«Για μένα η ξεκούραση και οι διακοπές είναι άγνωστα πράγματα εδώ και πολλά χρόνια», μας είπε ο 70χρονος Ανδρέας Ιωάννου, όταν τον συναντήσαμε να πουλά λαχεία στον πεζόδρομο της Λήδρας την περασμένη Δευτέρα ανήμερα του Δεκαπενταύγουστου. «Η σύνταξη μου είναι χαμηλή και δεν βγαίνω από πάνω –πρόσθεσε- αφού οι οικογενειακές υποχρεώσεις είναι πολλές κι έτσι αναγκαστικά κάνω και τον λαχειοπώλη μετά την αφυπηρέτηση. Σημειώστε ότι ήμουν συγκολλητής και εργάτης στα μπετόν που είναι τα πιο σκληρά επαγγέλματα, μέσα στο λιοπύρι, τώρα το καλοκαίρι».
Είναι λίγοι αριθμητικά οι άνθρωποι τρίτης ηλικίας που αναγκάζονται να εργάζονται μετά τη συνταξιοδότηση για να καλύψουν βασικές τους ανάγκες, όμως είναι χιλιάδες οι συνταξιούχοι που πέρασαν το φετινό καλοκαίρι και όλα τα προηγούμενα κλεισμένοι στο σπίτι ή αρκούμενοι σε μικρές βόλτες στη γειτονιά ή στο κέντρο της πόλης, βλέποντας τις διακοπές στο βουνό ή στη θάλασσα -έστω σύντομες κι ολιγοήμερες- με τα κιάλια! Μόνο άστοχη λοιπόν δεν είναι η θέση του Παρατηρητήριου Τρίτης Ηλικίας Κύπρου, μη κερδοσκοπικού, μη κυβερνητικού οργανισμού που εδρεύει και λειτουργεί στη Λεμεσό τα τελευταία 7 χρόνια, ότι είναι σωστή η απόφαση του υπουργείου Εργασίας για επιχορηγημένες διακοπές στους χαμηλοσυνταξιούχους, «αλλά είναι αναγκαίο να επεκταθεί ώστε να εξυπηρετεί και τους ανθρώπους που δεν μπορούν να πληρώσουν ακόμα και το μικρό ποσό που χρειάζεται».
Όπως αναφέρει το Παρατηρητήριο σε σχετική του ανακοίνωση, «είναι σημαντικό να αναπτυχθούν και να υλοποιηθούν περισσότερες πρακτικές ώστε τα άτομα αυτά να μπορούν να απολαμβάνουν διακοπές ακόμη και δωρεάν. Πρέπει να είναι αναφαίρετο δικαίωμα τους, αφού προσφέρουν μόνο θετικά συναισθήματα και τους βοηθούν να αναθεωρήσουν, να δουν τη ζωή τους πιο θετικά και να ξεφύγουν από την απομόνωση και τη μοναξιά τους».
ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΗ:
Εκτός… οικονομικών προδιαγραφών
Όπως επεσήμανε μιλώντας στον «Φ» η Γιαννούλα Αντωνίου υπεύθυνη του Κέντρου Μνήμης και Δημιουργικής Έκφρασης του Παρατηρητήριου Τρίτης Ηλικίας, «για κάποιους συνανθρώπους μας οι διακοπές διαχρονικά ήταν εκτός των οικονομικών προδιαγραφών τους, αφού είχαν τόσες άλλες προτεραιότητες και οικογενειακές υποχρεώσεις. Χαμηλοσυνταξιούχοι και λήπτες διαφόρων επιδομάτων που δεν τους επιτρέπει ο οικονομικός προϋπολογισμός τους να διαθέσουν χρήματα για να καλύψουν τα έξοδα που απαιτούνται, παραμένουν εγκλωβισμένοι στην καθημερινότητα τους, τη μοναξιά και την απομόνωση τους, ειδικά οι άνθρωποι που αντιμετωπίζουν και κινητικές δυσκολίες. Δεν είναι αρκετό να έχουν μειωμένα κόστη για τη διαμονή σε οποιοδήποτε κατάλυμα, είναι και τα έξοδα διακίνησης. Πολλοί από αυτούς δεν οδηγούν πια αυτοκίνητο και εξαρτώνται από άλλους για τις μετακινήσεις τους, ενώ δεν μπορούν να βρουν την πλήρη ηρεμία να απολαύσουν τις λίγες μέρες διασκέδασης, γιατί σκέφτονται το κόστος διατροφής τους και έχουν το άγχος της επόμενης μέρας. Η ακρίβεια έχει μειώσει κατά πολύ την αγοραστική τους δύναμη και μόλις που καταφέρνουν να επιβιώσουν, άρα οι διακοπές είναι εκτός σχεδίου».
«Δεν είναι αρκετή μια καλημέρα ή μια καλησπέρα»
«Είναι πάρα πολύ σημαντικό τα ίδια τους τα παιδιά να τους σκέφτονται με αγάπη και κατανόηση, κάνοντας την προσωπική τους υπέρβαση ώστε να προσφέρουν στους γονείς τους αυτή την επιλογή για να έχουν μερικές μέρες διακοπών με όλα τα οφέλη που προκύπτουν. Το κράτος θα πρέπει να δείξει το ανθρώπινο πρόσωπο του και σε αυτούς τους ανθρώπους της τρίτης ηλικίας, έστω και αν αποτελούν μια συγκεκριμένη ομάδα που στερείται την καλή ποιότητα ζωής και να σχεδιάσει προγράμματα για αυτούς που μένουν πίσω. Τα παιδιά θα πρέπει να αντιληφθούν ότι και οι ηλικιωμένοι γονείς τους έχουν δικαίωμα να χαρούν, να διασκεδάσουν στο μέτρο των δυνατοτήτων τους και να έχουν επιτέλους μια καλή ποιότητα ζωής. Έχουν δικαίωμα στη ζωή…Πολιτεία και οργανωμένα κοινωνικά σύνολα, με ενσυναίσθηση και αγάπη, θα πρέπει να σχεδιάσουν δράσεις για αυτούς τους ηλικιωμένους μας που αφιέρωσαν τη ζωή τους στα παιδιά και την οικογένεια, μηδενίζοντας τις προσωπικές τους ανάγκες και επιθυμίες, ενώ συνεχίζουν ακόμη να προσφέρουν, με τις τωρινές συνθήκες, στα παιδιά τους αναλαμβάνοντας και τα εγγόνια τους, έστω και αν έχουν μειωθεί οι αντοχές τους. Είναι υπέροχο να ασχολούνται με τα εγγόνια τους, αλλά χρειάζεται κάθε τόσο να ξεφεύγουν και να νιώθουν ότι μπορούν να χαρούν και ότι το δικαιούνται». Σύμφωνα με τη Γιαννούλα Αντωνίου, «πρέπει ν’ αλλάξει η κουλτούρα απέναντι στους ηλικιωμένους, που δεν πρέπει να περιορίζεται στο κατά πόσο θα καθίσουν να φάνε, ή αν θα πάρουν τα φάρμακά τους, αλλά θα πρέπει να αφορά την ποιότητα ζωής τους και το δικαίωμά τους να είναι ευτυχισμένοι. Και βέβαια, δεν είναι αρκετή μια καλημέρα ή μια καλησπέρα, για ένα άνθρωπο. Χρειάζεται ο ίδιος να κάνει πράγματα για τον εαυτό του, πέρα από τον οικογενειακό κύκλο».
Μια αυτοεκπληρούμενη προφητεία
«Δυστυχώς η μοναξιά εγκλωβίζει πολλούς ηλικιωμένους στο σπίτι και η μοναξιά έρχεται γιατί όσο μεγαλώνουν αντιμετωπίζουν πολλές απώλειες» επεσήμανε στον «Φ» η ψυχολόγος Κυριακή Σαρρή, πρώτη λειτουργός στο Παρατηρητήριο Τρίτης Ηλικίας Κύπρου. «Αυτές οι απώλειες», πρόσθεσε, «αφορούν τον θάνατο κάποιου αγαπημένου τους προσώπου, τη συνταξιοδότηση, την ανεξαρτητοποίηση των παιδιών τους καθώς φεύγουν από το σπίτι και φτιάχνουν τη δική τους οικογένεια, τη μείωση της κινητικότητας τους που τους καθιστά λίγο ή πολύ εξαρτημένους από άλλους ή και τη μεταφορά τους από το σπίτι σε κάποιο οίκο ευγηρίας».
-Η αντιστροφή αυτού που αναφέρατε είναι η προσκόλληση πολλών ατόμων τρίτης ηλικίας στα παιδιά τους και η συνέχιση του ρόλου του γονιού για τα εγγόνια τους…
-Ναι…κι αυτό συμβαίνει επειδή θέλουν πολύ να υιοθετήσουν τον ρόλο του φροντιστή. Όσο μεγαλώνουν και βλέπουν τα παιδιά τους να φεύγουν, άλλο τόσο προσπαθούν με κάθε τρόπο να τα κρατήσουν κοντά τους μέσω των εγγονιών τους, ώστε να νιώθουν ότι κάνουν κάτι χρήσιμο. Πρέπει να σημειωθεί ότι η μοναξιά προκαλεί στα άτομα αυτά την αίσθηση της έλλειψης κινήτρων και επιλογών. Λένε λοιπόν στον εαυτό τους «είμαι τώρα μεγάλος/η σε ηλικία και το μόνο που μου απομένει είναι να βοηθήσω τα παιδιά και τα εγγόνια μου…». Και κατά κάποιο τρόπο εγκλωβίζονται σε αυτή τη θέση».
-Αντιλαμβάνομαι ότι αυτός ο εγκλωβισμός έχει να κάνει και με τον ηλικιακό ρατσισμό και τη γενικότερη κουλτούρα της κοινωνίας μας που τους θέλει αδύναμους και παροπλισμένους;
-«Ναι βασικά συνδέσαμε τα γηρατειά με τα στερεότυπα της ανημπόριας, της απόσυρσης, της κατάθλιψης και της ασθένειας και ξεχνούμε ότι οι σημερινοί 70ρηδες ουσιαστικά έχουν προσθέσει δέκα χρόνια σε σχέση με συνομήλικους τους πριν τριάντα χρόνια. Πριν τριάντα χρόνια δεν υπήρχαν οι ίδιες επιλογές, δεν ήταν το ίδιο ενεργοί και υγιείς κι αυτό το ξεχνούμε και ουσιαστικά απαξιώνουμε τα γηρατειά. Πολλοί βεβαίως ηλικιωμένοι έχουν μια τάση να υιοθετούν την ταμπέλα αυτή της αδυναμίας και της εξάρτησης η οποία και λειτουργεί ουσιαστικά ως μια αυτοεκπληρούμενη προφητεία. Σε κάθε περίπτωση εμείς στο Παρατηρητήριο προσπαθούμε να πούμε στους ανθρώπους αυτούς ότι έχουν ακόμα πολλά πράγματα να ζήσουν και να δουν, ότι μπορούν να απολαύσουν το χρόνο τους δημιουργικά και να κάνουν κάτι για τους ίδιους, εφόσον αρκετοί από αυτούς ήταν πολύ καταπιεσμένοι τα προηγούμενα χρόνια. Στην πραγματικότητα έχουν πολλά να δώσουν στην κοινωνία και θα έπρεπε και η οικογένεια τους και γενικά η κοινωνία να τους βοηθήσει να ενεργοποιηθούν, να βγουν από το σπίτι και να προσφέρουν τη σοφία και τη συσσωρευμένη εμπειρία τους. Αυτό ακριβώς προσπαθούμε να κάνουμε στο Κέντρο Μνήμης και Δημιουργικής Έκφρασης του Παρατηρητηρίου – να βοηθήσουμε τους ανθρώπους να ξεπεράσουν το καταθλιπτικό συναίσθημα, την απόσυρση και την απομόνωση μετά τη συνταξιοδότηση. Το Κέντρο Μνήμης λειτουργεί για τις ομάδες μας τα απογεύματα τέσσερις φορές τη βδομάδα, με προγράμματα σωματικής, νοητικής και ψυχοσυναισθηματικής ενδυνάμωσης. Να σημειώσω ότι έχουν μπει οι βάσεις για να λειτουργήσει το Κέντρο Μνήμης του Παρατηρητηρίου εκτός από τη Λεμεσό, στη Λευκωσία και στη Λάρνακα μέσα στο 2023. Προσθέτω ότι μέσα από συνεργασία του Κυπριακού Οργανισμού Αθλητισμού και του υφυπουργείου Κοινωνικής Πρόνοιας, θα προσφέρεται στα μέλη μας δωρεάν πρόγραμμα φυσικής άσκησης από επαγγελματία γυμναστή».
-Έχετε δει πραγματικά χαρούμενους ηλικιωμένους;
-«Τα τελευταία πέντε χρόνια δημιουργήσαμε στο Κέντρο Μνήμης μια πολύ όμορφη ομάδα με ανθρώπους που παλαιότερα δεν μπορούσαν να τραγουδήσουν, να περάσουν καλά, να αγκαλιάσουν… δεν μπορούσαν καν να χαμογελάσουν λόγω βιωμάτων και τραυμάτων που έχουν υποστεί. Όμως χαίρομαι γιατί μέσα σε αυτά τα πέντε χρόνια τους βλέπω ότι εξελίσσονται προσωπικά… και βλέπω καθημερινά πολλά χαμόγελα!».
Η παρέα στο Παρατηρητήριο τους δίνει ζωή…
«Είμαι πολύ τυχερή γιατί αν και είμαι μεγάλη, 85 χρονών, νιώθω ότι είμαι στην ίδια ηλικία με φίλες μου που είναι νεότερες», μας είπε η Διαμάντω Μιχαηλίδου πρόσφυγας στη Λεμεσό από τη Μύρτου Κερύνειας. «Τον σύζυγο μου τον έχασα πριν 5 χρόνια, έχω ένα γιο παντρεμένο στην Αθήνα και είμαι μόνη μου. Δεν εργάστηκα ποτέ, ο σύζυγος μου με ήθελε να είμαι στο σπίτι και έτσι εξαρτιόμουν πάντα από αυτόν οικονομικά… και εκ των υστέρων σκέφτομαι ότι θα ήταν καλύτερα αν εργαζόμουν ώστε να είμαι πιο ανεξάρτητη. Η παρέα μου εδώ στο Παρατηρητήριο με κρατά στη ζωή γιατί έχω κάπου να πάω… Η φιλία είναι πολύ σημαντική σχέση και σίγουρα ό,τι πιο ευλογημένο σου στέλνει ο Θεός. Παρόλο που η σύνταξη μου είναι μικρή, δεν μου λείπει κάτι, είμαι ευχαριστημένη από τη ζωή μου. Είμαι καλά στην υγεία μου και αυτοεξυπηρετούμαι όσο μπορώ, παρόλο που δεν έχω και δεν οδηγώ αυτοκίνητο. Κουράζομαι μεν, αλλά δεν αφήνω τον εαυτό μου να τα βάλει κάτω. Τώρα που είναι κλειστό το Παρατηρητήριο για τον Δεκαπενταύγουστο, η γυμναστική μου είναι να… σφουγγαρίσω. να βάλω πλυντήριο, να περπατήσω μέχρι το περίπτερο… Περιμένω το κράτος να υλοποιήσει την απόφαση του και να μας βάλει το πρόγραμμα «κόκκινο κουμπί» (σ. σ. τηλεφωνική γραμμή βοήθειας ηλικιωμένων) για να μην αισθάνομαι τόση ανασφάλεια όταν είμαι μόνη στο σπίτι. Ντρέπομαι κιόλας να εξαρτώμαι από άλλους – οι γείτονες μου είναι ένα νιόπαντρο νεαρό ζευγάρι, αλλά δεν έχω το θάρρος να κτυπήσω την πόρτα τους αν χρειαστώ κάτι».
Εμφανώς διαφορετική από τη δική της, ήταν η ζωή της φίλης της και επίσης μέλους του Παρατηρητηρίου, της 82χρονης Αγγελικής Βασιλείου επίσης πρόσφυγα στη Λεμεσό από την Κοντέα, που όπως ανέφερε στον «Φ», ήταν «σαράντα χρόνια επί της έδρας, δασκάλα και διευθύντρια σχολείων… διορίστηκα δασκάλα το 1960, αφυπηρέτησα το 2000 και για 22 χρόνια είμαι στους…υπερήλικες», μας είπε γελώντας. «Εγώ εκ φύσεως είμαι ανεξάρτητο πνεύμα και στην προσωπική μου ζωή και στην καριέρα μου», πρόσθεσε. «Πήρα διαζύγιο – συνέχισε – το 1987, στα 47 μου χρόνια σε μια εποχή που λίγες γυναίκες το τολμούσαν και έχοντας την ευθύνη των τριών παιδιών μου, τότε 21, 17 και 13 χρόνων. Για 35 χρόνια μετά το διαζύγιο είμαι μόνη μου, αφού για μένα είχαν προτεραιότητα τα παιδιά μου και όχι μια σχέση δική μου – δεν το έχω μετανιώσει ποτέ, βλέπω τα παιδιά μου και τα χαίρομαι, αφού σήμερα και οι τρεις γιοι μου είναι καταξιωμένοι καλλιτέχνες, ο ένας ζωγράφος και οι δύο μουσικοί. Συνεχίζω να οδηγώ αυτοκίνητο και είναι πολύ σημαντικό για την ανεξαρτησία μου, αφού έχω οργώσει την Κύπρο, ελεύθερη και κατεχόμενη!».
Όταν το μυαλό παίρνει στροφές…
Σε μια ιδιαίτερη κοινωνική ομάδα, των συμπολιτών μας που ασκούν πνευματική και όχι χειρωνακτική εργασία και που από επιλογή συνεχίζουν πολύ μετά τη συνταξιοδότηση να εργάζονται, ανήκει ο 76χρονος μεταφραστής και συγγραφέας Φρίξος Σταύρου, διαζευγμένος με δύο ενήλικα ανύπαντρα παιδιά. Τον συναντήσαμε καθώς έπινε τον καφέ του σε τραπεζάκι στο πλακόστρωτο της οδού Λήδρας και τον ρωτήσαμε κατά πόσο η συνταξιοδότησή του ήταν για τον ίδιο μια τραυματική εμπειρία.
Μας απάντησε ότι «για κάποια επαγγέλματα μπορεί να είναι τραυματική εμπειρία, αλλά για επαγγέλματα όπως το δικό σου, τη δημοσιογραφία και το δικό μου τη συγγραφή, δεν ισχύει. «Δουλεύουμε με το μυαλό –πρόσθεσε– και το μυαλό δεν σταματά να δουλεύει και μάλιστα με τα χρόνια μπορεί να παίρνει και περισσότερες στροφές από προηγουμένως. Έτσι προσαρμόζεις ανάλογα και το χρόνο σου. Εγώ σήμερα μέρα του Δεκαπενταύγουστου, διάβασα λίγο, έγραψα λίγο, ασχολήθηκα λίγο με τον κήπο μου και τώρα ήρθα στον πεζόδρομο να κάνω ένα περίπατο, να λύσω κανένα σταυρόλεξο, να τα πω με κανένα φίλο…Κάποιος που αφυπηρετεί κι έχει περισσότερο χρόνο, μπορεί να δημιουργήσει κάποιες νέες συνήθειες που δίνουν ένα ρυθμό στη νέα του ζωή και δεν μπορεί ν’ αφήνει τα πράγματα στην τύχη. Μια από τις νέες μου συνήθειες είναι να έρχομαι είτε Σάββατο, είτε Κυριακή (σήμερα ήρθα λόγω της γιορτής) να πιώ τον καφέ μου στη Λήδρας, να διαβάσω καμιά εφημερίδα και να λύσω κανένα σταυρόλεξο για άσκηση του μυαλού. Μου αρέσει να βλέπω και τον κόσμο, την κίνηση, τις ωραίες υπάρξεις που περνούν…».
Είπε απαντώντας σε σχετική μας ερώτηση: «Ουδέν αναληθέστερον από τους ισχυρισμούς ότι τα άτομα τρίτης ηλικίας δεν μπορούν να έχουν ερωτικές επιθυμίες και σχέσεις. Υπάρχει ένα ρητό, ότι η καρδιά το ζητά, αλλά η σάρκα αδυνατεί. Αυτό δεν είναι το ίδιο σε όλους τους ανθρώπους. Κάποιοι ήταν ανέκαθεν ερωτιάρηδες και μπορεί να συνεχίσουν και στην αφυπηρέτηση. Πρέπει να προσέχεις όμως, γιατί οι καιροί είναι πονηροί…Πολλοί αν και έχουν ξεπεράσει πολύ το όριο ηλικίας και πραγματικά αδυνατούν, εντούτοις βγαίνουν προς άγραν αλλοδαπών νεαρών γυναικών επί πληρωμή…Είναι μεγάλος πειρασμός αυτός…από τη μια μπορεί να προσφέρει μια διέξοδο σε αυτούς τους άνδρες, αλλά από την άλλη διαιωνίζει την εκμετάλλευση ευάλωτων γυναικών».
