Η απάντηση στις αλλαγές του περιβάλλοντος ασφάλειας
Καθώς διερχόμαστε μια περίοδο γεωστρατηγικών ανακατατάξεων που επηρεάζουν σε μεγάλο βαθμό τις σχέσεις μεταξύ των κρατών και τις διεθνείς συμμαχίες και με δεδομένη τη στάση της Τουρκίας, κρίνεται απαραίτητο να αναλογιστούμε τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε την εθνική μας άμυνα και ασφάλεια. Λαμβάνοντας υπόψη τη στρατηγική μας θέση στην περιοχή, τις υποχρεώσεις αλλά και τα πλεονεκτήματα από τη συμμετοχή μας σε ευρωπαικούς, περιφερειακούς και διεθνείς οργανισμούς και σχήματα καλούμαστε να αξιολογήσουμε τους περιορισμούς, τους κινδυνους αλλά και τις ευκαιρίες που δημιουργούνται υλοποιόντας ένα στρατηγικό όραμα με μεσοπρόθεσμο και μακροπρόθεσμο ορίζοντα. Είναι πλέον η κατάλληλη στιγμή για την εκπόνηση μιας Λευκής Βίβλου για την Άμυνα και την Ασφάλεια της Κύπρου.
Η Λευκή Βίβλος αποτελεί ένα βασικό δημόσιο έγγραφο πολιτικής που περιγράφει το όραμα της κάθε κυβέρνησης σε συγκεκριμένους τομείς λειτουργίας του κράτους. Για την Άμυνα θα έδινε, σε καθαρά στρατηγικό επίπεδο, το περίγραμμα της αμυντικής σχεδίασης εντός του πλαισίου του ευρύτερου πολιτικού προγραμματισμού. Σκοπός δεν είναι να εκπονείται από την αρχή κάθε 1-2 χρόνια αλλά να παρέχει μια επαρκής προοπτική που να διευκολύνει ένα πολυετές πλάνο με ανάλογο προυπολογισμό. Θα πρέπει να είναι ευέλικτη αρκετά ώστε να λαμβάνει υπόψη μικρές αλλαγές στο περιβάλλον ασφάλειας. Μια καινούργια Λευκή Βίβλος ετοιμάζεται μόνο ως ανταπόκριση σε μεγάλες αλλαγές στο στρατηγικό περιβάλλον ή/και για να σηματοδοτήσει μια σημαντική στροφή στις κυβερνητικές προτεραιότητες, δύο περιπτώσεις που αυτή τη χρονική στιγμή φαντάζουν λογικές.
Το έγγραφο αυτό ετοιμάζεται μετά από εκτενείς διαβουλεύσεις τόσο στο εσωτερικό της Κυβέρνησης όσο και με τον εξωτερικό από αυτήν πολιτικό χώρο. Αντανακλά το αποτέλεσμα μιας γενικής συναίνεσης σχετικά με το ρόλο των ενόπλων δυνάμεων λαμβάνοντας υπόψη τις εθνικές προτεραιότητες, το νομικό πλαίσιο και τους διαθέσιμους πόρους.
Το περίγραμμα
Δεν υπάρχει περιορισμός ως προς το τι θα μπορούσε να συμπεριληφθεί σε μια Λευκή Βίβλο. Οι όποιες αναλύσεις, εκτιμήσεις και αξιολογήσεις παραμένουν σε στρατηγικό επίπεδο και με βάση την πολιτική φιλοδοξία καταγράφεται με καθαρότητα και σαφήνεια η μελλοντική πορεία. Σύμφωνα με την διεθνή πρακτική παρατίθενται ενδεικτικά τα πιο κάτω στοιχεία:
Αξιολόγηση στρατηγικού περιβάλλοντος ασφάλειας, απειλές και προκλήσεις: Περιλαμβάνει μια περιγραφή του παγκόσμιου, περιφερειακού και εθνικού περιβάλλοντος ασφάλειας και παράγοντες που επηρεάζουν την ασφάλεια της χώρας και των πολιτών της. Περιγράφεται επίσης το εσωτερικό εθνικό πλαίσιο (συνολικές κυβερνητικές προτεραιότητες, δημοσιονομικά ζητήματα κ.λπ.) εντός του οποίου λαμβάνονται αποφάσεις για την εφαρμογή της αμυντικής πολιτικής.
Στρατηγική αντιμετώπισης αντιληπτών απειλών και τήρηση διεθνών δεσμεύσεων: Παρουσιάζεται η ευρεία πολιτική προσέγγιση που η Κυβέρνηση, μέσω του Υπουργείου Άμυνας και των ενόπλων δυνάμεων, θα λάβει προκειμένου να ανταποκριθεί στις απειλές και στις ανησυχίες για την ασφάλεια που περιγράφονται στην αξιολόγηση του περιβάλλοντος ασφαλείας.
Ρόλοι και αποστολές των ενόπλων δυνάμεων: Περιλαμβάνει όσα αφορούν στην προστασία του Κράτους, της επικράτειάς του και των πολιτών του από εξωτερική επιθετικότητα. Επιπλέον δύναται να συμπεριλάβει και «μη παραδοσιακούς» ρόλους, που σχετίζονται με τη συνδρομή σε άλλα υπουργεία (εναέρια και θαλάσσια επιτήρηση, αλιεία, περιβάλλον, μετανάστευση, τελωνεία, απαγόρευση ναρκωτικών, έρευνα και διάσωση, κ.λπ.). Ένα ακόμη βασικό στοιχείο που θα μπορούσε να συμπεριληφθεί είναι τυχόν πρόθεση της κυβέρνησης να χρησιμοποιήσει τις δυνατότητες των ενόπλων δυνάμεών της για την ενίσχυση της διεθνούς ειρήνης και ασφάλειας. Αυτό προσθέτει ένα ευρύ φάσμα ρόλων, συμπεριλαμβανομένων, για παράδειγμα, της διάθεσης στρατευμάτων ή των πρωτοβουλιών διατήρησης ή οικοδόμησης της ειρήνης, της επιχειρησιακής υποστήριξης για ανθρωπιστική βοήθεια, της βοήθεια σε καταστάσεις μετά από συγκρούσεις ή φυσικές καταστροφές, ή στρατιωτικές συμβουλές και την εμπειρογνωμοσύνη για την υποστήριξη διεθνών καθεστώτων ή συμφωνιών ελέγχου όπλων.
Διαθέσιμες και μελλοντικές αμυντικές δυνατότητες: Θα πρέπει σίγουρα να περιλαμβάνει μια γενική περιγραφή των διαθέσιμων αμυντικών δυνατοτήτων αλλά αυτό που είναι πιο σηματικό να εκφραστεί είναι η πρόθεση για τον εκσυγχρονισμό τους ή/και για σημαντικές αποκτήσεις νέων δυνατοτήτων. Ένδειξη για τυχόν προγραμματισμένες μεγάλες αλλαγές – αναδιάρθρωσης των αμυντικών δυνάμεων, σημαντικής αύξησης ή μείωσης του προσωπικού, ή άλλες αποφάσεις που θα έχουν σημαντικό αντίκτυπο στις πολιτικές ή τις δυνατότητες των αμυντικών δυνάμεων. Η διαφάνεια σε αυτές τις αποφάσεις είναι εξαιρετικά χρήσιμη ως μέτρο οικοδόμησης εμπιστοσύνης και ασφάλειας.
Θέματα Προϋπολογισμού και Πόρων: Οι οικονομικοί και ανθρώπινοι πόροι είναι κρίσιμοι για την ικανότητα του Υπουργείου Άμυνας και των ενόπλων δυνάμεων να επιτύχουν τους στόχους της Κυβέρνησης. Για το λόγο αυτό, είναι σημαντική και η δέσμευση για την παροχή ανάλογων πόρων.
Τα νεότερα και όσα έπονται
Πέραν από την εχθρική συμπεριφορά και την αναθεωρητική πολιτική της Τουρκίας μια σειρά από πρόσφατες εξελίξεις και παράγοντες θα πρέπει να συνεκτιμηθούν. Η επιθετική συμπεριφορά της Ρωσίας στην Ουκρανία και οι συνέπειες από τις επιβληθείσες κυρώσεις, η αναβάθμιση του ΝΑΤΟ, η ιδιαίτερη σημασία που προσδίδεται κυρίως στην νοτιοανατολική του πτέρυγα και το μομέντουμ της συζήτησης για περαιτέρω διεύρυνση του, και η ουσιαστική αναβάθμιση των αμυντικών δυνατοτήτων της Ελλάδας είναι μόλις μερικά από αυτά.
Σε ευρωπαικό επίπεδο είχαμε πρόσφατα την έγκριση της Στρατηγικής Πυξίδας, ενός σχέδιου δράσης για ισχυρότερη πολιτική ασφάλειας και άμυνας της ΕΕ έως το 2030 με στόχο την βελτίωση της ικανότητας της ΕΕ να ενεργεί αποφασιστικά σε κρίσεις και να υπερασπίζεται την ασφάλεια και τους πολίτες της. Είχε προηγηθεί η Διακήρυξη των Βερσαλλιών των ηγετών της ΕΕ που με αφορμή τη ρωσική επίθεση κατά της Ουκρανίας, καλούσε σε περαιτέρω ενίσχυση των αμυντικών δυνατοτήτων. Πληροφορίες αναφέρουν ότι, σύντομα θα ξεκινήσει και η συζήτηση γύρω από την αναθεώρηση/επικαιροποίηση Συνθηκών της ΕΕ, ειδικά σε διατάξεις που σχετίζονται με την κοινή πολιτική ασφάλειας και άμυνας.
Τέλος, θα πρέπει να ληφθούν υπόψη οι χρηματοδοτικές ευκαιρίες και η δεδηλωμένη πρόθεση ενίσχυσης της ευρωπαικής αμυντικής βιομηχανίας. Αυτό που έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την Κύπρο είναι ότι στον όρο αμυντική βιομηχανία συμπεριλαμβάνονται και μικρομεσαίες επιχειρήσεις, εταιρείες μεσαίας κεφαλαιοποίησης, νεοφυείς επιχειρήσεις, ερευνητικά κέντρα και ακαδημαϊκά ιδρύματα. Η εγκαθίδρυση και διατήρηση μίας εγχώριας αμυντικής βιομηχανικής και τεχνολογικής βάσης θα ενίσχυε σημαντικά την προσπάθεια για επιχειρησιακή αυτονομία και κάλυψη των αναγκών των ενόπλων δυνάμεων αλλά ταυτόχρονα θα συνείσφερε και στην περαιτέρω ανάπτυξη και ανταγωνιστηκότητα της κυπριακής οικονομίας καθώς θα βελτίωνε το επίπεδο της εθνική μας παραγωγικότητας, της καινοτομίας και της επιχειρηματικότητας. Δεν θα πρέπει επίσης να μας διαφεύγει και η πρόθεση παροχής κινήτρων για την από κοινού προμήθεια αμυντικών δυνατοτήτων που αναπτύσσονται με συνεργατικό τρόπο εντός της EE. Οι συζητήσεις για το επόμενο πολυετές δημοσιονομικό πλαίσιο της ΕΕ πέραν του 2027 αναμένεται να ξεκινήσει εντός των επόμενων 2-3 ετών.
Τα επιδιωκόμενα οφέλη από μια Λευκή Βίβλο θα πρέπει έγκαιρα να καθοριστούν ώστε με μεθοδικό τρόπο να επιτευχθούν μέσα από τη συμμετοχή μας σε οργανισμούς και σε πολυμερή συνεργατικά σχήματα. Η αναληψη απο την Κυπρο της Προεδρίας του Συμβουλίου της ΕΕ, κατά το πρώτο εξάμηνο του 2026 θα μπορούσε να είναι ένα ακόμη καθοριστικό ορόσημο στο χρονοδιάγραμμα υλοποίησης μιας Λευκής Βίβλου.
Η δέσμευση
Είναι πλέον σαφείς οι ενδείξεις πως, η επόμενη πενταετία θα είναι μάλλον η πιο κρίσιμη στον τομέα της άμυνας και της ασφάλειας της χώρας μας και η κυβέρνηση που θα κληθεί να τη διαχειριστεί θα πρέπει να προβεί έγκαιρα σε ανάλογη προσαρμογή του κυβερνητικού προγράμματος και κατάλληλη επιλογή πολιτικών προσώπων με αυξημένη αντίληψη του σύνθετου αυτού τομέα λειτουργίας του κράτους.
Η εκπόνηση μιας Λευκής Βίβλου για την άμυνα και την ασφάλεια, θα αποτελέσει μια ώριμη απάντηση σε όσα συμβαίνουν γύρω μας με συνεπή και συνεκτικό χαρακτήρα. Θα είναι απότελεσμα μιας ευρύτερης συναίνεσης, που θα αξιοποιεί την πολιτική εμπειρία και πρακτική, λαμβάνει υπόψη τα ιστορικά προηγούμενα, προσαρμόζεται σε διδάγματα, στηρίζεται στην ακαδημαική θεωρεία, εκμεταλεύεται την σχετική εμπειρογνωμοσύνη και θα δρομολογεί εκείνες τις αλλαγές που θα μας καθιστούν επίκαιρους, σχετικούς και ικανούς να εκμεταλευτούμε τις ευκαιρίες που παρουσίαζονται. Θα ενισχύσει το αίσθημα ασφάλειας όλων των πολιτών της χώρας μας και θα έχει την προοπτική να λειτουργήσει καταλυτικά στις προσπάθειες επίλυσης του πολιτικού μας προβλήματος.
*Ο Ηλίας Χατζηκουμής είναι μέλος του Διεθνούς Ινστιτούτου Στρατηγικών Σπουδών, ειδικός σε θέματα εξωτερικής πολιτικής και πολιτικής άμυνας και ασφάλειας.
