Κείμενο: Παύλος Νεοφύτου / Φωτογραφίες: Παύλος Νεοφύτου, CK STRATEGIES
Τόποι στην ηπειρώτικη και μακεδονική γη με κυριάρχα τα στοιχεία του νερού και της πέτρας. Μοναδικά οικοσυστήματα, όπου για αιώνες συνυπάρχουν ο άνθρωπος και η φύση. Πόλεις και χωριά με κάστρα, τοξωτά γεφύρια και θρύλους να συμπληρώνουν το ψηφιδωτό της Ιστορίας. Με γαστρονομικές εκπλήξεις, κοντά σε θεσπέσιες παραλίες, απέραντα δάση και επιβλητικά βουνά. Προορισμοί για όλες τις εποχές, με φιλόξενους και φιλικούς ανθρώπους να σε υποδέχονται στις συνήθειες και τις παραδόσεις τους.
Αφού αφήσαμε πίσω μας την Ιονία Οδό, μάς καλωσόρισαν στην είσοδο της Πρέβεζας τα δύο σημαντικά στοιχεία που τη νοηματοδοτούν – όχι μόνο αυτήν, αλλά και την περιήγηση του επισκέπτη της: Ο Αμβρακικός Κόλπος στα αριστερά μας, ένα μοναδικό οικοσύστημα της Ευρώπης, με μοναδικό φυσικό περιβάλλον, και η αρχαία Νικόπολη στα δεξιά, η μεγαλύτερη σε έκταση πόλη της αρχαίας Ελλάδας, που ιδρύθηκε από τον Οκταβιανό Αύγουστο μετά τη νίκη του επί του Μάρκου Αντώνιου και της Κλεοπάτρας έξω από τη σημερινή Πρέβεζα, στην περίφημη Ναυμαχία του Ακτίου το 31 π.Χ., όπου άλλαξε ο ρους της Ιστορίας.
Το δώρο του Αμβρακικού στους ντόπιους είναι η ποικιλία και οι τρομεροί αριθμοί των ψαρίων του – εκπληκτικό το γεγονός ότι εδώ φτάνουν κάθε χρόνο τα χέλια, μετά την αναπαραγωγική περίοδο στην Καραϊβική και μέσω του ταχέως ρεύματος του Ατλαντικού. Ο επισκέπτης μπορεί να απολαύσει στα εστιατόρια και τις ταβέρνες πιάτα από την ντόπια γαστρονομική κουλτούρα με βάση τους το ψάρι. Την πρώτη μέρα μας στην πόλη γευτήκαμε γαρίδα, σαρδέλα και κουτσομούρα, που έχουν προωθηθεί για ένταξη στα προϊόντα Προστατευόμενης Ονομασίας Προέλευσης (Π.Ο.Π.). Επίσης απολαύσαμε αρσενικό κέφαλο στα κάρβουνα – «πετάλι» θα σας το αναφέρουν οι ντόπιοι, διότι σύμφωνα με τον Γιάννη Κυριάκη, 45 χρόνια ιδιοκτήτη της ταβέρνας «Η Ψάθα», ο τρόπος που σερβίρεται είναι σαν τα ανοιχτά πέταλα των ανθών. Όσον αφορά τον θηλυκό κέφαλο, αξιοποιείται για το περίφημο αβγοτάραχο Πρέβεζας, το παραδοσιακό έδεσμα, που έγινε εκλεκτό, εξαγώγιμο «ντελικατέσεν».
ΚΑΡΥΩΤΑΚΗΣ, «ΑΝΩ ΒΛΑΝΤΟ», ΔΕΛΦΙΝΑΚΙΑ
Το να εξερευνάς την Πρέβεζα και να μην (ξανά)διαβάσεις την ποίηση του Κώστα Καρυωτάκη, δεν νοείται. Σε εμπνέει ο τόπος, το Σαϊτάν Παζάρ στην καρδιά της παλιάς πόλης, όπου βρίσκεται ακόμα το σπίτι που ενοικίασε και έμεινε τις τελευταίες μέρες της ζωής του (υπάρχει αναμνηστική πλάκα) και η προτομή του, που βρίσκεται ακριβώς απέναντι από την ταβέρνα του κυρ-Γιάννη. Αναποφεύκτα εκείνη τη νύχτα η συζήτηση οδηγήθηκε στον μεγάλο λυρικό ποιητή, που από το 1928 η Πρέβεζα δέθηκε με το όνομά του, όχι μονάχα για την αυτοκτονία του εδώ, αλλά και για το φημισμένο ομώνυμο ποίημα.
Όπως μας ανάφερε ο αντιδήμαρχος Πρέβεζας, Λεωνίδας Αργυρός, η πόλη κατά καιρούς οργανώνει συνέδρια για τον Καρυωτάκη, ενώ τόνισε κι άλλες σημαντικές μορφές που συνδέονται με αυτήν: ο στωικός φιλόσοφος Επίκτητος που έζησε στη Νικόπολη, ο απόστολος Παύλος, ο Κοσμάς ο Αιτωλός και ο Λόρδος Βύρων. Εξάλλου από την Πρέβεζα καταγόταν ο Οδυσσέας Ανδρούτσος (στην ομώνυμη πλατεία με το άγαλμά του έχουν θαφτεί τα οστά του). Ο Δημήτριος Βικέλας, ο οποίος στο βιβλίο του «Από Νικοπόλεως εις Ολυμπίας» υμνεί τις ομορφιές της περιοχής, μένει έκπληκτος και από το γεγονός ότι το 1884 άκουσε στην Πρέβεζα Σοπέν!
Η νυχτερινή περιδιάβαση μπορεί να συνεχιστεί σε κάποιο από τα κέντρα αναψυχής του Σαϊτάν Παζάρ. Επιλέξαμε το «Άνω Βλάντο» του Σταύρου Κώστα, όπου ακούσαμε αυθεντική ρεμπέτικη μουσική από το τοπικό σχήμα «Απτάληδες». Εκεί, βρισκόμενοι σε κατάνυξη, οι πελάτες ένιωθαν την ανάγκη και χορέψουν σε ελάχιστα τετραγωνικά. Συγχρόνως διαπίστωνες αυτό που λέγεται για την Πρέβεζα και οι κάτοικοί της νιώθουν περήφανοι: «Όσο κι αν αναπτυχθήκαμε τουριστικά, κρατήσαμε κάποια πράγματα του χαρακτήρα της πόλης», θα μας πει ο γιος του Σταύρου, ο Βαγγέλης, που έπαιζε το τρίχορδο μπουζούκι. «Καλά είμαστε. Είμαστε λίγο βλάχοι, αλλά δεν πειράζει», θα συμπληρώσει αστειευόμενος ο πατέρας του, για να μας δείξει περήφανος στους τοίχους φωτογραφίες του αείμνηστου αδερφού του, Αλέκου Κώστα, δημοφιλή τραγουδιστή της Ηπείρου, που έκανε καριέρα στην Αθήνα, για πολλά χρόνια με τον Βασίλη Σούκα στο «Γλυκοχαράματα», «Ελληνικό Χωριό» κ.α. «48 χρόνια το μαγαζί έχει τον ίδιο χαρακτήρα. Δεν μετάνιωσα ποτέ. Ο κόσμος μ’ έχει κρατήσει περισσότερο ψηλά απ’ ό,τι χρειαζόμουνα. Οπότε δικαιούμαι να καμαρώνω», λέει. «Να γράψεις στο ρεπορτάζ ‘‘Σταύρος Κώστα – ένας διαχρονικός μάγκας!’’», τονίζει δίπλα μου ο Χριστόδουλος Χριστοδούλου, ένας πελάτης του μαγαζιού, και είχε δίκαιο.
Τη δεύτερη μέρα κάναμε με τη βοήθεια των «Amvrakikos Cruises» παρατήρηση δελφινιών. Καθώς μας πλησίαζαν τα διάσημα ρινοδέλφινα, ο καπετάν Γιάννης, επίσης ψαράς στο επάγγελμα και άριστος γνώστης των συμπεριφορών των δελφινιών, φρόντισε να ηχήσει στα μεγάφωνα του καϊκιού του όπερα – στη δική μας περίπτωση, Μάριος Φραγκούλης – και μας παρότρυνε να αρχίσουμε να τα χειροκροτούμε, με αποτέλεσμα αυτά να ενθαρρυνθούν και να μας προσφέρουν για αρκετή ώρα απίθανα «χορευτικά». Η κατάσταση των 150 περίπου δελφινιών και 300 ειδών πτηνών θεωρείται βαρόμετρο για το περιβάλλον του κόλπου, όπως και των χελωνών καρέτα – καρέτα κοντά στα ιχθυοτροφία, που τις είδαμε να πετούν τα κεφάλια τους έξω από την επιφάνεια του νερού.
ΚΟΝΙΤΣΑ
Αφήνουμε πια τη χαμηλή Ήπειρο και προχωρούμε προς τον βορρά. Από τη Φιλιππιάδα και πάρα πέρα το τοπίο αλλάζει μορφή. Κάμποι πλέον λιγοστοί και στενοί. Τα βουνά της οροσειράς της Πίνδου, που είναι η νοτιότερη απόλυξη της ορεσειράς των Άλπεων, στέκονται πανύψηλα, για να φωλιάζουν αετοί και γύπες, όπως ο Ασπροπάρης, ο γύπας – σύμβολο της ηπειρώτικης φύσης, που μας περιμένει στον επόμενο προορισμό μας, την Κόνιτσα. Το ηπειρωτικό τοπίο δεν υποτάσσεται. Το νιώθεις, πως από στιγμή σε στιγμή γίνεται πιο επιβλητικό, πιο βαρύ και πιο θελκτικό. «Μικραίνει πολύ το ανάστημα των ανθρώπων σε τουτους τους τόπους», έγραψε ο Ι. Μ. Παναγιωτόπουλος σε ένα από τα ταξιδιωτικά του κείμενα. «Αυτό είναι το μεγάλο αγαθό που σου προσφέρει ευθύς εξαρχής η γη της Ηπείρου: η ανάγκη να μεγαλώσεις, να φαρδύνεις την ανάσα σου, να καθαρίσεις τον στοχασμό σου, για να μπορέσεις να ισομετρηθείς με το θέαμα κάπως. Δεν κερδίζεις, κερδίζεσαι».
Στον νομό Ιωαννίνων, σε υψόμετρο 600 μ., στην πλαγιά του όρους Τραπεζίτσα, ξεδιπλώνεται αμφιθεατρικά η Κόνιτσα, μια πόλη 4.000 κατοίκων, χτισμένη κατά τον παραδοσιακό ρυθμό της ηπειρωτικής αρχιτεκτονικής. Λίγα μέτρα πριν την είσοδο μας, με το που στρίψαμε το βλέμμα μας στα δεξιά, αντικρίσαμε το ξακουστό πέτρινο γεφύρι της. Αποτελεί σύμβολο της περιοχής και είναι το ψηλότερο μονότοξο γεφύρι των Βαλκανίων. Ανεγέρθηκε το 1870 από τον Πυρσογιαννίτη πρωτομάστορα Ζιώγα Φρόντζο. Το σκηνικό στο γεφύρι, πλαισιωμένο από πλούσια φύση, είναι γεμάτο πολύτιμες αφορμές αισθητικής ηδονής. Το μονοπάτι, που ξεκινά από εδώ διασχίζει τη χαράδρα Αώου και μέσα από μια μαγευτική διαδρομή οδηγεί στη Μονή Στομίου (1776). Η περιοχή, χάρη στη γεωμορφολογία της και τις πολλές και διαφορετικές δραστηριότητες που προσφέρει, έχει καθιερωθεί ως κέντρο εναλλακτικού τουρισμού. Άλλωστε η Κόνιτσα θεωρείται «η πόλη του καγιάκ», αλλά και η κολύμβηση στα πεντακάθαρα νερά των ποταμών είναι μια αξέχαστη εμπειρία. Όπως και η ορειβασία στα βουνά του Σμόλικα, του Γράμμου και της Τύμφης, η αναρρίχηση, η ποδηλασία βουνού και το αλεξίπτωτο πλαγιάς.
ΟΙΚΙΑ ΑΓΙΟΥ ΠΑΪΣΙΟΥ, 1940-41, ΜΑΣΤΟΡΟΧΩΡΙΑ
Η Κόνιτσα θεωρείται και προορισμός για θρησκευτικό τουρισμό. Μπορείτε να επισκεφθείτε την οικία του Αγίου Παΐσίου, να ακούσετε πρόσωπα που τον έζησαν και να ακολουθήσετε τα βήματά του στα καλντερίμια της πόλης. Επίσης, εκτός από τη Μονή Στομίου, άλλη γνωστή Μονή της περιοχής είναι της Παναγίας Μολυβδοσκεπάστου (7ος αι.), που βρίσκεται δίπλα στα ελληνοαλβανικά σύνορα, σε απόσταση μόλις 400 μέτρων. Για να φτάσουμε εκεί ακολουθήσαμε τη λεγόμενη «διαδρομή ιστορικής μνήμης» και επισκεφθήκαμε παλιά φυλάκια, εκεί που ο ελληνικός στρατός αντιμετώπισε αποτελεσματικά τους ιταλούς εισβολείς το 1940 – 41. Τα περίφημα Μαστοροχώρια (τα χωριά των μαστόρων) πρέπει οπωσδήποτε να τα επισκεφθείτε και να θαυμάσετε την τέχνη της πέτρας, που κυριαρχεί σε κάθε γωνία. «Οι ντόπιοι μάστορες, γνωστοί και ως ‘‘κουδαραίοι’’ έχουν φτιάξει τον κόσμο», μας ανέφερε χαρακτηριστικά η ξεναγός Γιάννα Μίτση, καθώς φτάναμε στο χωριό Γανναδιό, όπου μας περίμεναν κάτοικοι, για να μας κεράσουν στo καφενείο παραδοσιακές πίτες, τσάι του βουνού και λικέρ. «Έκτιζαν πέτρινα γεφύρια, εκκλησίες, δημόσια κτήρια και κατοικίες σε ολόκληρη την Ελλάδα, τη Βαλκανική αλλά και κάποιες μακρινές χώρες, όπως η Αιθιοπία, το Ιράν και η Αμερική.»
ΗΠΕΙΡΩΤΙΚΟ ΓΛΕΝΤΙ
Προτού αποχαιρετήσουμε την ηπειρώτικη γη, είχαμε την τιμή και τη χαρά να συναντήσουμε την παραδοσιακή μουσική της, εκφραστή των συναισθημάτων των ανθρώπων της. Το βράδυ στην ταβέρνα «Αλεξία», στην Κλειδωνιά Κόνιτσας, σμίξαμε με αυθεντικούς γλεντζέδες, που στο άκουσμα του κλαρίνου του Σωτήρη Δέση, συνοδεία βιολιού, λαούτου και ντεφιού, εξωτερίκευαν μέχρι τα ξημερώματα συναισθήματα με πάθος. Η χαρά, η λύπη, η νοσταλγία, η αγάπη, ο έρωτας και ο ρομαντισμός είναι στοιχεία που διακρίναμε στους μουσικούς σκοπούς. Το γλέντι όμως ξεκίνησε οξύμωρα με μοιρολόγι. «Εμείς εδώ στην περιοχή ξεκινάμε το γλέντι με έναν περίεργο τρόπο, μοιρολογούμε, για να έχουμε μία σύνδεση με αυτούς που έχουν φύγει και δεν είναι εδώ στο τραπέζι μας», εξήγησε ο Σωτήρης Δέσης. Αργότερα το γλέντι κορυφώθηκε με χορό υπό τους ήχους της «Κοντούλας Λεμονιάς», αγαπημένου τραγουδιού του σκηνοθέτη Θεόδωρου Αγγελόπουλου. Ήταν η «παραγγελιά» που κάναμε, όταν έφτασε η ώρα να μας ζητηθεί, έχοντας στο νου την επίσκεψή μας την επόμενη μέρα στη Φλώρινα, την αγαπημένη πόλη του σκηνοθέτη. «Μωρή κοντού- μωρή κοντούλα λεμονιά / με τα πολλά λεμό- λεμόνια, Βησσανιώτισσα / δε σ’ είδα ψες κι αρρώστησα / κι ούτε γιατρό δε φώναξα…», ακούστηκε από τον Δέση, όπως και στην «Αναπαράσταση» το 1970, την πρώτη μεγάλου μήκους ταινία του Αγγελόπουλου, γυρισμένη στο χωριό Μονοδένδρι της Ηπείρου και βραβευμένη από τη FIPRESCI στο Φεστιβάλ Βερολίνου.
ΠΡΕΣΠΕΣ, ΦΛΩΡΙΝΑ, ΑΜΥΝΤΑΙΟ
Ο εθνικός Δρυμός Πρεσπών απέχει 45 χλμ. από την πόλη της Φλώρινας. Αυτή η περιοχή της Μακεδονίας διαθέτει μοναδικά και ιδιαίτερα φυτά, και ένα περιβάλλον ζωτικής σημασίας για την άγρια πανίδα. Μας υποδέχτηκε και μας ξενάγησε ο πρόεδρος της Ένωσης Τουριστικών και συναφών δραστηριοτήτων του Δήμου Πρεσπών Στράτος Βασιλόπουλος. Η Μεγάλη και η Μικρή Πρέσπα, λίμνες που στον χάρτη βρίσκονται στο «Τριεθνές» των συνόρων Αλβανίας, Βόρειας Μακεδονίας και Ελλάδας, είναι μία μοναδική σε ομορφιά τοποθεσία. Επισκεφτήκαμε με βάρκες τη Μεγάλη Πρέσπα, με τον κ. Βασιλόπουλο να μας καλεί να δούμε την Ιστορία να αναδύεται μπροστά μας, όταν σταμάτησαμε για μερικά λεπτά ενώπιον των ασκηταριών στα απόκρημνα σπήλαια, όπου ζούσαν μοναχοί, που κατέφυγαν εδώ μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης το 1453. Στη Μικρή Πρέσπα επισκεφθήκαμε το νησάκι του Αγίου Αχιλλείου, όπου συναντήσαμε τη Βασιλική του Αγίου (10ος αι.).
Ένα από τα μοναδικά χαρακτηριστικά των Πρεσπών είναι ότι φιλοξενούν τη μεγαλύτερη αποικία αργυροπελεκάνων στον κόσμο. 2.000 ζευγάρια έχουν καταμετρηθεί πρόσφατα. Εξάλλου εδώ συναντώνται περίπου 265 είδη πουλιών. Είχαμε την τύχη να δούμε να σχίζει τους αιθέρες πάνω από τη λίμνη ένας από τα πρώτους αργυροπελεκάνους που έφτασαν για να διαχειμάσουν. Πρόκειται για εμβληματικό πουλί. Με άνοιγμα φτερών που ξεπερνά τα 2,5 μέτρα και χαρακτηριστικό του γνώρισμα την κόμη της κεφαλής του, που είναι ελαφρώς μεγαλύτερη από το υπόλοιπο πτέρωμα και λίγο σγουρή. Όταν οι ψαράδες καθαρίζουν τα δίχτυά τους, οι αργυροπελεκάνοι ξέρουν ότι θα περισσέψουν διάφορα μη εμπορεύσιμα ψάρια, που οι ψαράδες θα πετάξουν στο νερό, έτσι τρέφονται χωρίς να καταναλώνουν πολύτιμη ενέργεια.
Με το αρχοντικό της παρουσιαστικό και την έντονη παρουσία του ποταμού Σακουλέβα, η πόλη της Φλώρινας διατηρεί τη γραφική κομψότητα της αναλλοίωτη στον χρόνο και καταφέρνει να προσφέρει ένα ξεχωριστό μωσαϊκό εικόνων και εμπειριών σε κάθε επισκέπτη. Η Φλώρινα βρήκε τον υμνητή της μέσα από τις ταινίες του Θεόδωρου Αγγελόπουλου, αφού ελκόταν από το πέπλο ομίχλης που απλώνεται τα πρωινά. Επίσης η επίσκεψη στις εγκαταστάσεις του Αρκτούρου στο Αμύνταιο, όπως και στα καταφύγια του λύκου αλλά και της αρκούδας, είναι μοναδικές εμπειρίες. Πολλά από τα οινοποιεία της περιοχής είναι βραβευμένα και διαθέτουν στην παγκόσμια αγορά μία πλούσια ποικιλία κρασιών. Επισκέπτες επιλέγουν να επισκεφτούν την περιοχή της Φλώρινας, για να ζήσουν από κοντά τη διαδικασία τρύγου, παραγωγής οίνου και τσίπουρου.
*Θερμές ευχαριστίες στους δήμους Πρέβεζας, Κόνιτσας και στην Περιφερειακή Ενότητα Φλώρινας για την υποδειγματική φιλοξενία.
Περιοδικό Down Town, τεύχος 820.
