Η επίθεση της Χαμάς στο Ισραήλ ήταν μια καλά οργανωμένη και σύνθετη επιχείρηση, η οποία εκτελέστηκε από τουλάχιστον 1.000 ενόπλους σε ένα μεγάλο γεωγραφικό εύρος. Ο υψηλός αριθμός Ισραηλινών πολιτών και στρατιωτών που έχουν σκοτωθεί, σε συνδυασμό με τους δεκάδες ομήρους, οδηγεί σε ένα μόνο συμπέρασμα: Η παλαιστινιακή οργάνωση κατόρθωσε να αιφνιδιάσει σε στρατηγικό επίπεδο.
Σε αυτή τη φάση δεν είναι ακόμα γνωστό τι ακριβώς έχει συμβεί: Υπήρχαν πληροφορίες ότι η Χαμάς προετοίμαζε μια τόσο μεγάλη επίθεση και αγνοήθηκαν από την πολιτική ηγεσία ή δεν υπήρχαν καθόλου πληροφορίες λόγω ολιγωρίας των μυστικών υπηρεσιών; Μπορεί να μη γίνει ποτέ δημοσίως γνωστό τι πραγματικά συνέβη, αλλά ένα πράγμα είναι σίγουρο. Η επίθεση της Χαμάς πλήττει σημαντικά την αξιοπιστία των ισραηλινών υπηρεσιών και θα επιφέρει ριζικές αλλαγές στο ισραηλινό σύστημα εθνικής ασφάλειας.
Σε κάθε περίπτωση, οι νέες συγκρούσεις στη Γάζα δεν θα έπρεπε να αιφνιδιάσουν τη διεθνή κοινότητα. Μετά τις ειρηνευτικές συνομιλίες του 2013-2014, με πρωτοβουλία του τότε Αμερικανού υπουργού Εξωτερικών John Kerry, οι Παλαιστίνιοι βρίσκονται μπροστά σε ένα αδιέξοδο. Το ειρηνευτικό σχέδιο του Donald Trump το 2020 απορρίφθηκε μετά βδελυγμίας από το σύνολο των παλαιστινιακών οργανώσεων, αφού παρέδιδε ολόκληρη την Ιερουσαλήμ στον έλεγχο του Ισραήλ. Η παλαιστινιακή κοινωνία νιώθει οργή για τη συνέχιση της κατάστασης που έχει διαμορφωθεί μετά τον πόλεμο του 1967.
Εντούτοις, εδώ και τριάντα πέντε χρόνια, το παλαιστινιακό κίνημα έχει κατακερματιστεί σε δύο κομμάτια που έχουν τελείως διαφορετικές στρατηγικές. Το πρώτο συσπειρώνεται γύρω από τη Φατάχ που ελέγχει ένα κομμάτι της Δυτικής Όχθης και προσπαθεί να οικοδομήσει ένα ανεξάρτητο κράτος, χωρίς να επιζητεί την ένοπλη σύγκρουση με τους Ισραηλινούς. Το δεύτερο ελέγχεται από τη Χαμάς και άλλες ισλαμιστικές οργανώσεις που δεν αναγνωρίζουν το Ισραήλ ως νόμιμη οντότητα και επιδιώκουν την καταστροφή του. Τις δύο παρατάξεις ενώνουν λίγα πράγματα πλέον.
Από την ίδρυση της το 1987 μέχρι σήμερα, η Χαμάς δεν έχει αποκηρύξει ποτέ τη χρήση βίας ως εργαλείο πολιτικής αλλαγής. Η ιδεολογία της περιέχει στοιχεία παναραβισμού, παλαιστινιακού εθνικισμού και ισλαμισμού. Ταυτόχρονα, όμως, η οργάνωση έχει επιδείξει πραγματισμό όταν αυτό εξυπηρετούσε τα συμφέροντα της. Τον Ιανουάριο του 2004, ο συνιδρυτής της Χαμάς Σεΐχης Hassan Yousef πρότεινε μια 10ετή εκεχειρία υπό τον όρο να ιδρυθεί ένα παλαιστινιακό κράτος στη Γάζα και τη Δυτική Όχθη, με πρωτεύουσα την Ανατολική Ιερουσαλήμ, να απελευθερωθούν οι κρατούμενοι και να επιτραπεί στους Παλαιστίνιους πρόσφυγες του εξωτερικού να επιστρέψουν στο νέο κράτος. Η Χαμάς επανέλαβε την προσφορά της στην ισραηλινή ηγεσία 1-2 φορές χωρίς επιτυχία. Η οργάνωση χρησιμοποίησε τον ισλαμικό όρο hudna για να περιγράψει την προτεινόμενη εκεχειρία. Η πρώτη hudna ήταν η Συνθήκη της Hudaybiyah που υπογράφηκε μεταξύ του Προφήτη Μωάμεθ και της φυλής των Quraysh της Μέκκας τον Μάρτιο του 628 για μια 10ετή περίοδο ειρήνης.
Οι περισσότεροι μουσουλμάνοι θεολόγοι έχουν την άποψη ότι η μέγιστη περίοδος ειρήνης με έναν εχθρό δεν πρέπει να υπερβαίνει τα 10 χρόνια, καθώς αυτός ήταν ο αριθμός των ετών που προέβλεπε η Συνθήκη της Hudaybiyah. Ωστόσο, τον Δεκέμβριο του 2006, ο ηγέτης της Χαμάς Ismail Haniyeh πρότεινε μια 20ετή εκεχειρία στο Ισραήλ. Δύο λόγοι οδήγησαν την ηγεσία της οργάνωσης σε μια τέτοια πρόταση που ξεκάθαρα απέκλινε από την ισλαμική παράδοση: Η αποτυχία της δεύτερης Ιντιφάντα (2000-2005) να αναγκάσει το Ισραήλ σε σοβαρές διαπραγματεύσεις και η μεγάλη νίκη της Χαμάς στις βουλευτικές εκλογές του Ιανουαρίου του 2006 που την έφερναν κοντά στην εξουσία.
Από τότε μέχρι σήμερα πολλά άλλαξαν στη Γάζα. Τον Ιούνιο του 2007, η οργάνωση εκδίωξε τους ανθρώπους της Φατάχ και κατέλαβε πραξικοπηματικά την εξουσία στη Γάζα. Μετά από δεκαέξι μήνες ο ισραηλινός στρατός εισέβαλε στην περιοχή για να τιμωρήσει τη Χαμάς για τις επιθέσεις της με ρουκέτες. Το καλοκαίρι του 2014 ξέσπασαν νέες συγκρούσεις με αποτέλεσμα να εισβάλλει ξανά ο ισραηλινός στρατός στη Γάζα. Στη συνέχεια, η ένταση μειώθηκε χωρίς να υπάρχει άρση του αποκλεισμού της περιοχής από το Ισραήλ.
Η σύγκρουση που εξελίσσεται τώρα είναι πολύ διαφορετική από τις προηγούμενες.
>Πρώτον, η Χαμάς έχει μάθει από τα επιχειρησιακά της λάθη, είναι καλύτερα οργανωμένη και διαθέτει νέο οπλισμό. Η ισλαμιστική οργάνωση έχει αναπτύξει νέες τακτικές μάχης που είναι δύσκολα αντιμετωπίσιμες σε ένα τόσο πυκνοκατοικημένο αστικό περιβάλλον, όπως είναι η Γάζα. Οι ένοπλοι της οργάνωσης θα πολεμήσουν μέχρι το τέλος.
>Δεύτερον, παρά την φαινομενική ομοψυχία, η ισραηλινή κοινωνία για πρώτη φορά αμφισβητεί την αποτελεσματικότητα των μυστικών υπηρεσιών και των ενόπλων δυνάμεων. Η δημοφιλία του πρωθυπουργού Netanyahu έχει σχεδόν καταρρεύσει.
>Τρίτον, η σύγκρουση ξεπερνάει τα στενά γεωγραφικά όρια της Γάζας διότι μεγάλες (ΗΠΑ, Ρωσία) και περιφερειακές (Τουρκία, Ιράν) δυνάμεις επιδιώκουν να διαδραματίσουν έναν καθοριστικό ρόλος.
To νέο Παλαιστινιακό Πρόβλημα μπορεί να μεγαλώσει το ψυχολογικό χάσμα ανάμεσα στην ερντογανική Τουρκία και τον δυτικό κόσμο. Η Αμερική και η Ευρώπη υποστηρίζουν το Εβραϊκό Κράτος για γεωπολιτικούς και ηθικούς λόγους. Οι συγκρούσεις Ισραηλινών-Παλαιστινιών, όμως, προσφέρουν μια χρυσή ευκαιρία στην Άγκυρα να αυτοπαρουσιαστεί ως η ηγέτιδα δύναμη του μουσουλμανικού κόσμου. Είναι μια στρατηγική επιλογή του καθεστώτος Ερντογάν που ικανοποιεί το λαϊκό αίσθημα, αφού οι περισσότεροι Τούρκοι συντάσσονται με τους Παλαιστινίους. Ταυτόχρονα, η τουρκική ηγεσία ενισχύει τα φιλοτουρκικά ισλαμιστικά δίκτυα και σε άλλες χώρες της περιοχής (π.χ. Λιβύη, Συρία, Αίγυπτο).
Η πάγια θέση της Αθήνας και της Λευκωσίας είναι η δημιουργία δύο κρατών στην περιοχή, ώστε ο παλαιστινιακός λαός να ασκήσει το δικαίωμα του στην αυτοδιάθεση. Αυτή είναι μια θέση αρχής που επιτρέπει στην Ελλάδα και την Κύπρο να διατηρούν τις όποιες καλές σχέσεις έχουν ακόμα με την παλαιστινιακή κοινωνία. Ωστόσο, το εθνικό συμφέρον επιτάσσει την υποστήριξη του Ισραήλ που σε αυτή τη δύσκολη περίοδο μετράει φίλους.
*Ο Μάνος Καραγιάννης είναι Καθηγητής Διεθνών Σχέσεων στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας και Reader in International Security στο King’s College London. Είναι επίσης Ανώτερος Ερευνητικός Εταίρος του Ινστιτούτου Μελετών Πολιτικής και Δημοκρατίας. Το βιβλίο του Το Νέο Πολιτικό Ισλάμ: Ανθρώπινα Δικαιώματα, Δημοκρατία και Δικαιοσύνη κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Παπαζήση.
