Πέρασαν σχεδόν 15 χρόνια μέχρι το κοινό να αποδεχτεί τα τραγούδια του. Σταδιακά αγαπήθηκαν με θέρμη από το κοινό, ενώ η δουλειά του εκτιμάται σε ευρύ φάσμα μουσικών προτιμήσεων. Το «μυστικό» του είναι… γνωστό: εμβαθύνει και ξεκινάει τη δημιουργία ενός τραγουδιού μέσω μιας εσωτερικής διεργασίας, σε απόλυτη ευθυγράμμιση με τον εαυτό του. Τα τραγούδια του συντροφεύουν σε στιγμές μοναξιάς και απόγνωσης, αλλά και σε στιγμές ευτυχίας. Μετά από 30 και πλέον χρόνια στο μουσικό κουρμπέτι, ο Σωκράτης Μάλαμας επιστρέφει τον χαρακτηρισμό «σκοταδόψυχος» που του απέδωσαν σε όσους συνέτειναν στην εδραίωση μιας κατάστασης στο ελληνικό τραγούδι, η οποία είναι επικίνδυνη για τον ψυχισμό όλων.

-Γιατί το κοινό άργησε να αποδεχτεί και να αγαπήσει τα τραγούδια σας; Δεν το έχω ψάξει πολύ, αλλά στις λίγες φορές που ασχολήθηκα με το θέμα, συμπέρανα ότι μάλλον παίζει ρόλο ότι τα τραγούδια μου βγήκαν στον αέρα σε μια εποχή που το πλαίσιο των τραγουδιών ήταν κλειστό. Δέσποζαν οι μορφές των μεγάλων παλιών συνθετών και στα τραγούδια εμφανίστηκαν καινούργιοι ερμηνευτές και συνθέτες, οι οποίοι ασχολούνταν με ένα διαφορετικό, «ελαφρύτερο» είδος μουσικής, όπως είναι το ελαφροπόπ. Ήταν η εποχή που μόλις άρχισαν να παρουσιάζονται αυτά τα νέα δείγματα τραγουδιού που σήμερα πλέον είναι πολύ διαδεδομένα, βρίσκονται θα έλεγα σε έξαρση. Μέσα σε εκείνη την ατμόσφαιρα, δεν χωρούσαν ενδιάμεσα ιδιότυπες και ιδιότροπες φωνές και προσωπικές καταγραφές. Μάλιστα, τα πρώτα μου τραγούδια που κυκλοφόρησαν θεωρούνταν τότε σχεδόν… απαράδεκτα. Με τον καιρό ο κόσμος αναζητώντας κάτι εναλλακτικό «ανακάλυψε» αυτά τα τραγούδια. Προφανώς, άρχισαν κάποιοι να διαπιστώνουν ότι τους αφορούν και τους αγγίζουν.

Ήταν το κοινό που σας «βρήκε» ή μήπως επιχειρήσατε κι εσείς να το αφουγκραστείτε και να το «βρείτε» με τραγούδια που ενδεχομένως να είχαν μεγαλύτερη απήχηση; Μάλλον το πρώτο. Το δεύτερο ίσως να έγινε αργότερα, σε μετέπειτα δουλειές. Δούλευα ήδη σχεδόν 17-18 χρόνια στα μαγαζιά και ένιωσα ότι εκεί μας έλειπαν τα «βατά» τραγούδια, αυτά που είναι απλά και κατανοητά. Για να είμαι ειλικρινής, κάποια τραγούδια πιο λαϊκότροπα τα δούλεψα έτσι, με το σκεπτικό ότι θα ήταν καλά να τα παίζουνε σε μικρά λαϊκά μαγαζιά. Δηλαδή, μου μπήκε η πονηρή η σκέψη και αρκετά τραγούδια τα έφτιαξα σκεπτόμενος τι θα ήθελα να παίξω αν έπαιζα εγώ σε ένα πάλκο. Πρόσεξε όμως. Αφουγκράζεσαι το κοινό πριν γράψεις ένα τραγούδι, αλλά όχι με την έννοια ότι θα του χαϊδέψεις τ’ αφτιά και θα του δώσεις αυτό που θα ’θελε ν’ ακούσει. Διαφορετικά, μπαίνεις σε μια διαδικασία φαύλη, στη λεγόμενη βιομηχανική παραγωγή.

– Ποιοι είναι οι λόγοι για τους οποίους γράφετε ένα τραγούδι και σε ποιους απευθύνεστε; Συνήθως τις ρίζες του ένα τραγούδι τις έχει μέσα σου, στον εσωτερικό σου πυρήνα. Είναι μέσα στις ανάγκες σου, στις επιθυμίες σου, στις μεγάλες σου εσωτερικές περιπέτειες. Ύστερα πάει προς τα έξω, στις κοσμοθεωρίες σου. Ξεκινάει από τη θέση που πιστεύεις ότι έχεις στον κόσμο και τι σημαίνει αυτός ο κόσμος για σένα. Αναζητείς τα προβλήματα που υπάρχουν στον περίγυρο και τους λόγους που δημιουργούν αυτή την ταραχή στη ζωή των ανθρώπων. Γιατί δεν βλέπω τριγύρω μου και πολλούς ήσυχους ανθρώπους. Βλέπω παντού τρικυμισμένες ψυχές. Πού οφείλονται όλα αυτά; Συνήθως, λοιπόν, ξεκινάς από μέσα σου, και στη συνέχεια διαπιστώνεις ότι αυτά που αφορούν εσένα αφορούν και τους άλλους όλους.

-Μετά από μια τέτοια εσωτερική διεργασία, κατά κάποιο τρόπο ίσως αναμένατε την απήχηση των τραγουδιών σας; Έχεις τη λαχτάρα να δεις τα τραγούδια σου να βρίσκουν απήχηση. Δεν την αναμένεις, δεν ξεκινάς με κάτι δεδομένο, με καμιά σιγουριά. Σκέφτεσαι: άραγε νιώθει κανείς έτσι, το καταλαβαίνει κανείς αυτό; Πρώτα δημιουργείς κάτι και μετά σκέφτεσαι και ανησυχείς αν έχει αποδέκτες. Εξάλλου, το ακροατήριο είναι πάντα απρόβλεπτο. Κάθε φορά γίνεται ένα πολύ άγριο παιχνίδι. Ρίχνεις μια ζαριά για όλα τα υπάρχοντά σου, μπροστά στα μάτια ολονών. Γιατί αυτά είναι τα υπάρχοντά σου. Τα τραγούδια που παράγεις κάθε 2-3 χρόνια. Αυτά είναι κι όχι ο καναπές του σπιτιού σου, ούτε το αμάξι σου.

-Ποιες ευθύνες εμπεριέχει η επώνυμη καλλιτεχνική δημιουργία; Ξεχνώ τις ευθύνες. Απλά φοβάμαι πολλές φορές μήπως ξεφύγω από το κέντρο μου, τον πυρήνα μου. Ας ξεκινάει από μέσα μου το πράγμα κι ας πάει όπου θέλει. Δεν αισθάνομαι ότι με βαραίνουν ευθύνες για το πώς θα το δεχτεί ο άλλος. Δεν είναι παραισθησιογόνο το τραγούδι για να μη ξέρω πώς εμπλέκεται η ψυχή του άλλου. Λες μια ιστορία, παίζεις πέντε νότες, περιγράφεις αυτό που θέλεις να περιγράψεις και ο άλλος είτε το δέχεται είτε δεν το δέχεται. Τόσο απλά. Αν σε ορισμένες περιπτώσεις κάποιος παρεξηγεί αυτό που του δίνω, το δέχεται άγαρμπα και το μετατρέπει σε κάτι εντελώς διαφορετικό από αυτό που εγώ εννοώ, τότε δεν είναι μόνο δική μου η ευθύνη, αλλά και δική του. Όπως είναι υπεύθυνος ο τραγουδοποιός για το τι δημιουργεί, έτσι είναι υπεύθυνος και ο ακροατής για το τι ακούει. Κανείς δεν επωμίζεται όλη την ευθύνη. Είναι ολονών. Δεν προσπαθώ να αποποιηθώ ευθύνες. Απλώς, δεν τις αναλαμβάνω γιατί δεν ξέρω ποιες μπορεί να είναι. Είμαι εντάξει με τον εαυτό μου, αισθάνομαι ότι τα κίνητρά μου είναι μελετημένα και ψαγμένα από χίλιες μπάντες. Είμαι 32 χρόνια σ’ αυτό το γύρισμα. Δεν με παίρνει να φτιάχνω σαχλαμαρίτσες μόνο και μόνο για να υπάρχω στο χώρο. Κάνω κάτι για να έχει υπόσταση μέσα μου και ανάλογα αναμένω και παρατηρώ την αντανάκλαση που αυτό έχει προς τα έξω.

-Από την άλλη, όμως, κάποιοι λένε ότι οι μουσικές σας αναζητήσεις είναι κάπως περιορισμένες, δεν εξελίσσονται. Εσείς θεωρείτε τον εαυτό σας «συντηρητικό» καλλιτέχνη; Ναι, είμαι συντηρητικός. Είναι βέβαια σαν να ευλογώ τα γένια μου, αλλά παρακολουθώντας αυτούς που αυτοαποκαλούνται «εξωστρεφείς» και «φιλελεύθεροι» στο είδος, εγώ δηλώνω και δέχομαι ότι είμαι συντηρητικός. Και όχι μόνο αυτό. Ακόμη και τα ψαξίματα, οι αναζητήσεις μου, πηγαίνουν πίσω και όχι μπροστά. Ψάξιμο για μένα δεν είναι να ανακαλύψω φόρμες που θα ακουστούν για πρώτη φορά. Είναι να ανιχνεύσω τις παλιές φόρμες και να μελετήσω πώς λειτουργούσαν. Άρα, αναζητώ τα κλειδιά, τους κώδικες των παλιών δρόμων, των παλιών εκφράσεων, της παλιάς ποίησης, όλου αυτού του πράγματος. Δεν είμαι ερευνητής, ούτε φιλοδοξώ να προωθήσω καινούριες λύσεις στη μουσική. Είμαι πραγματικά συντηρητικός στο ζήτημα αυτό. Ωστόσο, βλέποντας όσους θεωρούν ότι ανιχνεύουν νέους δρόμους και καινούριους τρόπους, διακρίνω πολλές γελοιότητες. Δεν λέω ότι δεν γίνεται σοβαρή έρευνα πάνω στο τραγούδι. Να ξέρεις, όμως, ότι τα αποτελέσματα της σοβαρής έρευνας συνήθως δεν βγαίνουν στην αγορά. Δεν θέλω να πω περισσότερα για να μην παρεξηγηθώ. Ήδη κάναμε αναφορά για «συντηρητισμό» και «φιλελευθερισμό» στο τραγούδι και κολυμπάμε σε επικίνδυνα νερά…

-Δεν φοβάστε μήπως σας κατηγορήσουν ότι ακολουθείτε την πεπατημένη; Δεν πειράζει. Έτσι κι αλλιώς, από τότε που είδα τον εαυτό μου μέσα στη μουσική βρέθηκα στην πεπατημένη. Και εξακολουθώ να βρίσκομαι στην πεπατημένη, θεωρώντας ότι είναι ένα ολόκληρο σύμπαν που δεν έχει εξερευνηθεί. Η λεγόμενη «πεπατημένη» είναι ένας άπειρος χώρος, ένας χώρος αστείρευτος σε αναζητήσεις και με εξαιρετικό εσωτερικό πλούτο. Αν κάποιοι θέλουν να αλλάξουν σύμπαν για να εξέλθουν από τα αδιέξοδά τους, αυτό είναι μια άλλη ιστορία.

-Ένα τραγούδι χρειάζεται περισσότερο σκληρή δουλειά και χρόνο ή την έμπνευση της στιγμής; Υπάρχουν οι στιγμές που σου χαρίζουν 3- 4 χρήσιμα μελωδικά ή στιχουργικά στοιχεία. Αλλά μετά πάνω σ’ αυτά πατάς με σκληρή δουλειά και χωρίς να είναι σίγουρο ότι το τελικό αποτέλεσμα θα είναι θετικό. Δεν σου ’ρχονται πακέτο όλα τα πράγματα. Αυτό ίσως συνέβαινε και συμβαίνει σε κάποιες μουσικές ιδιοφυίες, όπως ο Μότσαρτ που έγραφε στην καθισιά μια συμφωνία, μέσα σε λίγες ώρες. Εγώ αυτό που ξέρω καλά είναι ότι έχω μια νύξη ενός ζητήματος, πέντε λέξεις και δύο νότες και εκεί κάθομαι και χτίζω.

-Να υποθέσω ότι προτιμάτε τη μελοποίηση στίχων και όχι την αντίστροφη διαδικασία… Ο στίχος είναι πολύ βοηθητικό μέρος ενός τραγουδιού. Είναι σαν να έχεις το σενάριο ενός θεατρικού έργου και πρέπει να γράφεις από πάνω τη μουσική. Έχει το ρυθμό του, την εσωτερική δομή που σε σπρώχνει να παίξεις πάνω του. Αντίστροφα, είναι δύσκολο να προσαρμόσεις σωστά το λόγο πάνω στο ήδη δεδομένο μουσικό θέμα, όσο ωραία και να είναι η μουσική. Θα αναγκαστείς να γράψεις λεξικά καραγκιοζιλίκια. Αν θες να εφαρμόσεις με το ζόρι ένα ύφασμα στο σώμα σου, θα φορέσεις ηλίθια ρούχα. Η μουσική είναι πιο ρευστή, πιο ευέλικτη, θα έρθει και θα ακουμπήσει, θα κάτσει πάνω στους στίχους. Κατά κάποιο τρόπο, ο στίχος είναι το καλούπι μέσα στο οποίο θα ρίξεις τη μουσική.

-Πιστεύετε ότι το κοινό έχει ευθύνη για την κατάσταση που επικρατεί στην εκάστοτε μουσική παραγωγή; Και βέβαια ευθύνεται και το κοινό. Δες τη σημερινή κατάσταση. Εσύ νομίζεις ότι αποφάσισαν πέντε άνθρωποι να παρακμάσουν την αισθητική της ελληνικής μουσικής και οι άλλοι έπεσαν αθώα θύματα στις ορέξεις τους, βουλιάζοντας αύτανδροι στα θολά νερά της ηλιθιότητας; Στην ελληνική κοινωνία επικρατεί μια γενική, μια ομαδική παραφροσύνη και αυτό αντικατοπτρίζεται και στη μουσική παραγωγή. Είμαστε πολύ χαμηλά πια. Η βαρβαρότητα κυριαρχεί στις ζωές μας. Όσον αφορά το ελληνικό τραγούδι, μπορώ να σου πω ότι η κατάσταση είναι επικίνδυνη για τον ψυχισμό όλων μας. Αυτά, δηλαδή, που έλεγαν για μένα παλιά, τώρα τα επιστρέφω πίσω. Έλεγαν ότι είμαι σκοτεινός, σκοταδόψυχος και γενικώς αποτρόπαιος. Δεν είναι έτσι. Όταν λες τα πράγματα με το όνομά τους δεν είσαι σκοταδόψυχος. Απλά πρέπει κάποια στιγμή και οι ακροατές να καταλάβουν ότι βρίσκονται σ’ αυτή την κατάσταση και μάλιστα τη διαιωνίζουν. Δεν πρέπει να αρνούνται την κατάστασή τους. Τώρα μάλιστα, τα πράγματα είναι αποτρόπαια.

-Τι σας γοητεύει στην καλλιτεχνική περσόνα του Αλκίνοου και πού πιστεύετε ότι υπάρχει κοινό μουσικό έδαφος; Πρωτίστως με γοητεύει ο χαρακτήρας του, ο τύπος του, αυτός που είναι. Ο άνθρωπος Αλκίνοος. Είναι πολύ σπάνιο να βρεις άνθρωπο μέσα στην πιάτσα μας με τον οποίο να κολλάς τόσο που να αισθάνεσαι ότι είναι αδερφός σου. Μπορεί να μην έχουμε πολύ κοντινά μουσικά βιώματα… αλλά γνωρίζουμε καλά ότι μπορούμε να μοιραστούμε και μια μπουκιά ψωμί. Έχουμε κοινό τρόπο σκέψης, απλώς έχουμε διαφορετικά γούστα, κάτι που προσπαθούμε να το υπερκεράσουμε μέσα στο πνεύμα της συναυλίας. Αυτό από τη μια μεριά είναι ενδιαφέρον, αλλά από την άλλη είναι και επικίνδυνο. Για να κάνεις μια συνεργασία τέτοιου βεληνεκούς, η σύμπλευση, η συναίνεση και η συμφωνία χαρακτήρων είναι βασική προϋπόθεση. Γενικά, δεν έχω κάνει πολλές συνεργασίες. Είναι αυτή με τον Αλκίνοο και τη Χαρούλα πρόσφατα και παλαιότερα μια με τον Θανάση Παπακωνσταντίνου. Τις αποφεύγω, γιατί τις θεωρώ επικίνδυνες. Χρειάζεται να μοιραστείς κάτι που δεν έχεις. Εκτός αν είσαι εκ των προτέρων ψυχικά ομοειδής, οπότε οι μουσικές προτιμήσεις, τα ακούσματα και οι δράσεις μπορούν να συμπλεύσουν.