Η Μέση Ανατολή ανέκαθεν αποτελούσε περιοχή που βρίθει από ζητήματα που απασχολούν τη διεθνή πολιτική σκηνή. Ολόκληρη η περιοχή αποτελεί ένα ανοικτό μέτωπο που ματώνει από παντού. Οι γεωπολιτικές ανακατατάξεις είναι μεγάλες και η αλλαγή πολιτικής από τις ΗΠΑ προκαλεί ισχυρές αναταράξεις. Το Ιράκ βρίσκεται σε πολύ καλύτερη θέση από τη Συρία, επεσήμανε σε συνέντευξή του στον Φιλελεύθερο ο δρ Ρόνεν Ζεϊτέλ, ειδικός αναλυτής σε θέματα Ιράκ στο Moshe Dayan Center του πανεπιστημίου του Τελ Αβίβ. Η Βαγδάτη φαίνεται να είναι σε θέση να αντιμετωπίσει τις προκλήσεις, σε αντίθεση με τη Συρία, όπου η μάχη για εξουσία αναμένεται ότι θα συνεχιστεί για πολύ καιρό ακόμη.
Την ίδια στιγμή, οι Κούρδοι βάζουν στον πάγο τα όποια όνειρα για ανεξαρτησία είχαν, μετά το πατατράκ του δημοψηφίσματος το περασμένο φθινόπωρο διευκολύνοντας έτσι το έργο του ιρακινού πρωθυπουργού. Πάντως, ο κατακερματισμός και η διάλυση του Ισλαμικού Κράτους στη Συρία και το Ιράκ δημιούργησε χαραμάδες αισιοδοξίας. Ένας βραχνάς που ξεκίνησε το 2014, όταν μια σχετικά άγνωστη τρομοκρατική οργάνωση κατέλαβε τεράστιες εκτάσεις σε αυτές τις δύο χώρες, σκοτώνοντας, καταπιέζοντας και εξουσιάζοντας εκατομμύρια ανθρώπους. Ο Ισραηλινός ειδικός υποστηρίζει πως και στις δύο χώρες υπάρχουν πυρήνες τζιχαντιστών έτοιμοι να αναδιπλωθούν και να αναλάβουν δράση, για αυτό και δεν πρέπει να υπάρχει κανένας εφησυχασμός.
-Tα χειρότερα μοιάζουν να έχουν περάσει για το Ιράκ. Συμφωνείτε με αυτή την άποψη;
-Είμαι αρκετά αισιόδοξος μπορώ να πω. Η χώρα προσπαθεί να ανασυγκροτηθεί από τα ερείπια και έχει έναν ικανό πρωθυπουργό τον Χάιντερ αλ Αμπάντι, που κάνει ότι μπορεί για να ενώσει τη χώρα. Ωστόσο το 2018 είναι έτος εκλογών για το Ιράκ και κανείς δεν μπορεί να προβλέψει τι θα γίνει. Ο αλ Αμπάντι δεν έχει εμπειρία εκλογών, ας μην ξεχνούμε πως ανέλαβε την εξουσία με ένα ας το πούμε πραξικόπημα κατά του Νούρι αλ Μαλίκι, ο οποίος θα λάβει μέρος στην εκλογική αναμέτρηση. Έχει όμως και έναν πολύ καλό συνεργάτη, τον σιίτη κληρικό Μοκτάντα αλ Σαντρ και αυτό μπορεί να αποδειχθεί ιδιαίτερα σημαντικός παράγοντας. Πιστεύω πως ο αλ Αμπάντι διεξάγει μια αρκετά καλή προεκλογική εκστρατεία. Ανακοίνωσε πως θα καταπολεμήσει τη διαφθορά, παρά το ότι αρκετοί στο Ιράκ χαριτολογώντας λένε πως είναι πιο εύκολο να νικηθεί το Ισλαμικό Κράτος παρά η διαπλοκή. Ο Ιρακινός πρωθυπουργός είναι αρκετά δημοφιλής πάντως, και ενδεχομένως να κερδίσει την επανεκλογή του.
-Με ποιο τρόπο ένας κληρικός όπως ο αλ Σαντ μπορεί να βοηθήσει τον Ιρακινό πρωθυπουργό;
-Η συνεργασία των δύο αντρών φαίνεται ότι λειτουργεί για το Ιράκ. Ο Μοκτάντα αλ Σαντ δέχτηκε να παραδώσει σημαντικό μέρος του βαρύτατου, η αλήθεια να λέγεται, οπλισμού που κατείχε η παραστρατιωτική του ομάδα στον ιρακινό στρατό. Επιπλέον, πολλοί από τους άντρες του έχουν καταταγεί στον στρατό και την Αστυνομία, εκπαιδεύονται και έτσι έχουν σταματήσει να αποτελούν απειλή για την κοινωνία. Το παράδειγμα της ομάδας του σιίτη κληρικού, ακολουθούν και άλλες παραστρατιωτικές οργανώσεις και αυτό είναι πολύ καλό. Παράλληλα, γίνεται και μια προσπάθεια αυτές οι οργανώσεις να τεθούν εκτός νόμου και έτσι θα αυξηθεί και άλλο η πίεση για να σταματήσει η δράση τους.
-Είναι εύκολο έργο η ανoικοδόμηση του Ιράκ;
-Το γεγονός πως περιορίζεται η δράση των παραστρατιωτικών ομάδων, κάνει τα πράγματα πιο εύκολα. Το ότι δεν θα βρίσκονται στη μέση, να απειλούν, να τρομοκρατούν και να εκβιάζουν αποδεικνύεται θετικό στοιχείο. Επόμενο βήμα θα πρέπει να είναι η καταπολέμηση της διαφθοράς. Διαφορετικά εκατομμύρια δολάρια που θα μπορούσαν να ξοδευτούν για την ανοικοδόμηση της χώρας θα συνεχίσουν να καταλήγουν στις τσέπες ορισμένων. Αν δεν γινόταν αυτό, το Ιράκ θα διέθετε καλύτερες υποδομές, θα έκτιζαν δρόμους, σχολεία και νοσοκομεία. Επίσης, το επόμενο διάστημα το Ιράκ θα αντιμετωπίσει μια τεράστια οικονομική κρίση. Το εξωτερικό του χρέους έχει εκτοξευθεί σε πάνω από 125 δισεκατομμύρια δολάρια. Και έτσι ενώ χρειάζεται πολλά χρήματα για την ανοικοδόμηση των περιοχών, που έχουν πληγεί από τον πόλεμο, την ίδια στιγμή πρέπει να πληρώσει και τα χρέη του.
-Υπάρχει ξεκάθαρη εικόνα για το πώς προχωρεί η ανοικοδόμηση της χώρας;
-Υπολογίζεται πως οι μισοί και πλέον πρόσφυγες από το Ιράκ έχουν επιστρέψει. Κάποιοι από αυτούς επιδιορθώνουν και κτίζουν μόνοι τους τα κατεστραμμένα τους σπίτια. Κάποιοι άλλοι όμως θα χρειαστούν βοήθεια. Το κράτος, όμως, θα πρέπει να αναλάβει τις υποδομές, όπως και τον καθαρισμό από τις νάρκες και κάθε είδους εκρηκτικό που τοποθέτησαν οι τρομοκράτες. Χρειάζονται πάρα πολλά χρήματα για να επιστρέψουν στην κανονικότητά τους πόλεις όπως η Μοσούλη. Επιπλέον, πρέπει να γίνουν πολλά, ώστε η χώρα να σβήσει τις διαχωριστικές γραμμές και τις έριδες. Μετά τον πόλεμο με το ISIS οι σουνίτες αποδυναμώθηκαν σε πολύ μεγάλο βαθμό. Τώρα θα πρέπει να αποδεχτούν το γεγονός πως το Ιράκ είναι μια χώρα όπου πλειοψηφούν οι σιίτες και που πλέον θα έχουν τον πρώτο λόγο. Ο Ιρακινός πρωθυπουργός δείχνει πως είναι έτοιμος να μην δράσει αποκλειστικά και διχαστικά. Και αυτό θεωρείται πολύ σημαντικό. Πάντως, σήμερα η σεκταριστική βία μεταξύ σουνιτών και σιιτών έχει περιοριστεί σχεδόν στο ελάχιστο. Η ίδια μείωση έχει παρουσιαστεί και στον αριθμό των τρομοκρατικών επιθέσεων.
-Είναι έτοιμη η Βαγδάτη να τείνει χέρι συμφιλίωσης και προς τους τζιχαντιστές;
-Πρόκειται για ένα τεράστιο ζήτημα. Η ίδια η κοινωνία πολλές φορές είναι αυτή που κλείνει τις πόρτες. Έχει παρατηρηθεί ότι τζιχαντιστές και μέλη των οικογενειών τους που θέλησαν να επιστρέψουν στα σπίτια τους και τις γειτονιές τους αντιμετώπισαν μεγάλη εχθρότητα. Δεν έγιναν δεκτοί. Για αυτούς τους ανθρώπους δημιουργήθηκαν ειδικά κέντρα κράτησης, προκειμένου να μην κινδυνεύουν. Το μέλλον τους, ωστόσο, παραμένει ασαφές.
-Άραγε θα λογοδοτήσουν για τα εγκλήματά τους οι τζιχαντιστές;
-Έχουν αρχίσει να διεξάγονται δίκες και αυτό που προσπαθούν να ξεκαθαρίσουν οι δικαστικές αρχές στο Ιράκ είναι ο βαθμός συμμετοχής που είχαν οι μαχητές και σε πια ακριβώς εγκλήματα συμμετείχαν. Άλλοι καταδικάζονται σε μικρές ποινές και για άλλους πάλι εφαρμόζεται η θανατική ποινή. Στα μέσα Δεκεμβρίου, για παράδειγμα εκτελέστηκαν 38 άνθρωποι, ενώ υπολογίζεται πως μέσα στις ιρακινές φυλακές υπάρχουν χιλιάδες φυλακισμένοι, ύποπτοι για τρομοκρατία.
-Το 2017 ήταν η χρονιά που είδαμε το Ισλαμικό Κράτος να χάνει και εδάφη και άντρες. Μπορούμε να μιλούμε για το τέλος του ή να περιμένουμε μια νέα οργάνωση να αναλαμβάνει να συνεχίσει το έργο του;
-Προς το παρόν δεν υπάρχει καμιά οργάνωση, που να μπορεί να είναι σε θέση να αναπληρώσει το κενό που αφήνει πίσω του το Ισλαμικό Κράτος. Όμως ας μην υποτιμούμε την κατάσταση, οι τζιχαντιστές έχουν αρκετούς πυρήνες εν υπνώσει σε περιοχές του Ιράκ και ειδικά της Συρίας. Ας μην έχουμε αυταπάτες πως ο πόλεμος τέλειωσε, γιατί υπάρχουν τζιχαντιστικές ομάδες έτοιμες οποιαδήποτε στιγμή να αναλάβουν δράση. Ειδικά στα σύνορα των δύο χωρών γίνονται αρκετές επιθέσεις. Η πλήρης εξολόθρευσή τους είναι δύσκολο εγχείρημα. Το ISIS παραμένει σημαντική απειλή και μπορεί να διενεργήσει τρομοκρατικές επιθέσεις και στη Μέση Ανατολή και σε ολόκληρο τον κόσμο.
–Πώς μπορούν αυτοί οι πυρήνες να καταπολεμηθούν, ώστε να σταματήσουν να αποτελούν απειλή;
-Πρέπει να λάβουμε υπόψη μας πως και στο Ιράκ και στη Συρία υπάρχουν αρκετοί πυρήνες και ομάδες που είναι έτοιμοι να δράσουν στο όνομα του Ισλαμικού Κράτους.
Πώς μπορούν να νικηθούν; Ίσως να πρέπει να ληφθεί στρατιωτική δράση για την εξάλειψή τους. Στη Συρία εστιάζεται πάντως και το μεγαλύτερο πρόβλημα, όπου και συνεχίζονται οι μάχες για ανακατάληψη περιοχών που είχαν πέσει στα χέρια του Ισλαμικού Κράτους. Ακόμη και αν οι τζιχαντιστές εκδιωχθούν, παραμένει αμφίβολο ποιος θα αναλάβει τον έλεγχό τους και το κυριότερο με ποιον τρόπο θα επιτευχθεί κάτι τέτοιο.
Η αναγνώριση της Ιερουσαλήμ ως πρωτεύουσας του εβραϊκού κράτους ήταν σαν μια βόμβα μεγατόνων. Πώς υποδέχτηκε αυτή την απόφαση το Ισραήλ;
-Για τους περισσότερους στο Ισραήλ ήταν μια θετική εξέλιξη, και φυσικά κάποιοι άνοιξαν και σαμπάνιες. Κύριο μέλημα της ισραηλινής κυβέρνησης τώρα είναι να χρησιμοποιήσει τα διπλωματικά μέσα που έχει στη διάθεσή της και να πείσει και άλλες χώρες να ακολουθήσουν το παράδειγμα του Ντόναλντ Τραμπ. Αυτό προσπάθησε να κάνει άλλωστε ο πρωθυπουργός Μπενιαμίν Νετανίαχου, όταν πρόσφατα επισκέφτηκε την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και συναντήθηκε με την Φεντερίκα Μογκερίνι. Δεν είναι εύκολο ειδικά μετά την ψηφοφορία στα Ηνωμένα Έθνη. Έχουμε δει όμως και την ένταση να ανεβαίνει στα παλαιστινιακά εδάφη. Η μεταφορά της πρεσβείας στην Ιερουσαλήμ δεν είναι εύκολη υπόθεση και θα πάρει αρκετό χρόνο για να γίνει. Πάντως, επισήμως δεν ακούστηκαν πολλές φωνές που να καταδικάζουν την αμερικανική ενέργεια. Κάποιοι πάντως στέκονται κριτικά απέναντι στις εξελίξεις.
-Η Τουρκία έχει απειλήσει να μεταφέρει την πρεσβεία της στην Ανατολική Ιερουσαλήμ ως απάντηση στην απόφαση Τραμπ. Πιστεύεται πως κάτι τέτοιο είναι εφικτό;
-Σίγουρα, η κίνηση αυτή θα θεωρηθεί ένα διπλωματικό σκάνδαλο. Όμως πιστεύω πως κάτι τέτοιο είναι αδύνατο να γίνει, καθώς το Ισραήλ ελέγχει την Ανατολική Ιερουσαλήμ. Οι περισσότερες αραβικές χώρες έχουν κάποιου είδους εκπροσώπηση στα παλαιστινιακά εδάφη, αλλά η εγκατάσταση πρεσβείας είναι μάλλον ανέφικτο να γίνει. Οποιαδήποτε προσπάθεια θα επιφέρει διπλωματική κρίση. Επιπλέον, έχω την εντύπωση πως στην ουσία καμιά αραβική χώρα δεν έχει πραγματικά τη διάθεση να κάνει κάτι τέτοιο.
-Πώς σχολιάζετε τις ειδήσεις για επαναπροσέγγιση του Ισραήλ με χώρες όπως η Σαουδική Αραβία, το Μπαχρέιν και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα;
-Υπάρχουν πολλά εμπόδια στο να συμβεί κάτι τέτοιο. Υπάρχουν κάποιοι ψίθυροι και τέτοια δημοσιεύματα εδώ στο Ισραήλ, αλλά προς το παρόν όχι κάτι σίγουρο. Φαίνεται πως ο διάδοχος πρίγκιπας της Σαουδικής Αραβίας επιθυμεί βελτίωση των σχέσεων, όμως υπάρχουν σοβαρές αντιδράσεις στο εσωτερικό της χώρας. Άλλωστε, ας μην ξεχνάμε ότι πολλά από τα φιλόδοξα σχέδιά του πρίγκιπα μπιν Σαλμάν θα παραμείνουν στα χαρτιά, και ούτως ή άλλως μπορεί ποτέ να μην γίνει βασιλιάς.
Έχασαν έδαφος οι Κούρδοι μετά το δημοψήφισμα
-Πιστεύετε πως οι Κούρδοι θα κάνουν πίσω στο αίτημά τους για ανεξαρτησία;
-Με την κίνησή τους για δημοψήφισμα οι Κούρδοι υπέστησαν μια πολύ μεγάλη ήττα και ειδικά μετά την κατάληψη του Κιρκούκ από τις ιρακινές δυνάμεις. Τον περασμένο Δεκέμβριο έγιναν διαμαρτυρίες στη Σουλεϊμανίγια αλλά και σε άλλες κουρδικές πόλεις, όπου οργισμένοι διαδηλωτές τα έβαλαν με όλα τα κόμματα. Υπάρχει οργή για τους χειρισμούς που έγιναν και κυρίως για την κακή οικονομική κατάσταση στην οποία βρίσκονται οι κουρδικές περιοχές. Είναι θυμωμένοι, γιατί η ήδη άσχημη κατάσταση επιδεινώθηκε μετά το δημοψήφισμα.
-Επομένως θεωρείτε πως το όνειρο για ανεξαρτησία έχει αρχίσει να ξεθωριάζει;
-Όχι ακριβώς, όμως οι Κούρδοι άρχισαν να αντιλαμβάνονται πως θα υπάρξουν και συνέπειες. Η παραίτηση του Μπαρζανί δεν στάθηκε ικανή να καταλαγιάσει την οργή των Κούρδων. Η ανεξαρτησία μοιάζει με ένα συναίσθημα που δεν ταιριάζει με τη λογική. Δεν θα μου έκανε εντύπωση αν οι άνθρωποι που ψήφισαν υπέρ της ανεξαρτησίας στο δημοψήφισμα είναι οι ίδιοι με αυτούς που έκαιγαν σημαίες και διαμαρτύρονταν. Το θέμα είναι πως οι Κούρδοι ηγέτες πολύ δύσκολα θα τολμήσουν πλέον να φέρουν το ζήτημα της ανεξαρτησίας ξανά, τουλάχιστον στο προσεχές μέλλον. Η Βαγδάτη έχει τα μέσα και τον τρόπο να προκαλέσει οικονομική ασφυξία στο ιρακινό Κουρδιστάν και ενδεχομένως να το κάνει μέχρι οι Κούρδοι να αποκηρύξουν παντελώς το θέμα της ανεξαρτησίας.
-Άρα έχει αποσοβεί ο κίνδυνος τριχοτόμησης της χώρας;
-Προς το παρόν, θεωρώ απίθανό το ενδεχόμενο τριχοτόμησης της χώρας. Ίσως να παραχωρηθούν κάποιες αυτονομιστικές εξουσίες σε ομάδες όπως οι Κούρδοι, όμως το Ιράκ προς το παρόν μοιάζει να έχει γλυτώσει τα χειρότερα.
