Στη διάρκεια της πανδημίας, λόγω των περιοριστικών μέτρων που εφαρμόστηκαν, οι ενεργειακές ανάγκες του πλανήτη μειώθηκαν αισθητά με αποτέλεσμα μια τεράστια πτώση στις τιμές του πετρελαίου και του φυσικού αερίου. Όμως, η επιστροφή στην κανονικότητα και η επανεκκίνηση της οικονομίας συνοδεύεται από ένα ξέφρενο ράλι τιμών, που προκαλεί ένα τεράστιο σοκ στους καταναλωτές και τις επιχειρήσεις. Οι αυξήσεις, ανέφερε στη συνέντευξή του στον Φιλελεύθερο ο Ολιβιέ Απέρ, μέλος της Γαλλικής Ακαδημίας Μηχανολογίας και διευθυντής του ενεργειακού think tank IFP Energies nouvelles, οφείλονται σε έναν συνδυασμό παραγόντων που αφορούν κυρίως την προσφορά και τη ζήτηση, όπως επίσης και διάφορα πολιτικά και οικονομικά παιχνίδια που παίζουν οι μεγάλοι παίκτες.
Εκεί που πρέπει να εστιάσουμε, εξήγησε ο Γάλλος ειδικός, είναι στο γεγονός πως το ενεργειακό τοπίο είναι περίπλοκο και δεν πρέπει οι στρατηγικές μας να είναι βραχυπρόθεσμες, αλλά να εξελίσσονται σε βάθος χρόνου. Μπροστά μας έχουμε μεγάλες προκλήσεις και μια από τις σημαντικότερες είναι να καταφέρουμε να συνδυάσουμε τη βιώσιμη ανάπτυξη με μια πιο πράσινη και ενεργειακά καθαρότερη οικονομία. Η συζήτηση θα ενταθεί, καθώς η Ευρωπαϊκή Ένωση προχωρεί προς την πολιτική των μηδενικών ρύπων. Μια πορεία καθόλου εύκολη, όπως έδειξε και η παρούσα ενεργειακή κρίση που βιώνουμε. Οι Βρυξέλλες πρέπει να δράσουν τολμηρά και να δουν ποιες είναι οι επιλογές τους, χωρίς να βγάζουν έξω από την εξίσωση το φυσικό αέριο και την πυρηνική ενέργεια, υποστηρίζει ο Ολιβιέ Απέρ.
Τα κοιτάσματα της Ανατολικής Μεσογείου, εξήγησε, είναι σημαντικά και θα μπορούσαν να παίξουν σημαντικό ρόλο. Ωστόσο, οι γεωπολιτικές εντάσεις των χωρών της περιοχής αποτελούν ένα μεγάλο μειονέκτημα για την εκμετάλλευσή τους, καθώς οι ξένες εταιρείες, εξαιτίας των κινδύνων που μπορεί να παρουσιαστούν, εμφανίζονται διστακτικές στο να προχωρήσουν στις ανάλογες επενδύσεις. Αυτός ακριβώς είναι και ο λόγος που το μέλλον του αγωγού EastMed τίθεται εν αμφιβόλω. Όπως είπε ο Ολιβιέ Απέρ η απόφαση για την υλοποίηση του αγωγού ήταν καθαρά γεωπολιτική. Η πρόκληση, είπε, είναι μεγάλη για τα κράτη της περιοχής και καθώς οι εντάσεις οξύνονται τόσο απομακρύνεται και η προοπτική υλοποίησης του έργου.
Ποιοι είναι οι λόγοι πίσω από τις τεράστιες αυξήσεις που βλέπουμε να καταγράφονται τους τελευταίους μήνες στην ενέργεια; Γιατί πήραν την ανιούσα οι τιμές του πετρελαίου, του φυσικού αερίου και του ηλεκτρικού ρεύματος;
Λοιπόν, η αύξηση των τιμών, όπως επίσης και των πρώτων υλών, ήταν έκπληξη για όλα τα εμπλεκόμενα μέρη. Ξεκίνησε το καλοκαίρι του 2021 και έκτοτε οι αυξήσεις συνεχίζονται. Για παράδειγμα, τον Οκτώβριο του 2021 στη Γερμανία η τιμή του ηλεκτρικού ρεύματος πολλαπλασιάστηκε σε σχέση με έναν χρόνο προηγουμένως. Και αυτό μάλιστα χωρίς να έχει παρατηρηθεί ανάλογη αύξηση της τιμής του πετρελαίου. Υπάρχουν πολλοί λόγοι που εξηγούν αυτό το φαινόμενο. Ένας από αυτούς είναι η γρήγορη ανάκαμψη της οικονομίας, που έπεσε σε ύφεση στη διάρκεια της πανδημίας, σε συνδυασμό με τα διάφορα προβλήματα στις εφοδιαστικές αλυσίδες που παρουσιάστηκαν. Ένας άλλος λόγος σχετίζεται με τις καιρικές συνθήκες. Ο περσινός χειμώνας ήταν αρκετά κρύος, ενώ την ίδια στιγμή παράχθηκε λιγότερη αιολική ενέργεια στην Ευρώπη, την ίδια ώρα που χώρες στο νότιο ημισφαίριο ταλαιπωρήθηκαν από καύσωνες. Αυτό προκάλεσε με τη σειρά του μεγάλη πίεση στις προμήθειες. Παράλληλα, μειώθηκε και η παραγωγή ενέργειας από πυρηνικά εργοστάσια. Υπόψη πρέπει να ληφθούν και οι εντάσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης με τη Ρωσία και την Gazprom, με αποτέλεσμα να μην παραχωρηθούν επιπλέον ποσότητες φυσικού αερίου. Αλλά και ο OPEC άδραξε την ευκαιρία να ενισχύσει τη θέση του. Και εδώ πρέπει να προσθέσουμε και τα προβλήματα στην παραγωγή πετρελαίου που καταγράφηκαν σε χώρες όπως η Νιγηρία. Σοβαρό ρόλο έπαιξε και η μείωση των επενδύσεων στον τομέα του πετρελαίου και του φυσικού αερίου εξαιτίας της κατάρρευσης των τιμών το 2014 αλλά και το 2020. Την ίδια στιγμή υπόψη πρέπει να λάβουμε και το γεγονός ότι η ζήτηση έχει και αυτή αυξηθεί, ενώ στην Ευρώπη καθοριστικό ρόλο παίζουν και οι υψηλές τιμές των δικαιωμάτων εκπομπής διοξειδίου του άνθρακα (ETS).
Πόσο θα διαρκέσει η ενεργειακή κρίση; Θα συνεχιστούν για μεγάλο διάστημα οι υψηλές τιμές στο πετρέλαιο, το φυσικό αέριο και το ηλεκτρικό ρεύμα;
Η δυναμική είναι διαφορετική για αυτούς τους τομείς. Όσον αφορά στο πετρέλαιο η κατάσταση σε μεγάλο βαθμό εξαρτάται από τον OPEC και κατά πόσο θα ανταποκριθεί στην αυξημένη ζήτηση με μεγαλύτερη παραγωγή. Σε μερικές χώρες παρατηρήθηκε μείωση της παραγωγής εξαιτίας πολιτικών λόγων. Για το φυσικό αέριο και το ηλεκτρικό ρεύμα πιστεύω ότι οι αυξήσεις θα διαρκέσουν αρκετούς μήνες, πολύ πιθανόν και μετά τον ερχόμενο Μάιο. Το επίπεδο των αποθεμάτων φυσικού αερίου στην Ευρώπη είναι σχετικά χαμηλό αυτή τη στιγμή και αν αυτό συνδυαστεί με έναν κρύο χειμώνα είναι πιθανόν να κρατηθούν οι τιμές σε ψηλά επίπεδα. Και αυτό θα έχει άμεσες συνέπειες και στις τιμές του ηλεκτρικού ρεύματος. Καθοριστικό ρόλο θα παίξει το αιολικό δυναμικό στη Βόρεια Ευρώπη, κάτι που συνεισφέρει στην παραγωγή ηλεκτρικού ρεύματος με αιολική ενέργεια. Γενικά υπάρχουν αρκετές αβεβαιότητες που επηρεάζουν την άνοδο ή όχι των τιμών.
Βλέπετε να υπάρχει κάποια σχέση ανάμεσα στην ενεργειακή κρίση και τις προσπάθειες που γίνονται για μια πιο καθαρή και πράσινη ενεργειακή πολιτική;
Δεν βλέπω να υπάρχει άμεση σχέση ανάμεσα στις επενδύσεις για την πράσινη ενέργεια και την κρίση που βιώνουμε τώρα. Αν θέλουμε να αποφύγουμε τέτοιες κρίσεις στο μέλλον, πρέπει αφενός να διασφαλίσουμε ότι θα υπάρχουν αρκετά αποθέματα φυσικού αερίου και αφετέρου πως θα έχουμε επαρκείς κατανεμόμενες μονάδες παραγωγής. Αν η μείωση της παραγωγής μειωθεί, τότε θα βάλει σε μεγάλο κίνδυνο την ασφάλεια της παροχής ηλεκτρικής ενέργειας, κάτι που επίσης θα έχει και σοβαρές επιπτώσεις στις τιμές.
Ποιες είναι κατά τη γνώμη σας οι μεγαλύτερες προκλήσεις που θα συμβούν στον τομέα της ενέργειας σε παγκόσμιο επίπεδο τα επόμενα χρόνια;
Θα έλεγα ότι η πρώτη πρόκληση έχει να κάνει με την ευελιξία του ηλεκτρικού δικτύου. Αν θυμάστε τον περασμένο Ιανουάριο η Ευρώπη παραλίγο να βιώσει ένα ισχυρό μπλακάουτ, γιατί η προσφορά ήταν πολύ υψηλή και πολλές χώρες δεν μπορούσαν να ανταποκριθούν. Όπως έχω προαναφέρει, το μερίδιο των κατανεμομένων μονάδων παραγωγής θα μειωθεί και αυτό αφορά κυρίως πυρηνικούς ηλεκτροπαραγωγικούς σταθμούς σε αρκετές ευρωπαϊκές χώρες, κάτι που θα έχει μεγάλο αντίκτυπο στην ευελιξία της ασφάλειας, της παροχής και της ασφάλειας του ηλεκτρικού ρεύματος. Αρκετοί ισχυρίζονται ότι πρέπει να επενδύσουμε περισσότερα στις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειες (ΑΠΕ). Όμως γίνεται αντιληπτό πως δημιουργείται τεράστιο πρόβλημα τους χειμερινούς μήνες που η ηλιακή και αιολική παραγωγή ενέργειας μειώνεται σημαντικά. Η δεύτερη είναι η απειλή ενός άλλου ενεργειακού σοκ τα επόμενα χρόνια. Η σημαντική μείωση των επενδύσεων στο φυσικό αέριο και το πετρέλαιο είναι μια τάση, την οποία μάλιστα υποστηρίζουν ο Παγκόσμιος Οργανισμός Ενέργειας, όπως επίσης και πολλές επιχειρήσεις. Όμως αν δεν επενδύσουμε στον τομέα, θα έχουμε προβλήματα, ίσως και μείωση της παραγωγής την ίδια ώρα μάλιστα που η ζήτηση παγκοσμίως αυξάνεται. Το πώς θα πετύχουμε εξισορρόπηση της προσφοράς και της ζήτησης θα είναι καθοριστικό, ειδικά καθώς εξαρτόμαστε από τον OPEC αλλά και τη Ρωσία. Για αυτό και μπορούμε να προβλέψουμε ότι θα υπάρξουν και άλλα ενεργειακά σοκ στο μέλλον.
Ποιες είναι οι ενεργειακές προοπτικές της Ανατολικής Μεσογείου; Γιατί η Γαλλία επιδεικνύει ενδιαφέρον για την περιοχή;
Θα απαντήσω την ερώτηση ως πρώην μηχανικός ορυχείων. Η λεκάνη της Ανατολικής Μεσογείου έχει αρκετές ομοιότητες με αυτή της Βόρειας Θάλασσας σχετικά με τα κοιτάσματα. Έχει όμως και μια μεγάλη διαφορά και αυτή είναι ότι καθώς όλες οι χώρες της περιοχής επιδιώκουν να εμπλακούν και να εκμεταλλευτούν τον φυσικό πλούτο που υπάρχει, καταγράφονται ταυτόχρονα και μεγάλες γεωπολιτικές συγκρούσεις. Κύπρος, Ελλάδα, Τουρκία, Ισραήλ, Αίγυπτος, Παλαιστίνη, Λίβανος έχουν διαφορές και αυτό δυσκολεύει την εκμετάλλευση του φυσικού πλούτου της περιοχής. H Γαλλία όπως και άλλες χώρες που επιδεικνύουν ενδιαφέρον για εμπλοκή τους ακριβώς ανησυχούν για αυτές τις εντάσεις.
Είναι για αυτόν τον λόγο που η προσέλκυση επενδύσεων αποδεικνύεται δύσκολη υπόθεση;
Η Ανατολική Μεσόγειος από πλευράς αποθεμάτων είναι ελκυστική. Από την άλλη, όμως, οι γεωπολιτικές συνθήκες αποτελούν μια μεγάλη πρόκληση, ειδικά αν λάβει κανείς υπόψη ότι η Τουρκία λέει όχι σε οποιαδήποτε εκμετάλλευση στη λεκάνη αν η ίδια δεν έχει λόγο.
Την ίδια ώρα έχουμε και το θέμα του αγωγού EastMed, η υλοποίηση του οποίου τίθεται πλέον εν αμφιβόλω. Είναι εφικτή η υλοποίηση του έργου και το κυριότερο ποια είναι η βιωσιμότητά του;
Θα έλεγα πως όχι. Η απόφαση για την υλοποίηση του αγωγού ήταν καθαρά γεωπολιτική. Δεν ήταν δύσκολο να κτιστεί ένας τέτοιος αγωγός στη Βόρεια Θάλασσα, γιατί τα κράτη της περιοχής δεν ήταν σε πόλεμο μεταξύ τους. Είναι όμως δύσκολο και μια μεγάλη πρόκληση για τη Μεσόγειο, για πολιτικούς και γεωπολιτικούς λόγους. Πρόκειται για ένα αμφίβολο εγχείρημα.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από ρωσικό φυσικό αέριο. Υπάρχουν εναλλακτικές λύσεις για να σταματήσει αυτή η εξάρτηση; Και το κυριότερο μπορεί το φυσικό αέριο της Ανατολικής Μεσογείου να αποτελεί μια από αυτές;
Βέβαια υπάρχουν εναλλακτικές προοπτικές για την ΕΕ. Η Νορβηγία, η Αλγερία θα μπορούσαν να παρέχουν μεγαλύτερες ποσότητες. Καλύτερη όμως εναλλακτική λύση θεωρώ ότι είναι το φυσικό αέριο LNG που προέρχεται από τη Μέση Ανατολή, τη Νιγηρία αλλά και τις ΗΠΑ. Το φυσικό αέριο της Ανατολικής Μεσογείου μπορεί να αποτελέσει μια καλή λύση αλλά πρέπει να αναπτυχθεί και, όπως έχω ήδη πει, υπάρχουν πολλές γεωπολιτικές προκλήσεις γύρω από αυτό το θέμα.
Επομένως με ποιο τρόπο μπορούμε να διασφαλίσουμε ότι θα έχουμε ενεργειακή επάρκεια και την ίδια στιγμή να προστατεύσουμε τον πλανήτη;
Αυτή είναι μια μεγάλη ερώτηση. Πρέπει πάνω από όλα να είμαστε πραγματιστές και να έχουμε μια μακροπρόθεσμη πολιτική πάνω σε αυτό το ζήτημα. Για να εφαρμόσουμε αυτή τη στρατηγική, πρέπει να λάβουμε υπόψη κάποιους καθοριστικούς παράγοντες, την οικονομία, την κοινωνία και το περιβάλλον. Στην προσπάθειά μας να κτίσουμε την ενεργειακή μας στρατηγική πρέπει να δούμε πώς αυτοί οι παράγοντες θα λειτουργήσουν, χωρίς να παραγκωνίζεται κάποιος από αυτούς. Για παράδειγμα, βλέπουμε σε κάποιες χώρες πως αυξάνονται οι αντιδράσεις εναντίον της αιολικής ενέργειας. Αυτό είναι κάτι που πρέπει να αντιμετωπίσουμε με έναν πραγματιστικό τρόπο. Δεύτερο, πρέπει να τεθεί σε εφαρμογή ένα σύστημα τιμολόγησης που να είναι αποδεκτό από όλα τα εμπλεκόμενα μέρη. Τρίτο, πρέπει να εστιάσουμε περισσότερο στην ενεργειακή επάρκεια. Επομένως, για να καταστούμε μακροπρόθεσμα ενεργειακά επαρκείς πρέπει να ακολουθήσουμε και την ανάλογη στρατηγική και να διασφαλίσουμε ότι θα είμαστε σε θέση να ανταπεξέλθουμε στις ενεργειακές κρίσεις που πρόκειται να συμβούν στο μέλλον.
Άρα θα πρέπει να μάθουμε να ζούμε με κρίσεις.
Ενδεχομένως, ναι. Το θέμα είναι οι οικονομίες μας να αποκτήσουν ελαστικότητα και ανθεκτικότητα απέναντι στις ενεργειακές κρίσεις. Φυσικά πρέπει να λαμβάνουμε και όλα τα μέτρα για να μην συμβούν. Αλλά επειδή δεν μπορούμε να τις αποφύγουμε, καλό είναι να μάθουμε να τις αντιμετωπίζουμε.
