Οι πρόγονοι μας, οι Homo Sapiens, ήταν τροφοσυλλέκτες. Περιφέρονταν σε μικρές ομάδες (σπάνια πέραν των 100) με μόνο σκοπό τη συλλογή τροφίμων. Ήταν πολύ δύσκολο να επιβιώσει κάποιος μόνος του, αν για οποιονδήποτε λόγο αποκοβόταν από την αγέλη.
Έχω παρακολουθήσει όλη τη σειρά των διαλέξεων του διακεκριμένου Ισραηλίτη διανοούμενου Yuval Harari, όπου ο καθηγητής εξιστορεί την ιστορία της ανθρωπότητας δίνοντας εξηγήσεις για το τι συνέβηκε και γιατί.
Εξηγεί ότι η επιστημονική επανάσταση είναι η πρωτοφανής ανάπτυξη του ανθρώπου των τελευταίων 500 χρόνων που οφείλεται στις ανακαλύψεις της επιστήμης. Η ζωή ενός χωρικού που ζούσε το 1000 μ.Χ. δεν διέφερε πολύ από ενός που ζούσε το 1500 μ.Χ., πολύ λίγες αλλαγές υπήρχαν. Όμως ο χωρικός του 1500 μ.Χ. θα έβρισκε ένα εντελώς διαφορετικό κόσμο σήμερα. Θα διερωτάτο αν εξακολουθούσε να βρίσκεται στη Γη ή κάπου αλλού: αεροπλάνα, πυρηνικές βόμβες, κινητά τηλέφωνα, ηλεκτρικά φώτα, ηλεκτρονικοί υπολογιστές, τηλεοράσεις κ.ά..
Ο καθηγητής περιγράφει με πολύ γλαφυρό τρόπο την σημερινή κοινωνία. Αντιγράφω πιο κάτω το απόσπασμα της διάλεξης σε ελεύθερη μετάφραση (History of human kind, 16-2, lecture 15).
«Η πιο σημαντική επανάσταση των τελευταίων 200 χρόνων ήταν η κατάρρευση της πυρηνικής οικογένειας και της μικρής κοινότητας και η αντικατάστασή τους από το κράτος και την αγορά. Όπως ήδη γνωρίζουμε, πριν πολλά χρόνια, οι άνθρωποι ζούσαν σε μικρές κοινότητες που τα περισσότερα μέλη της ήταν συγγενείς. Ακόμα και η γεωργική επανάσταση (πριν 70.000 χρόνια) δεν το άλλαξε αυτό. Αργότερα αυτές οι κοινότητες έσμιξαν και δημιουργήθηκαν οι φυλές, οι πόλεις, τα κράτη αλλά πάντα το βασικό δομικό υλικό υπήρξε η οικογένεια.»
«Η οικογένεια αποτελούσε το σύστημα πρόνοιας και σύστημα υγείας. Αν αρρωστούσες σε φρόντιζε η οικογένεια, όπως φρόντιζε και τους ηλικιωμένους. Δεν υπήρχαν συντάξεις και βασιζόσουν στα παιδιά σου να σε συντηρήσουν. Και η ευρύτερη οικογένεια φρόντιζε τα ορφανά. Αν πάλι ήθελες να κτίσεις το σπίτι σου ζητούσες από τους συγγενείς, ξαδέλφια, θείους κ.τ.λ., να έρθουν να σε βοηθήσουν. Όταν έκτιζαν αυτοί ανταπέδιδες. Αν ήθελες να ανοίξεις δουλειά, η οικογένεια σου έδινε τα χρήματα και τις απαραίτητες γνώσεις. Τότε δεν υπήρχε αστυνομία, και αν προέκυπτε διαφωνία με το γείτονα η οικογένεια σε στήριζε. Μέχρι πρόσφατα υπήρχαν βεντέτες μεταξύ οικογενειών που έπαιρναν το νόμο στα χέρια τους. Γενικά, η ζωή στο χωριό περιλάμβανε πολλές συναλλαγές αλλά πολύ λίγες πληρωμές. Βοηθούσες το γείτονα σου σε κάτι και σου το ανταπέδιδε όταν το χρειαζόσουν. Υπήρχε ανταλλαγή προϊόντων και υπηρεσιών. Δεν είχες επιλογή, δεν μπορούσες να ζήσεις εκτός οικογένειας ή κοινότητας. Αν κάποιος πριν 300 χρόνια δεν είχε οικογένεια ή κοινότητα, δεν είχε εργασία ούτε περίθαλψη αν χρειαζόταν, κανένας δεν του έδινε χρήματα, ήταν καταδικασμένος. Ένα αγόρι που έφευγε από την οικογένεια είχε μόνη επιλογή να γίνει στρατιώτης ενώ ένα κορίτσι να γίνει πόρνη.»
«Με τη βιομηχανική επανάσταση, σε λιγότερο από 200 χρόνια, διασπάστηκε ο πυρήνας της οικογένειας. Όλα όσα πρόσφερε η οικογένεια στο άτομο τα ανέλαβε το κράτος και η αγορά.
Όπως σήμερα η τοπική μαφία εισπράττει χρήματα για «προστασία» έτσι και στο παρελθόν τα διάφορα βασίλεια πρόσφεραν προστασία στους υπηκόους με αντάλλαγμα φόρους.
Η βιομηχανική επανάσταση πρόσφερε πολλά στην αγορά που τώρα είχε νέους τρόπους επικοινωνίας (π.χ. ραδιόφωνο) και συγκοινωνίας (π.χ. σιδηρόδρομος). Συσσωρεύτηκε πλούτος που έδωσε τη δυνατότητα στις κυβερνήσεις να προσλάβουν υπαλλήλους διαφόρων ειδικοτήτων (εκπαιδευτικούς, στρατιώτες, αστυνομικούς, γιατρούς, φοροεισπράκτορες κ.ά.). Για να επιβληθεί το κράτος έστειλε αστυνομία να καταστείλει τις βεντέτες και τους τσακωμούς μεταξύ των οικογενειών.
Όμως οι κυβερνήσεις δυσκολεύονταν να ελέγξουν τον πληθυσμό, η οικογένεια και η κοινότητα ήταν εμπόδιο. Η αγορά από την άλλη πλευρά προσπαθούσε να πείσει κυρίως τους νεαρούς να φύγουν από τα χωριά τους, να ακολουθήσουν κάτι καινούργιο ενάντια στις συνήθειες της οικογένειας και της κοινότητας. Αλλά πώς θα απαλλάσσονταν από την ισχυρή επίδραση της οικογένειας; Επινόησαν το ΑΤΟΜΟ.
Το άτομο είναι κάποιος που δεν χρειάζεται την οικογένεια για να επιβιώσει. Το άτομο μπορεί να παντρευτεί όποιον θέλει δεν χρειάζεται υπόδειξη ή έγκριση από την οικογένεια. Δεν χρειάζεται να του υποδείξουν τι δουλειά να κάμει, έχει δικαίωμα επιλογής. Μπορεί να κατοικήσει όπου θέλει. Αν δεν σου αρέσει το χωριό σου, απλά φεύγεις. Δεν τους έχεις ανάγκη υπάρχει το κράτος προνοίας, το σύστημα υγείας, εργοδότηση, συντάξεις. Γενικά το κράτος καλύπτει όλες τις ανάγκες του ατόμου. Το κράτος και η αγορά αντικαθιστούν την οικογένεια του ατόμου, του προσφέρουν ασφάλεια. Με την απελευθέρωση του ατόμου ελέγχεται η επίδραση της οικογένειας και της κοινότητας. Το άτομο όμως τώρα μένει εκτεθειμένο στην ισχύ του κράτους και στους μεγαλοεπιχειρηματίες των μεγάλων εταιρειών. Είναι εκπληκτικό πόσο γρήγορα επήλθε αυτή η αλλαγή. …Φυσικά έμειναν οι συναισθηματικοί δεσμοί με την οικογένεια.»
Όποιος έχει ζήσει στο Ισραήλ, έστω και για λίγο, θα έχει διαπιστώσει τους στενούς οικογενειακούς δεσμούς που είναι ακόμα ισχυροί. Κάθε Σάββατο, η ευρύτερη οικογένεια μέχρι 3-4 γενιές θα δειπνήσουν όλοι μαζί.
