Η Αυτόνομη Περιφέρεια του Νότιου Τυρόλο είναι μια πανέμορφη περιοχή και η 16η πολυπληθέστερη περιφέρεια της Ιταλίας με 1.039.534 κατοίκους με πρωτεύουσα το Τρέντο. Πριν από πολλά χρόνια είχα επισκεφθεί την περιφέρεια ως αξιολογητής ενός ερευνητικού προγράμματος που χρηματοδοτούσε το Ευρωπαϊκό Ίδρυμα Επιστημών (European Science Foundation).
Γνώριζα από την ιστορία για τις τριβές και τις αιματηρές διαμάχες που ξεκινούσαν από τον μεσαίωνα και έφθασαν να γενικεύονται μέχρι και τους χρόνους της ψυχροπολεμικής-μεταπολεμικής περιόδου. Να θυμίσω απλά ότι πριν από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο τα εθνικιστικά μέτρα της φασιστικής κυβέρνησης του Μουσολίνι είχαν σοβαρές επιπτώσεις, ιδιαίτερα στο γερμανόφωνο πληθυσμό της περιοχής του Νοτίου Τιρόλου. Η φασιστική κυβέρνηση είχε εκείνη την περίοδο οργανώσει μια τεράστια εκστρατεία για την κοινωνικό-πολιτιστική εδραίωση της ιταλικής κουλτούρας στη περιοχή, απαγορεύοντας την ομιλία άλλων γλωσσών πλην της ιταλικής, αλλάζοντας τα γερμανικά επίθετα και ονόματα με ιταλικά και, γενικά, ακολουθώντας μια πολιτική υπονόμευσης της δημογραφικής ισορροπίας.
Για αυτό άλλωστε και το Νότιο Τυρόλο αποτελούσε για σειρά δεκαετιών διεθνές πρόβλημα και ζήτημα. Χρειάστηκε μάλιστα η υπογραφή του συμφώνου «Ντε Γκάσπερι-Γκρούμπερ» τον Σεπτέμβρη του 1946 για να τεθούν οι βάσεις για την προστασία των δικαιωμάτων της γερμανόφωνης μειονότητας, καθώς και οι βάσεις για την αυτόνομη άσκηση της νομοθετικής και εκτελεστικής εξουσίας στις επαρχίες του Μπολτσάνο και του Τρέντο.
Τούτου δοθέντος, και λαμβάνοντας σοβαρά υπόψη τις πολύπτυχες όσο και συγκρουσιακού χαρακτήρα διαφορές – ιδιαίτερα κατά τη νεωτερική περίοδο μεταξύ Ιταλίας και Αυστρίας αλλά και την τελική κατάληξη αμοιβαίας συμφωνίας των δύο χωρών -, σκέφτηκα πως το πλαίσιο επίλυσης που οδήγησε στη συγκρότηση της εν λόγω αυτόνομης περιφέρειας μπορεί κάλλιστα να αποτελέσει -mutantis mutandis- υπόδειγμα επίλυσης του κυπριακού. Μάλιστα σε κάποιες δημόσιες παρεμβάσεις στο παρελθόν, είχα αναφερθεί στο «μοντέλο» της αυτόνομης περιφέρειας του Νότιου Τυρόλου ως ένα ενδεχόμενο πλαίσιο επίλυσης. Το επαναφέρω ως ζήτημα λόγω έναρξης συζητήσεων για το κυπριακό. Και τούτο επειδή η αυτόνομη περιοχή αποτελεί διεθνώς όχι μόνο μια εύρυθμη συνταγματική πραγματικότητα αλλά και πρότυπο ειρηνικής επίλυσης εθνοτικών συγκρούσεων μέσω της δημιουργίας ενός συστήματος εδαφικής αυτονομίας.
Σπεύδω μάλιστα να σημειώσω ότι με τον συνταγματικό νόμο (υπ’ αριθ. 5) της 26/02/1948, το Νότιο Τυρόλο αναγνωρίστηκε ως περιφέρεια ειδικού καθεστώτος.
Και βέβαια επιβεβαιώθηκε -με τη συμφωνία του 1972- η αυτονομία της. Εν ολίγοις, το Νότιο Τυρόλο διέπεται από ένα ειδικό καθεστώς, αφού απολαμβάνει ορισμένες ειδικές συνθήκες αυτονομίας βάσει «ειδικού καταστατικού», του οποίου οποιαδήποτε αλλαγή πρέπει να επικυρωθεί με συνταγματικό νόμο από την Ρώμη, όπως τελικά αποτυπώνεται και στο περιεχόμενο του αναθεωρημένου άρθρου 116 του Ιταλικού Συντάγματος.
Θα πρόσθετα πως το υπόδειγμα της Αυτόνομης Περιφέρειας του Νοτίου Τυρόλου αποκτά βαρύνουσα σημασία, ειδικότερα μετά την προοδευτική ενοποίηση της Ευρώπης και τη σταδιακή κατάργηση των κρατικών συνόρων.
Επιπλέον με την είσοδο της Αυστρίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση τον Γενάρη του 1995, όπως και με την έναρξη ισχύος της συνθήκης του Σένγκεν την 1η του Απρίλη 1998, δημιουργήθηκε μία Ευρώπη χωρίς σύνορα και εμπεδώθηκαν νέες πραγματικότητες καθώς και νέες προοπτικές διαπεριφερειακής συνεργασίας.
Είναι δε αξιοσημείωτο πως όλες οι ιταλικές κυβερνήσεις τάχθηκαν υπέρ της αυτονομίας και έτσι η εν λόγω αυτόνομη περιφέρεια κατάφερε να αποκτήσει σημαντικές αρμοδιότητες πάνω σε δίκτυα ύδρευσης, μεταφορών, συγκοινωνιών, ακόμα και διδακτικού προσωπικού στα σχολεία.
Σε κάθε περίπτωση οι διατάξεις για την εκπλήρωση των υποχρεώσεων της αυτόνομης Περιφέρειας απορρέουν από την ένταξη της Ιταλίας στην ΕΕ. Σε αυτό το ευρωπαϊκό πλαίσιο, θα πρότεινα όπως ο πολιτικός μηχανισμός σε Λευκωσία και Αθήνα οφείλει να ενσκύψει σε βάθος επί του καθεστώτος αυτόνομης λειτουργίας του Νοτίου Τυρόλου ως υποδείγματος επίλυσης του κυπριακού.
*Πρύτανης Ευρωπαϊκού Πανεπιστήμιο Κύπρου
