Στις σύγχρονες δημοκρατίες, οι υποχρεώσεις των κρατικών αρχών, πέραν της προστασίας της ίδιας της ζωής ως αυθύπαρκτης αξίας, καθώς επίσης και της υγείας και της σωματικής ακεραιότητας, που αποτελούν εκ των ων ουκ άνευ προϋποθέσεις για την άσκηση του ζην από τους πολίτες, έχουν επίσης υποχρέωση να ενεργούν ώστε να μετουσιωθεί σε ευ ζην και ποιότητα ζωής, που απαιτεί ελευθερία ανάπτυξης της προσωπικότητας μας.

Η οικονομική ελευθερία σήμερα αποτελεί τον πλέον σημαντικό πυλώνα για μετουσίωση του ζην σε ευ ζην, αφού όσο και να συνηθίζεται να λέγεται ότι τα λεφτά δεν φέρνουν την ευτυχία, στην πραγματικότητα αυτό συμβαίνει μόνο όταν τα λεφτά αποτελούν εμμονή και αυτοσκοπό και όχι ως ένα χρήσιμο εργαλείο για πρόσβαση στην ευδαιμονία, ήτοι την ευτυχία. Το «χρήμα» στην αρχαία ελληνική αποτελούσε και σήμαινε το χρήσιμο και ωφέλιμο πράγμα, ως μέσο ανάπτυξης της προσωπικότητας.

Η ικανότητα, ως εκ τούτου, του κράτους να διασφαλίζει τα περιουσιακά δικαιώματα των πολιτών, μέσα από αποτελεσματικούς νομικούς μηχανισμούς και διαδικασίες, αποτελεί κρισιμότατο παράγοντα για την οικονομική σταθερότητα των κοινωνιών, την εύρυθμη λειτουργία του κράτους ως αληθινού κράτους δικαίου και της δικαιοσύνης ως ιδανικό.

Είναι αυτονόητο, επίσης, ότι εν γένει στον κόσμο και στην Ευρώπη ειδικότερα όσον αφορά εμάς εδώ στην Κύπρο, υπάρχουν δυστυχώς διαφόρων ταχυτήτων κράτη σε διάφορα επίπεδα.

Ο Economist εύστοχα δημιούργησε έναν κατάλογο με την ποιότητα της δημοκρατίας στα κράτη, όπου δυστυχώς εμείς σταθερά διαχρονικά κατατασσόμαστε στις ελαττωματικές δημοκρατίες, καθώς το κράτος δικαίου και η ουσιαστική προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων αλλά και η ποιότητα της δημοκρατίας μας πάσχει.

Ως εκ τούτου, είναι σημαντικό ότι υπάρχουν υπερεθνικοί θεσμοί, όπως το ΕΔΑΔ, που λειτουργεί ως ένας μηχανισμός ελέγχου και έμμεσου εξαναγκασμού μας να προβαίνουμε σε θεσμικές αλλαγές, καθότι, ως φαίνεται, εμείς από μόνοι μας είμαστε ανίκανοι να ξεφύγουμε από το διεφθαρμένο πελατειακό μας κράτος.

Το ΕΔΑΔ για την Πολωνία

Το ΕΔΑΔ είναι μια κορυφαία κατάκτηση εμβάθυνσης της δικαιοσύνης και της λειτουργίας κράτους δικαίου και έχει επεκτείνει τον ρόλο του σταδιακά, μέσω κορυφαίων πιλοτικών αποφάσεων του, ώστε να μην επιτρέπει στα κράτη να υπεκφεύγουν των υποχρεώσεων τους.

Τον Ιούνιο του 2004, το ΕΔΔΑ για πρώτη φορά προέβη στην έκδοση μιας πιλοτικής απόφασης, στην υπόθεση Broniowski, γνωστή ως «Bug River Case» και η οποία αφορούσε παραβίαση του δικαιώματος στην ιδιοκτησία (άρθρο 1 του 1ου Πρόσθετου Πρωτοκόλλου της ΕΣΔΑ) λόγω μη καταβολής αποζημίωσης Πολωνών υπηκόων, οι οποίοι μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο εκτοπίστηκαν από την ανατολική περιοχή του ποταμού Bug, στο πλαίσιο των δημοκρατικών συμφωνιών και την εκ νέου χάραξη των ανατολικών συνόρων της Πολωνίας με τη Σοβιετική Ένωση.

Το Τμήμα της Ολομέλειας του ΕΔΑΔ υπερβαίνοντας την απλή διαπίστωση της παραβίασης, αναγνώρισε την ύπαρξη ενός ευρύτερου προβλήματος, το οποίο υπήρξε απόρροια της δυσλειτουργικότητας της πολωνικής νομοθεσίας και της διοικητικής πρακτικής, αναφορικά με τις αποζημιώσεις των προσφευγόντων του ποταμού Bug και η οποία επηρέαζε, αλλά θα μπορούσε και να επηρεάσει ένα ευρύτερο αριθμό ατόμων που προσέφυγαν ή που θα μπορούσαν να καταφύγουν με νέες προσφυγές στο ΕΔΔΑ.

Το ΕΔΑΔ κατέληξε ότι το κράτος όφειλε να λάβει γενικά μέτρα, τα οποία θα αφορούσαν ολόκληρη την ομάδα των προσφευγόντων που πλήττονταν από την εν λόγω παραβίαση και αποφάνθηκε ότι: «Το Δικαστήριο εκτιμά ότι το ενδιαφερόμενο κράτος οφείλει πρωτίστως, είτε να καταργήσει οποιοδήποτε εμπόδιο στην άσκηση του δικαιώματος της ομάδας των ατόμων, τα οποία επηρεάζονται από την κατάσταση που διαπιστώθηκε, η οποία στην περίπτωση του προσφεύγοντα παραβιάζει τη Σύμβαση είτε να παράσχει μια ανάλογη αποκατάσταση αυτής. Όσον αφορά την πρώτη επιλογή, το ενδιαφερόμενο κράτος οφείλει, επομένως, μέσω των κατάλληλων νομικών και διοικητικών μέτρων, να εξασφαλίσει την αποτελεσματική και ταχεία πραγμάτωση του εν λόγω δικαιώματος για τους υπόλοιπους προσφεύγοντες του Bug River ή να τους παράσχει ισοδύναμο εναλλακτικό ένδικο μέσο, σύμφωνα με τις αρχές περί προστασίας του δικαιώματος ιδιοκτησίας που κατοχυρώνονται στο άρθρο 1 του 1ου Πρόσθετου Πρωτοκόλλου, λαμβάνοντας ιδίως υπόψη τις αρχές που αφορούν την αποζημίωση».

Η πρώτη πιλοτική απόφαση του ΕΔΔΑ στέφθηκε με επιτυχία, καθώς επετεύχθη φιλικός διακανονισμός μεταξύ του Broniowski και της Πολωνίας και το Δικαστήριο αποφάσισε να αναβάλει την εξέταση των λοιπών Bug River υποθέσεων και κατόπιν αλλαγών σε εθνικό επίπεδο με την θέσπιση νέας νομοθεσίας που μεταξύ άλλων, κατέστησαν δυνατή την καταβολή χρηματικής αποζημίωσης για όλους τους υπόλοιπους προσφεύγοντες, διέγραψε από το πινάκιο όλες τις σχετικές προσφυγές που αφορούσαν «Bug River» αξιώσεις.

Ωστόσο, στη νέα προσφυγή που κατατέθηκε από τους προσφεύγοντες, οι οποίοι δεν ικανοποιήθηκαν με το ποσό της αποζημίωσης που έλαβαν με βάση το νέο νομοθετικό πλαίσιο, το ΕΔΑΔ, αξιολογώντας για άλλη μια φορά τα γενικά μέτρα που έλαβε η Πολωνία, έκρινε ότι το σύστημα λειτουργούσε ικανοποιητικά, ότι το ποσό της αποζημίωσης υπήρξε εύλογο και αναφερόμενο στην πιλοτική διαδικασία έκρινε ότι : «ο ρόλος του Δικαστηρίου μετά την έκδοση της πιλοτικής απόφασης και μετά την εφαρμογή των γενικών μέτρων από το κράτος σύμφωνα με τη Σύμβαση, δεν μπορεί να μετατραπεί σε παροχή ατομικής οικονομικής αποκατάστασης σε επαναλαμβανόμενες υποθέσεις που προκύπτουν από την ίδια συστημική κατάσταση».

Πληρώνει το κράτος όταν αποτυγχάνει

Το ΕΔΑΔ, πριν λίγες μέρες, στις 9/4/2024, επαναβεβαίωσε αυτή την πολύ σημαντική βασική αρχή που θεμελίωσε το 2004, με την απόφαση του Nikolay Kostadinov κατά Βουλγαρίας
Η απόφαση αυτή αφορά τον Nikolay Kostadinov, Βούλγαρο υπήκοο, ο οποίος έπεσε θύμα εγκληματικής δόλιας εξαγοράς της εταιρείας του από τρίτους, όπως αυτό αποφασίστηκε σε προηγούμενη απόφαση του ΕΔΑΔ στις 8/11/2022, όπου το ΕΔΑΔ καταδίκασε τη Βουλγαρία ότι παραβίασε το άρθρο 1 του Πρώτου Πρόσθετου Πρωτοκόλλου της ΕΣΔΑ (δικαίωμα περιουσίας).

Το ΕΔΑΔ διαπίστωσε ότι η ποινική έρευνα που διεξήχθη για την απάτη ήταν ανεπαρκής και ότι οι βουλγαρικές αρχές δεν προστάτεψαν αποτελεσματικά τα δικαιώματα του Kostadinov. Ακολούθησε απόφαση για εφαρμογή του άρθρου 41 της Σύμβασης, το οποίο αφορά τη δίκαιη ικανοποίηση για παραβίαση των δικαιωμάτων που προβλέπονται από τη Σύμβαση.

Στην τελική του απόφαση, στις 9/4/2024, το ΕΔΑΔ αποφάσισε να χορηγήσει στον Kostadinov συνολικά 84.600 ευρώ, περιλαμβάνοντας 80.000 ευρώ για αποζημίωση, 4.000 ευρώ για ηθική βλάβη και 600 ευρώ για έξοδα.
Η απόφαση αυτή επισημαίνει τη σημασία της αποτελεσματικής προστασίας της περιουσίας από το κράτος και την ανάγκη διασφάλισης των θετικών υποχρεώσεων που απορρέουν από την Ευρωπαϊκή Σύμβαση. Επισημαίνει, επίσης, τη δυνατότητα του ΕΔΑΔ να παρέχει δίκαιη ικανοποίηση σε περιπτώσεις όπου το εθνικό δίκαιο αποτυγχάνει να προσφέρει επαρκή δικαιοσύνη.

* Advocates-Legal Consultants