Από τον άνθρωπο μεταφέρονται στο περιβάλλον και από το περιβάλλον επιστρέφουν στον άνθρωπο. Η αλόγιστη χρήση τους μπορεί να μετατραπεί σε πραγματικό εφιάλτη αφού η επιστήμη καθίσταται αδύναμη να αντιμετωπίσει μικρόβια τα οποία πλέον προβάλλουν αντίσταση και δεν εξουδετερώνονται με την χρήση αντιβιοτικών.
Μια λοίμωξη η οποία δεν είναι δυνατό να αντιμετωπιστεί, μπορεί να οδηγήσει σε απίστευτη ταλαιπωρία η οποία συνεπάγεται συνεχείς εισαγωγές σε νοσηλευτήριο και ενδοφλέβια χορήγηση φαρμάκων, αλλά και να θέσει ακόμα και σε κίνδυνο την ανθρώπινη ζωή.
Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας έχει χαρακτηρίσει την αλόγιστη χρήση αντιβιοτικών ως «σιωπηλή πανδημία» η οποία αποτελεί μια από τις μεγαλύτερες απειλές για τη δημόσια Υγεία.
Η Κύπρος είναι πρωταθλήτρια στην υπερκατανάλωση. Πρώτη μεταξύ των χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης κατέγραψε 33.5 δόσεις ανά 1000 κατοίκους την ημέρα το 2022. Στις ψηλές θέσεις και σε ό,τι αφορά την ακατάλληλη και λανθασμένη χρήση αντιβιοτικών, αφού παρουσιάζει ψηλά ποσοστά κατανάλωσης ουσιών οι οποίες προκαλούν μεγαλύτερη βλάβη στον άνθρωπο αλλά και το περιβάλλον. Το όριο που θέτει ο ΠΟΥ για την χρήση αντιβιοτικών χαμηλής επίπτωσης στο περιβάλλον είναι 65% (της συνολικής κατανάλωσης). Η Κύπρος καταγράφει ποσοστό πολύ χαμηλότερο, 55.4%.
Επιπρόσθετα, το τελευταίο ευρωβαρόμετρο, το οποίο βεβαίως αποτυπώνει τις ελλιπείς γνώσεις όλων των Ευρωπαίων πολιτών σε θέματα αντιβιοτικών και μικροβιακής αντοχής, καταδεικνύει και την άγνοια σε θέματα που αφορούν την ορθή χρήση των αντιβιοτικών. Το 51% απάντησε λανθασμένα στην ερώτηση εάν η αντιβίωση σκοτώνει τους ιούς (η ορθή απάντηση είναι όχι) και το 50% απάντησε λανθασμένα στην ερώτηση εάν η αντιβίωση αντιμετωπίζει το κρυολόγημα (η ορθή απάντηση είναι όχι).
Σε ερώτημα που αφορά τους λόγους που οδήγησαν στη χρήση αντιβιοτικών, οι Κύπριοι παρουσιάζονται να απάντησαν ότι έλαβαν αντιβίωση για να αντιμετωπίσουν τον κορωνοϊό (16%) και το 9% εξ αυτών ανέφερε ότι έλαβε την αντιβίωση μετά από ιατρική συνταγή. 18% ανέφεραν ότι έλαβαν αντιβίωση για κρυολόγημα.
Τι είναι όμως η μικροβιακή αντοχή και ποια η σχέση της με την υπερκατανάλωση αντιβιοτικών και γιατί η φετινή ημέρα (18 Νοεμβρίου) επαγρύπνησης για την ορθή χρήση αντιβιοτικών επικεντρώνεται σε αυτό το ζήτημα;
Απαντήσεις δίνει στον «Φ» ο επίκουρος Καθηγητής στο Ευρωπαϊκό Πανεπιστήμιο Κύπρου και μέλος της ομάδας εμπειρογνωμόνων του ΠΟΥ για την έρευνα στη μικροβιακή αντοχή, Κωνσταντίνος Τσιούτης.
«Τις επιπτώσεις από την λήψη αντιβιοτικών τις εντοπίζουμε σε διάφορα επίπεδα. Σε επίπεδο ατόμου, η αλόγιστη κατανάλωση αντιβιοτικών, οδηγεί σε αλλαγές της «χλωρίδας» του ανθρώπου, καθώς τα αντιβιοτικά σκοτώνουν όλα τα μικρόβια (ωφέλημα και μη) που είναι ευαίσθητα σε αυτά. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να αναπτύσσονται σε μεγαλύτερο βαθμό τα μικρόβια που έχουν αντοχή στο συγκεκριμένο αντιβιοτικό και όταν φθάσουμε στην συγκεκριμένη κατάσταση, βρισκόμαστε μπροστά σε δύο σημαντικά δεδομένα: Πρώτον, επικρατούν τα ανθεκτικά μικρόβια και δεύτερον, αυτά τα μικρόβια μπορεί να προκαλέσουν λοίμωξη η οποία θα είναι δύσκολο να αντιμετωπιστεί, καθώς τα μικρόβια αυτά θα είναι ανθεκτικά στα πρώτης γραμμής αντιβιοτικά.
Η πραγματικότητα είναι ότι στη χώρα μας αυτό συμβαίνει πλέον σε καθημερινή βάση καθώς βλέπουμε όλο και συχνότερα λοιμώξεις που οφείλονται σε ανθεκτικά μικρόβια, όχι μόνο στα νοσοκομεία, αλλά πλέον και στην κοινότητα με αποτέλεσμα πολλές φορές να μην έχουμε ως γιατροί στη διάθεση μας αντιβιοτικά από το στόμα για να μπορέσουμε να αντιμετωπίσουμε αυτές τις λοιμώξεις και υποχρεωνόμαστε να κάνουμε εισαγωγή τους ασθενείς μας στο νοσοκομείο για να τους χορηγηθεί ενδοφλέβια αντιβίωση».
Η δεύτερη σημαντική επίπτωση «η οποία έχει ήδη αποδειχθεί από πολλές περιβαλλοντικές μελέτες είναι η μεταφορά των αντιβιοτικών ουσιών και κατ’ επέκταση της μικροβιακής αντοχής στο οικοσύστημα. Δηλαδή τα αντιβιοτικά που λαμβάνουμε και αποβάλλουμε, μεταφέρονται μέσω των λυμάτων και της επεξεργασίας τους που οδηγεί στο νερό που χρησιμοποιείται στην άρδευση. Το ίδιο συμβαίνει και με τα αντιβιοτικά που χρησιμοποιούνται στην γεωργία και κτηνοτροφία. Ήδη εντοπίζονται τόσο αντιβιοτικά όσο και ανθεκτικοί οργανισμοί στο χώμα, στο νερό, σε ζωϊκά και γεωργικά προϊόντα που εμείς καταναλώνουμε. Μια τέτοια αλυσίδα οδηγεί σε ακόμα μεγαλύτερη έκθεση του ανθρώπου στα αντιβιοτικά. Δημιουργεί παρόμοια πίεση στα μικρόβια του περιβάλλοντος, με αποτέλεσμα και εκεί ακόμα να επικρατούν τα ανθεκτικά μικρόβια. Ποιο το αποτέλεσμα; Για παράδειγμα μια λοίμωξη που έρχεται από το περιβάλλον, όπως από έναν τραυματισμό στο δέρμα, μπορεί να οφείλεται σε ανθεκτικά μικρόβια του περιβάλλοντος. Έτσι και πάλι τα πρώτης γραμμής αντιβιοτικά δεν είναι ικανά να δώσουν την σωστή θεραπεία».
Κυπριακά φαινόμενα στο λογισμικό του ΓεΣΥ
Μέτρα για να συγκρατήσει την συνταγογράφηση εφάρμοσε στις αρχές του καλοκαιριού ο ΟΑΥ
Η υπερκατανάλωση φαίνεται και στην πράξη. Υπουργείο Υγείας, Οργανισμός Ασφάλισης Υγείας, γιατροί και φαρμακοποιοί βρίσκονται εδώ και καιρό σε κατάσταση συναγερμού. Η υπερσυνταγογράφηση αντιβιοτικών, όπως αυτή καταγράφεται στο λογισμικό σύστημα του ΓεΣΥ, έχει οδηγήσει στην λήψη μέτρων. Εδώ και μερικούς μήνες, κανένας γιατρός του ΓεΣΥ δεν μπορεί να συνταγογραφήσει μια αντιβίωση, εάν δεν συμπληρώσει πρώτα συγκεκριμένο ερωτηματολόγιο το οποίο ετοιμάστηκε σε συνεργασία με την αρμόδια εθνική επιτροπή. Στο πλαίσιο του συγκεκριμένου ερωτηματολογίου μάλιστα, ο γιατρός καλείται να επιβεβαιώσει ότι ο ίδιος έχει εξετάσει τον ασθενή του και ο ίδιος συμπληρώνει τη συνταγή (όχι η ιδιαιτέρα του κατόπιν τηλεφωνήματος από τον ασθενή). Ταυτόχρονα ο ΟΑΥ αποστέλλει στο τέλος κάθε μήνα αναλυτική κατάσταση σε κάθε γιατρό, στην οποία καταγράφεται ο αριθμός των συνταγών που εξέδωσε και αφορούσαν αντιβιοτικά. Ο γιατρός ενημερώνεται ταυτόχρονα και για τα επιπέδα συνταγογράφησης αντιβιοτικών που αφορούν τους υπόλοιπους γιατρούς της ειδικότητας του. Η αποτελεσματικότητα αυτών των μέτρων, αλλά και άλλων τα οποία έθεσε ήδη σε εφαρμογή ο ΟΑΥ, θα διαφανεί βεβαίως το επόμενο διάστημα αφού η περίοδος των εποχικών λοιμώξεων κατά την οποία, συνήθως παρατηρείται υπερκατανάλωση και υπερσυνταγογράφηση αντιβιοτικών, αρχίζει τις επόμενες εβδομάδες.
Η εφαρμογή του ΓεΣΥ και η φθηνότερη πρόσβαση των πολιτών στα φάρμακα, άρα και στην αντιβίωση, έχει οδηγήσει όμως και στην ανάπτυξη νέων φαινόμενων σε ό,τι αφορά και την κατανάλωση αντιβιοτικών. Όπως διαπιστώνουν φαρμακοποιοί και ΟΑΥ, ενώ κατά την προ ΓεΣΥ εποχή, οι γιατροί συνταγογραφούσαν μια συσκευασία, πλέον, σε αρκετές περιπτώσεις συνταγογραφούν δύο συσκευασίες για τον ίδιο ασθενή. Όπως χαρακτηριστικά ανέφεραν στον «Φ» φαρμακοποιοί, «παλιά η αρρώστια έφευγε σε 10 μέρες τώρα χρειάζεται 20». Αυτό, επειδή, εάν για παράδειγμα η συσκευασία περιέχει δισκία για 10 ημέρες και ο γιατρός συνταγογραφήσει για 12 ημέρες, τότε ο πολίτης θα πάρει δύο κουτιά από το φαρμακείο. «Παλαιότερα, οι 10 ημέρες ήταν αρκετές».
Φαρμακοποιοί ανέφεραν επίσης στον «Φ» ότι κάποιοι πολίτες «τώρα που μπαίνει ο χειμώνας ζητούν να τους δώσουμε αντιβίωση για να έχουν στο σπίτι σε περίπτωση που κάποιο μέλος της οικογένειας αρρωστήσει και την χρειαστεί».
Από πλευράς τους οι γιατροί και κυρίως οι Προσωπικοί γιατροί του ΓεΣΥ έχουν πολλές φορές διαμαρτυρηθεί (περισσότερο κατά τις περιόδους όπου υπάρχει υψηλή μετάδοση εποχικών λοιμώξεων) για το γεγονός ότι οι δικαιούχοι τους, τους πιέζουν, ή πιέζουν τις ιδιαιτέρες τους, για να συνταγογραφήσουν αντιβιοτικά σκευάσματα.
