος. Η νέα παραγωγή έχει τίτλο «Kontakthof: Echoes of ‘78» και είναι λίγο πιο σύντομη από την αρχική. Πέρα από τους χορευτές που θα βρίσκονται επί σκηνής, θα διανθίζεται με προβολές του βίντεο του 1978 και οι εικόνες θα εκπροσωπούν όσους λείπουν. Σχεδιάζουμε να περιοδεύσουμε κιόλας, με μερικούς συμπαραγωγούς στο πλάι μας.

-Πώς βλέπετε τον διάλογο μεταξύ της δουλειάς της Πίνα και μιας άλλης σημαντικής χορογράφου, με διαφορετικό υπόβαθρο, όπως η Ζερμέν Ακονί; Προσπαθήσαμε να δημιουργήσουμε μια πρόταση με διαφορετικά στοιχεία, ώστε να μπορέσει κανείς να διακρίνει τη δουλειά και των δύο. Η Ακονί είναι μια σπουδαία δημιουργός και πιστεύω ότι όλα ενώνονται ιδανικά. Όπως γνωρίζετε, προσθέσαμε κι ένα σύντομο παλιό σόλο της Πίνα, το «PHILIPS 836 887 DSY», που δεν είχε παρουσιαστεί εδώ και χρόνια και είχε σχεδόν χαθεί. Το ανακατασκευάσαμε, με την Εύα Παζέ να το ερμηνεύει και είναι μια ευκαιρία να δει κανείς μια διαφορετική πτυχή της δουλειάς της Πίνα, λιγότερο γνωστή στο ευρύ κοινό.

-Γιατί πιστεύετε ότι το «The Rite of Spring» συνεχίζει να έχει τόσο έντονο αντίκτυπο στο σύγχρονο κοινό; Πρώτα απ’ όλα, μπορώ να επιβεβαιώσω αυτό που λέτε. Πολλοί έρχονται και μου λένε ότι δεν μπορούν πιστέψουν πως το έργο αυτό είναι σχεδόν 50 ετών, μοιάζει σαν να έχει γίνει σήμερα. Νομίζω ότι είναι οικουμενικό, κατά κάποιον τρόπο. Πιθανώς αγγίζει κάτι πολύ βαθύ και θεμελιώδες, κάτι που όλοι γνωρίζουμε ή έχουμε αντίληψη γι’ αυτό. Κι αυτό είναι πιθανώς που μας επιτρέπει να συνδεθούμε. Φυσικά, είναι και πολύ καλά φτιαγμένο και διδαγμένο.

«Δεν μ’ ενδιαφέρει πώς κινούνται οι άνθρωποι, αλλά τι τους κινεί». Πίνα Μπάους

–Δεν είναι ενδιαφέρουσα η σκέψη ότι η γνωριμία μεταξύ των γονιών σας ξεκίνησε από την παρουσίαση του συγκεκριμένου έργου στο Σαντιάγο; Κατά κάποιον τρόπο οφείλετε την ύπαρξή σας σ’ αυτό… Είστε καλά ενημερωμένος, βλέπω. Δεν το είχα σκεφτεί μ’ αυτόν τον τρόπο μέχρι τώρα, αλλά… ίσως είναι κι έτσι (γέλια).

Οι γονείς του Σάλομον, Πίνα Μπάους και Ρόναλντ Κέι.

–Ποια είναι η πιο πρώιμη ανάμνησή σας από την Πίνα Μπάους; Δεν θυμάμαι κάποια συγκεκριμένη. Δεν μπορώ να πω.

–Δεν έχετε πρώιμες αναμνήσεις; Εννοείται πως όταν ήμουν παιδί ήμουν συνεχώς παρών στις πρόβες και ταξίδευα με την ομάδα. Ήταν μια πολύτιμη περίοδος για μένα, καθώς βρισκόμουν με ένα μεγάλο γκρουπ ταλαντούχων ανθρώπων οι οποίοι ήταν πάντα πολύ ευγενικοί μαζί μου, ταξιδεύοντας σε πολλά και ενδιαφέροντα μέρη και γνωρίζοντας κόσμο. Ήταν ένα καθοριστικό κομμάτι της ζωής μου. Συνέλεξα εμπειρίες που μπορώ να χρησιμοποιώ μέχρι σήμερα. Δεν θα το άλλαζα με τίποτα.

–Η διττή της ιδιότητα ως μητέρα και δημιουργός, πώς διαμόρφωσε τη σχέση σας; Νομίζω ότι αυτό ισχύει για όλους τους γονείς. Ποιος δεν κουβαλά την ιδιότητά του; Συμβιώνεις μαζί τους και επηρεάζεσαι από τον τρόπο ζωής και το αντικείμενό τους. Δεν νιώθω ότι συνέβη κάτι διαφορετικό στη δική μου περίπτωση.

–Υπήρξαν κάποιες στιγμές ή έργα που να σας επηρέασαν βαθύτερα; Υποθέτω πως ναι, αλλά ειδικά όταν ήμουν παιδί, απορροφούσα τα πάντα ως μέρος της ζωής μου. Όταν ανακαλώ στη μνήμη έργα, συνήθως τα σκέφτομαι ως κάτι ενιαίο, σαν να αναμιγνύονται οι αναμνήσεις μου. Είναι σαν να «λιώνουν» μαζί και να μετατρέπονται σε κάτι γενικό και ρευστό. Υπάρχει, πάντως, ένα έργο που έχει εντυπωθεί ιδιαίτερα: το «1980». Σ’ αυτό ολόκληρη η σκηνή είναι καλυμμένη με γρασίδι· όχι ψεύτικο, πραγματικό. Θυμάμαι που έμπαινα στο θέατρο κι ερχόταν στα ρουθούνια μου η μυρωδιά του γρασιδιού, κάτι μάλλον ασυνήθιστο- ειδικά για την εποχή. Είναι ισχυρή αυτή η ανάμνηση, γιατί η όσφρηση δημιουργεί βαθιές ενθυμήσεις. Είναι κάτι που μου αρέσει να θυμάμαι. Πριν μερικά χρόνια, το Tanztheater Wuppertal παρουσίασε το έργο ξανά. Ήταν Ιανουάριος κι έφεραν και γρασίδι, όμως, δεν είχε εκείνη τη μυρωδιά. Πραγματικά, ένιωσα ότι κάτι έλειπε, ότι κάτι δεν πήγαινε καλά. Διότι για μένα ήταν μέρος της όλης εμπειρίας.

–Ο πατέρας σας, Ρόναλντ Κέι, ήταν ποιητής και μια επίσης σημαντική μορφή των τεχνών. Πόσο επηρέασε τις προσλαμβάνουσες και την κατανόησή σας για την τέχνη και την έκφραση; Όπως θα γνωρίζετε, εγώ δεν είμαι καλλιτέχνης, χορογράφος ή χορευτής. Πρωτοστάτησα για τη δημιουργία του ιδρύματος επειδή θεώρησα ότι ήταν η στιγμή να υποστηρίξω την κληρονομιά της μητέρας μου. Δυστυχώς, δεν ομιλώ ισπανικά. Το κυριότερο μέρος του έργου του πατέρα μου είναι γραμμένο στην ισπανική γλώσσα, συνεπώς δεν έχω στενή σχέση με τη δουλειά του. Είναι κρίμα, το ξέρω, απλά δεν έχω τη γλωσσική επάρκεια.

«Πρέπει να πιστέψετε ότι ο χορός είναι κάτι άλλο πέρα από τεχνική. Ξεχνάμε από πού προέρχονται οι κινήσεις. Γεννιούνται από τη ζωή. Όταν δημιουργείς ένα νέο έργο, σημείο εκκίνησης πρέπει να είναι η σύγχρονη ζωή- όχι οι υφιστάμενες φόρμες του χορού». Πίνα Μπάους

–Πώς προσεγγίζετε το έργο της διατήρησης και προώθησης της κληρονομιάς της; Εργαζόμαστε με διάφορους τρόπους. Εστιάζουμε στα αρχεία της Πίνα, η ύπαρξη των οποίων είναι ένα δώρο. Η ίδια ποτέ δεν τα αποκαλούσε «αρχεία», ήταν παραγωγικό υλικό στο οποίο πάντα προσέτρεχε πριν επαναφέρει ένα έργο στη σκηνή. Το πιο σημαντικό υλικό είναι οι περίπου 10.000 βιντεοταινίες, τις οποίες έχουμε ψηφιοποιήσει. Αξιοποιoύμε τα αρχεία για τις αναβιώσεις των έργων, αλλά τα καταστήσαμε και δημοσίως προσβάσιμα, στην ιστοσελίδα μας pinabaus.org. Ωστόσο, αυτό είναι μόνο η βάση. Η πραγματική δουλειά είναι πάντοτε στη σκηνή. Πιστεύω ότι αυτός είναι ο μόνος χώρος όπου μπορεί να υπάρξει ένα παραστατικό έργο κι ο μόνος τρόπος να το διατηρήσουμε είναι να το ανεβάσουμε ξανά. Χρειάζεσαι ανθρώπους για να το κάνεις αυτό. Μέχρι στιγμής, βρισκόμαστε σε μια κατάσταση όπου μπορούμε να συνεργαστούμε με αρκετά άτομα που έχουν δουλέψει με την Πίνα, αξιοποιώντας το γεγονός έχουν υπάρξει μέρος της δημιουργικής διαδικασίας.

–Αυτό όμως έχει ημερομηνία λήξης… Φυσικά. Αυτό ισχύει για όλους. Κάποια στιγμή οι άνθρωποι αυτοί δεν θα είναι πια μαζί μας. Γι’ αυτό, εδώ και μερικά χρόνια έχουμε αρχίσει να αναμειγνύουμε ομάδες. Φέρνουμε ανθρώπους από διαφορετικές γενιές να εργάζονται μαζί σε κάποιο πρότζεκτ, ώστε να υπάρχει μεταλαμπάδευση γνώσης. Αλλά και οι νέοι φέρνουν φρέσκες ιδέες και διαφορετικές προοπτικές. Για παράδειγμα, οι πλείστοι έχουν βρεθεί στη θέση να πρέπει να μάθουν έναν ρόλο που δεν έχουν δημιουργήσει οι ίδιοι. Πώς ανταποκρίνεσαι, πώς κάνεις «δικό σου» έναν τέτοιον ρόλο, χωρίς να αλλάξεις το έργο, διατηρώντας όσο γίνεται τη φόρμα και το κείμενο; Αυτό είναι ένα πολύ κρίσιμο κομμάτι της διεργασίας.

–Από εκπαιδευτικής σκοπιάς πώς κινείστε; Συνεργαζόμαστε πλατιά με πανεπιστήμια, σχολεία κ.λπ. Προωθούμε κάτι που ονομάσαμε «εργαστήριο ρεπερτορίου», ένα κέντρο που εργάζεται πάνω στο ρεπερτόριο και μια ομάδα χορευτών διδάσκει τα κομμάτια σε άλλες. Στα εργαστήρια αυτά υπάρχει περισσότερη ελευθερία πάνω στην ενασχόληση με το υλικό, αφού δεν υπάρχει η πίεση του χρόνου. Σε μια παραγωγή πρέπει να είσαι έτοιμος σε συγκεκριμένη ημερομηνία, να πάρεις αποφάσεις για τη διανομή, να οργανωθείς, να προγραμματίσεις από νωρίς. Σ’ ένα εργαστήριο είσαι πιο ευέλικτος και πιο προσεκτικά επιλεκτικός. Μπορείς να έχεις ανθρώπους που φέρνουν παλιά τεχνογνωσία και εργάζονται πάνω σε ερωτήματα που έθεσε η Πίνα, προκειμένου να δημιουργήσουν το δικό τους σόλο, με βάση τις παραμέτρους. Έτσι, υπάρχει άπλετος χώρος για πειραματισμούς κι αυτό είναι πολύ γόνιμο.

–Στον συνεχώς εξελισσόμενο κόσμο της τέχνης, ποιο θεωρείτε το πιο κρίσιμο στοιχείο της κληρονομιάς της μητέρας σας, το οποίο θα πρέπει να λάβει υπόψη η επόμενη γενιά; Δεν είναι εύκολο να απαντήσω. Νομίζω ότι στη δική της δημιουργική διαδικασία το σημαντικό ήταν ότι ποτέ δεν σταμάτησε με κάποιον τρόπο να αναζητά. Ήταν συνεπής και πολύ θαρραλέα στο να εμπιστευτεί τον εαυτό της για να βρει αυτό που έψαχνε. Αυτό που θαύμαζα σ’ εκείνη ήταν το γεγονός ότι ήταν αληθινή και ειλικρινής απέναντι στον εαυτό της. Εμπιστευόταν την Πίνα. Αυτό θέλει προσοχή, γιατί μπορεί να αποδειχτεί επικίνδυνο όταν υπάρχουν προσδοκίες από σένα ή έχεις ήδη πετύχει σε κάτι και ελλοχεύει ο πειρασμός της επανάληψης.

-Aισθάνεστε την πίεση της ευθύνης στη σκέψη ότι διαχειρίζεστε το έργο και την κληρονομιά της μητέρας σας; Αυτό είναι αυτονόητο. Καλούμαι να διαχειριστώ ένα από τα πιο σημαντικά κληροδοτήματα στον κόσμο της τέχνης. Κι είναι ένα κληροδότημα περίπλοκο, διότι δεν είναι σαν να έχεις έναν πίνακα που θα κρεμάσεις στον τοίχο και θα μείνει εκεί για αιώνες. Εδώ πρέπει πρώτιστα να φροντίσεις ν’ ανέβει στη σκηνή. Απαιτεί ολόκληρη ομάδα και πολλούς πόρους. Και υπάρχουν πολλές μικρές ή μεγάλες διαφοροποιήσεις, οι καταστάσεις αλλάζουν, οι άνθρωποι αλλάζουν, ο κόσμος αλλάζει. Και ποιο είναι το βασικό στοιχείο του έργου που πρέπει να παραμείνει; Τι είναι στην πραγματικότητα το συγκεκριμένο έργο; Δεν υπάρχει κάτι όπου να μπορούμε πραγματικά να στηριχτούμε. Ενέχει πάντα ρίσκο.

–Αν η Πίνα ήταν ακόμα μαζί μας σήμερα, πώς θα σχολίαζε την πορεία που έχει πάρει ο κόσμος μας; Είναι μια τρομακτική εποχή, όλοι το νιώθουμε αυτό. Αλλά δεν μπορώ να πω τι θα σκεφτόταν η μητέρα μου.

–Εσείς πώς τη σχολιάζετε; Είναι μια δύσκολη περίοδος, αλλά όσο περισσότερο ωθούμαστε να είμαστε μαζί, να συμπράττουμε, να κάνουμε διεθνείς συνεργασίες, να κάνουμε τέχνη, να μοιραζόμαστε πράγματα, τόσο το καλύτερο. Αυτά που μας ενώνουν ως ανθρώπους είναι πολύ περισσότερα απ’ όσα μας χωρίζουν. Μπορούμε μόνο να συνεχίσουμε. Αυτό είναι που μπορούν να κάνουν οι άνθρωποι και ο πολιτισμός.

Ελεύθερα, 20.10.2024