Γιακόβ Νιρ: Οι Βρετανοί έριχναν τους Εβραίους σε στρατόπεδα

Η συζήτηση με τον 90χρόνο Γιακόβ Νιρ ήταν γοητευτική. Έχοντας ζήσει τα σημαντικότερα γεγονότα του 20^ου αιώνα μίλησε στον «Φιλελεύθερο με την εμπειρία και τη γνώση που φέρνουν τα χρόνια καθώς περνούν. Ο Ισραηλινός γεωπόνος καταπιάστηκε με ένα θέμα που αφορά και τον τόπο μας, τα στρατόπεδα προσφύγων  Εβραίων, που έστησαν οι Βρετανοί στη διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου και μέχρι την ίδρυση του κράτους του Ισραήλ.

Η σχέση του με την Κύπρο ξεκινά από πολύ παλιά, καθώς ο παππούς του είχε εργαστεί στα μεγάλα αγροκτήματα της Αμμοχώστου. Το ενδιαφέρον του, όμως, για τα στρατόπεδα των προσφύγων ξεκίνησε τυχαία όταν μέσα από μια άλλη έρευνα που έκανε βρήκε πλούσιο υλικό στα εθνικά βρετανικά αρχεία. Χρειάστηκε, να περάσει αρκετό διάστημα, ώστε να ξεκινήσει η περιπέτεια της συγγραφής.

Μετά από κοπιαστική μελέτη το αποτέλεσμα ήταν δύο βιβλία που το ένα συμπληρώνει το άλλο, καθώς το πρώτο αφορά τη μετανάστευση προς την Παλαιστίνη και το δεύτερο τα στρατόπεδα στην Κύπρο. «Οι Βρετανοί μεταχειρίστηκαν τους πρόσφυγες ως παράνομους μετανάστες και αντί να τους παρέχουν κάθε δυνατή υποστήριξη ή να τους στείλουν στην Παλαιστίνη, όπως οι περισσότεροι επιθυμούσαν, τους έκλειναν σε στρατόπεδα», εξήγησε.

Αναπόφευκτα η κουβέντα στρέφεται και στο σήμερα. Ο Γιακόβ Νιρ αισθάνεται απογοητευμένος από όλα όσα συμβαίνουν στον κόσμο μας και ιδιαίτερα στην πατρίδα του. Κατηγορεί με σθένος την κυβέρνηση του Μπενιαμίν Νετανιάχου πως διαλύει τους δημοκρατικούς θεσμούς βάζοντας πάνω από όλα τα προσωπικό του συμφέρον. Το Ισραήλ, πιστεύει ο Νιρ, μοιάζει να μην έχει διδαχτεί από το τραγικό παρελθόν του.

Αρνείται πάντως πεισματικά να τα βάλει κάτω. Πιστεύει πως αν κοιτάξουμε στο παρελθόν, ίσως καταφέρουμε να κατανοήσουμε ποιοι είμαστε και που θέλουμε να καταλήξουμε. «Πρέπει να γνωρίζουμε τι έγινε. Οι περισσότεροι σήμερα ζουν στην άγνοια. Αν ρωτήσω, σήμερα νεαρούς πότε έγινε ο πόλεμος της ανεξαρτησίας δεν θα ξέρουν να μου πουν», κατέληξε.

-Πότε και με ποιο τρόπο ξεκίνησε η σχέση σας με την Κύπρο;

-Αυτό έγινε από τη στιγμή που γεννήθηκα. Ο παππούς μου ήταν αγρονόμος και ήρθε στην Κύπρο το 1898 και έζησαν εδώ με τη γιαγιά μου για περίπου τριάντα χρόνια. Ο παππούς μου λόγω της δουλειάς του και εργαζόταν σε τρεις αγροτικές φάρμες κοντά στην περιοχή της Αμμοχώστου. Πάντα άκουγα ιστορίες για την Κύπρο, όχι πολλές , όμως γιατί οι μεγαλύτεροι συνήθως δεν θέλουν να μιλούν για τις δυσκολίες που πέρασαν. Η πραγματική μου σχέση ξεκίνησε, όμως, αργότερα.

-Για ποιους λόγους ενδιαφερθήκατε για τα στρατόπεδα προσφύγων που έστησαν οι Βρετανοί στο νησί, τόσο ώστε να γράψετε και βιβλία για αυτό το θέμα;

-Έψαχνα για υλικό στα Εθνικά Αρχεία της Βρετανίας στο Λονδίνο προκειμένου να γράψω ένα βιβλίο για την εβραϊκή κοινότητα της Κύπρου. Το 1992 συναντήθηκα με τον Πρόδρομο Παπαβασιλείου, ένα Κύπριο που υπερασπίστηκε τους Εβραίους με σθένος με τον οποίο γίναμε πραγματικοί φίλοι. Στη συνέχεια μού ζήτησε μιας και ήμουν τότε στο Λονδίνο να του πάρω αντίγραφα για θέματα για την παράνομη μετανάστευση των Εβραίων και τα στρατόπεδα. Άρχισα να το κάνω και πέρασα αμέτρητες ώρες αναζητώντας υλικό. Αργότερα ο Πρόδρομος πέθανε χωρίς να έχει γίνει κάτι. Το 2015 ενώ ήμουν με το γιο του μού είπε πως ήμουν ο μόνος που μπορούσα να αξιοποιήσω το υλικό που είχε μαζευτεί για να γράψω κάτι για την παράνομη μετανάστευση και τον πατέρα του. Έτσι άρχισα να αξιολογώ το υλικό κάτι που δεν έκανα μέχρι τότε και ανακάλυψα πως ήταν ένα χρυσορυχείο αποκαλύψεων. Θυμήθηκα όλα όσα αφορούσαν εκείνη την εποχή και άρχισα να γράφω για χάρη του και έφτασα τις 400.000 λέξεις. Μετά άρχισα να κοιτάζω για εκδότη, έγινε η επιμέλεια και τελικά κατέληξα με δύο τόμους ο ένας αφορά την μετανάστευση και ο άλλος τα στρατόπεδα συγκέντρωσης.

–Εκτός από τα Εθνικά Αρχεία του Λονδίνου που έχετε αναφέρει που αλλού ανατρέξατε για να βρείτε πληροφορίες; Είχατε καθόλου πηγές στην Κύπρο;

-Η κύρια μου πηγή ήταν όντως τα Εθνικά Αρχεία στη Βρετανία. Ήταν μια επίπονη διαδικασία και ακριβή μπορώ να πω διαδικασία, πρώτα να αναζητώ, να φωτογραφίζω και στη συνέχεια να μελετώ να δω τι ακριβώς έλεγαν οι πληροφορίες που έβρισκα. Στην Κύπρο κατέφυγα στο κρατικό αρχείο αλλά δεν μπορώ να πω πως η διαδικασία ήταν εύκολη, αντίθετα συνάντησα αρκετά εμπόδια. Παρόλα αυτά βρήκα και από την Κύπρο, πληροφορίες.

-Τι ακριβώς ήταν τα στρατόπεδα προσφύγων και πότε δημιουργήθηκαν;

Μετά το τέλος του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, οι Βρετανοί έστησαν στρατόπεδα στην Κύπρο για να φιλοξενήσουν πρόσφυγες από την Ευρώπη, που προσπαθούσαν να γλυτώσουν τη ζωή τους. Κατά τη διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, όσοι αναζητούσαν καταφύγιο ήταν πάνω από δέκα φορές περισσότεροι από το προβλεπόμενο μηνιαίο όριο των 1.500 που επέτρεπε η τότε παλαιστινιακή κυβέρνηση για να εγκατασταθούν στην Παλαιστίνη. Γνωρίζουμε τι έγινε. Εβραίοι δολοφονούνταν, σφαγιάζονταν, καίγονταν και θανατώνονται σε θαλάμους αερίων και σχεδόν τίποτα δεν γινόταν για να τους σώσουν. Επομένως, πολλοί ήθελαν να ξεφύγουν. Οι Βρετανοί μεταχειρίστηκαν τους πρόσφυγες ως παράνομους μετανάστες και αντί να τους παρέχουν κάθε δυνατή υποστήριξη ή να τους στείλουν στην Παλαιστίνη, όπως οι περισσότεροι επιθυμούσαν, τους έκλειναν σε στρατόπεδα. Ακριβής αριθμός για τον αριθμό όσων πέρασαν από τα στρατόπεδα δεν υπάρχει, καθώς τότε δεν κρατούσαν αρχεία. Παρόλα αυτά θεωρείται πως γύρω στις 52.000 πρόσφυγες αναγκάστηκαν να ζήσουν σε αυτά, άλλοι μερικούς μήνες και άλλοι μέχρι δύο και τρία χρόνια.

–Πόσα στρατόπεδα στήθηκαν και πως ήταν οι συνθήκες κράτησης σε αυτά;

-Υπήρχαν 12 στρατόπεδα, το πρώτο που στήθηκε ήταν αυτό στην περιοχή Καράολος που ιδρύθηκε στη διάρκεια του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου. Οι άνθρωποι ζούσαν σε σκηνές και μπορείτε να φανταστείτε τι σημαίνει κυπριακό καλοκαίρι μέσα σε τέντες. Υπήρχε φαγητό, όχι βέβαια μπόλικο αλλά οι Βρετανοί ήταν οργανωμένοι και με την πάροδο του χρόνου ήταν ένα θέμα που βελτιώθηκε. Η υγιεινή ήταν κάκιστη, οι άνθρωποι ήταν βρώμικοι. Ακόμη και το φαγητό τους το έψηναν μέσα σε φούρνους έξω στην ύπαιθρο, χωρίς να λαμβάνονται φυσικά μέτρα καθαριότητας. Δεν υπήρχε καθαρό, πόσιμο νερό. Ευτυχώς, δεν πέθαναν πολλοί εξαιτίας των κακών συνθηκών διαβίωσης, όμως υπήρχαν αρκετοί που δεν τα κατάφεραν, ανάμεσά τους και περισσότερο από 100 παιδιά.

«Ισραηλινοί σήμερα συμπεριφέρονται όπως τους Γερμανούς τότε»

-Γιατί θεωρήσατε πως ήταν σημαντικό να διατηρήσετε τη μνήμη των γεγονότων εκείνης της εποχής;

-Κοιτάξτε, τώρα ζούμε σε μια εποχή που ο κόσμος μας, πιστεύω αργοπεθαίνει και είναι πολυτέλεια που έχουμε την ευκαιρία να μελετούμε την ιστορία. Από την άλλη, όμως, υπάρχουν κάποια σημαντικά σταυροδρόμια για κάθε έθνος. Για παράδειγμα, στην Παλαιστίνη τα χρόνια εκείνα, η εβραϊκή κοινότητα ήταν χωρισμένη στα δυο. Από τη μια ήταν η οργανωμένη κοινότητα που ήταν και η πλειοψηφία και από την άλλη οι ας τους πούμε τρομοκράτες, που υποστηρίζαν πως έπρεπε να στραφούν κατά των Βρετανών με κάθε μέσο. Και οι τελευταίοι έκαναν τόσο μεγάλη ζημιά στο εβραϊκό ζήτημα. Η οργανωμένη κοινότητα μετά το τέλος του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου ήθελε να φέρει πίσω όσους είχαν επιβιώσει και παρόλα αυτά οι τρομοκράτες το μόνο που ήθελαν ήταν να τα βάλουν με τους Βρετανούς. Πρέπει να γνωρίζουμε τι έγινε. Οι περισσότεροι σήμερα ζουν στην άγνοια. Αν ρωτήσω, σήμερα νεαρούς πότε έγινε ο πόλεμος της ανεξαρτησίας δεν θα ξέρουν να μου πουν. Το δοκίμασα σε ένα σχολείο που είναι δίπλα από το σπίτι μου.

-Βλέπετε καθόλου ομοιότητες με ότι συμβαίνει σήμερα με το παρελθόν; Για παράδειγμα πολλοί συγκρίνουν την κατάσταση της δημοκρατίας στις μέρες μας με ότι συνέβαινε στη Γερμανία με την άνοδο του ναζισμού.

-Για μένα η τραγωδία σήμερα είναι πως πολλοί Ισραηλινοί συμπεριφέρονται όπως τότε. Είμαστε η χειρότερη ιμπεριαλιστική δύναμη του 21^ου αιώνα. Δεν συγκρινόμαστε ακόμη με τη Ρωσία του Βλαντιμίρ Πούτιν, όμως είμαστε πολύ κοντά στο να μετατραπούμε σε Πολωνία και σε Ουγγαρία. Η κυβέρνησή μας έχει έξι μήνες που βρίσκεται στην εξουσία και δεν έκανε τίποτα καλό για τους πολίτες της, αλλά αντίθετα ο Μπενιαμίν Νετανιάχου καταστρέφει με την πολιτική του το Ισραήλ, αφού το μόνο που τον ενδιαφέρει είναι να μην πάει ο ίδιος φυλακή. Νιώθω πως η ύπαρξη μας βρίσκεται σε κίνδυνο. Και αυτό δεν το έχουμε αντιληφθεί. Για να επιστρέψω όμως στην ερώτηση σας θα έλεγα πως και ναι και όχι αν υπάρχουν ομοιότητες. Το όχι έχει να κάνει με το ότι σήμερα είμαστε πολύ πιο έμπειροι με τις δικτατορίες και τον φασισμό. Μπορούμε πιο εύκολα να κατανοούμε στο ότι η δημοκρατία είναι πολύ σημαντική. Από την άλλη όμως το ναι έχει να κάνει με το ότι ζούμε σε μια περίπλοκη εποχή και έχουμε να κάνουμε με ένα φασισμό που πολλές φορές δεν καταλαβαίνουμε ότι πρόκειται για φασισμό. Δεν μπορώ να μην σκέφτομαι συνέχεια την πατρίδα μου. Αυτή τη στιγμή υπάρχουν περισσότεροι από 3.000 Ισραηλινοί στην Κύπρο. Δεν είναι πρόσφυγες όπως αυτοί στα στρατόπεδα, πριν από ογδόντα χρόνια, παρόλα αυτά πολλοί από αυτούς έφυγαν γιατί ακριβώς τους ενοχλούσε η κατάσταση όπως διαμορφώνεται σήμερα στο Ισραήλ.

Κύπριοι βοήθησαν επιζώντες του Ολοκατώματος

-Ποια ήταν η συμπεριφορά των Κυπρίων; Αδιαφόρησαν ή προσπάθησαν να βοηθήσουν τους Εβραίους πρόσφυγες;

-Αρχικά υπήρχε μεγάλη καχυποψία γιατί οι Βρετανοί προσπάθησαν να κρατήσουν μυστική την ύπαρξη και τη λειτουργία των στρατοπέδων. Οι Ελληνοκύπριοι φοβήθηκαν πως η άφιξη των Εβραίων ήταν ένα αντίμετρο των Βρετανών προς τους Τουρκοκύπριους. Στη συνέχεια, όμως αντιλήφθηκαν πως οι Εβραίοι δεν ήταν εχθρός και αρκετοί προσπάθησαν να βοηθήσουν. Αυτοί που εργοδοτούνταν στα στρατόπεδα βοήθησαν αρκετούς να δραπετεύσουν παρέχοντας ψεύτικα χαρτιά για παράδειγμα. Επίσης, κάποιους άλλους τους έκρυβαν προκειμένου να μην τους βρουν οι Βρετανοί και άλλους τους βοήθησαν να βρουν βάρκες ώστε να φτάσουν στην Παλαιστίνη. Τους τροφοδοτούσαν με ειδήσεις για θέματα που τους αφορούσαν. Ένας από αυτούς που βοήθησαν ήταν και ο Πρόδρομος Παπαβασιλείου, που δεν μπορούσε να δεχτεί πως οι επιζώντες του ολοκαυτώματος κρατούνταν στη φυλακή πίσω από συρματοπλέγματα για δεύτερη ή τρίτη φορά στη ζωή τους και ανέλαβε πολύ επικίνδυνες και θαρραλέες επιχειρήσεις για να τους βοηθήσει με κάθε τρόπο.

Φρικτή η κατάσταση που διαμορφώνεται

-Σας ανησυχεί το ενδεχόμενο ένα νέο Ολοκαύτωμα ή κάτι παρόμοιο να συμβεί ξανά;

-Όχι. Τουλάχιστον όχι για τους Εβραίους. Γίνονται όμως γενοκτονίες σε άλλα μέρη του κόσμου, στην Αφρική, στην Υεμένη. Περισσότερο φοβάμαι για το τι μπορεί να κάνουν οι ανόητοι βουλευτές της χώρας μου, παρά για ένα δεύτερο Ολοκαύτωμα. Εννοώ, πως η κατάσταση που διαμορφώνεται είναι φρικτή, νιώθω πως έχουμε πάει 150 χρόνια πίσω.

-Παρόλα αυτά δεν μπορούμε να αγνοήσουμε πως ο Μπενιαμίν Νετανιάχου είναι κυρίαρχος της πολιτικής σκηνής στο Ισραήλ τα τελευταία χρόνια και πως το κόμμα του κερδίζει τη μια εκλογική αναμέτρηση μετά την άλλη.

-Ο λόγος για τον οποίο που συμβαίνει αυτό πιστεύω πως είναι η θρησκεία, που παίζει καταλυτικό ρόλο μέσα στην κοινωνία. Όπως φάνηκε από τις εκλογές έχουν σημαντικό έρεισμα και αυτό δημιουργεί πολλά προβλήματα.