Ήμουν παρών τη στιγμή που τραβήχτηκε η εμβληματική φωτογραφία που έμεινε γνωστή ως «Το κορίτσι της Ναπάλμ». Βρέθηκα εκείνη την ημέρα στο Τρανγκ Μπανγκ και έγινα αυτόπτης μάρτυρας των γεγονότων που εκτυλίχθηκαν αμέσως μετά την επίθεση με ναπάλμ. Όσα αντίκρισα τότε παραμένουν χαραγμένα στη μνήμη μου, μαζί με τις στιγμές που προηγήθηκαν και ακολούθησαν τη λήψη μιας εικόνας που σημάδεψε τον πόλεμο του Βιετνάμ και τη σύγχρονη φωτοδημοσιογραφία.
Μία από τις βασικές δικαιολογίες των δημιουργών για το ντοκιμαντέρ “The Stringer” είναι ότι πρέπει να υπάρχει αλήθεια, ακόμη και άβολη αλήθεια, σε όλα όσα κάνουμε ως δημοσιογράφοι.
Το “The Stringer”, που κυκλοφόρησε τον Νοέμβριο στο Netflix, καταγράφει μια έρευνα του φωτογράφου Γκάρι Νάιτ σχετικά με την προέλευση της αξέχαστης φωτογραφίας του 1972, με τον επίσημο τίτλο “The Terror of War”, αλλά πιο γνωστής ως «Κορίτσι της Ναπάλμ». Η σκληρή εικόνα δείχνει τη 9χρονη Φαν Τι Κιμ Φουκ να τρέχει γυμνή προς την κάμερα μέσα στον τρόμο και τον πόνο – είχε σκίσει τα φλεγόμενα ρούχα της – μαζί με άλλα παιδιά που παγιδεύτηκαν σε μια λανθασμένη επίθεση ναπάλμ του νοτιοβιετναμικού στρατού. Ο φωτογράφος του Associated Press, Νικ Ουτ, κέρδισε Πούλιτζερ για τη φωτογραφία, αλλά το ντοκιμαντέρ υποστηρίζει ότι ένα άλλο άτομο, ένας ελεύθερος συνεργάτης (stringer) ονόματι Νγκουγιέν Ταν Νγκε, ήταν στην πραγματικότητα εκείνος που τράβηξε τη φωτογραφία, αλλά για ανεξήγητο λόγο του αρνήθηκαν την αναγνώριση όταν ένας συντάκτης του AP την απέδωσε στον Ουτ.
Φυσικά, εμείς οι δημοσιογράφοι πρέπει πάντα να τιμούμε την αλήθεια. Είμαι ανάμεσα στους λίγους δημοσιογράφους που είναι ακόμη ζωντανοί και που βρίσκονταν στη σκηνή εκείνη την ημέρα, όταν η επίθεση με ναπάλμ οδήγησε σε τόσα πολλά θύματα αμάχων και στη συνέχεια στη διάσημη φωτογραφία. Επέλεξα να μη συμμετάσχω στην παραγωγή του “The Stringer” επειδή ανησυχούσα ότι οι δημιουργοί επιδίωκαν να αποδείξουν μόνο ένα προκατασκευασμένο συμπέρασμα. (Μερικές από τις φωτογραφίες μου -που αρχικά έδειξα στον Νάιτ συναδελφικά και με καλή πίστη – χρησιμοποιήθηκαν στο φιλμ χωρίς την άδειά μου ή αναφορά ονόματος, δημιουργώντας δυνητικά την εσφαλμένη εντύπωση ότι συμφωνούσα με την οπτική του σκηνοθέτη.) Αυτή είναι η αλήθεια όσων παρατήρησα σε μια ταινία που υποτίθεται ότι αναζητούσε την αλήθεια.
Θυμάμαι τη στιγμή με μεγάλη καθαρότητα: Μόλις λίγα λεπτά μετά την επίθεση με ναπάλμ, στεκόμουν στον δρόμο έξω από το χωριό Τρανγκ Μπανγκ με τον Ουτ και τον ελεύθερο ρεπόρτερ Άλεξ Σίμκιν όταν είδαμε τα πρώτα παιδιά να τρέχουν προς τον δρόμο μέσα από ένα νεκροταφείο. Ήμουν απορροφημένος προσπαθώντας να τοποθετήσω ένα νέο φιλμ στη vintage Leica μου, μια κάμερα απίστευτα δύσκολη στη φόρτωση αν δεν έκοβες διπλά το άκρο του φιλμ (κάτι που ποτέ δεν έκανα).
Η προσοχή μου ήταν κυρίως στην κάμερά μου, αλλά η αντίδραση του Ουτ και του Σίμκιν όταν είδαν τα θύματα έχει μείνει βαθιά χαραγμένη στο μυαλό μου. Χωρίς δισταγμό, άρχισαν να τρέχουν σπριντ στον δρόμο, προχωρώντας πολύ πιο μπροστά από όλους τους άλλους δημοσιογράφους, εκτός από τον stringer του United Press International που κατέληξε στη δεξιά πλευρά της μη περικομμένης εκδοχής της φωτογραφίας.
Σε εκείνη τη στιγμή, κανένας από τους άλλους δημοσιογράφους δεν κινείτο προς τα κάτω στον δρόμο. Το σπριντ τους απομάκρυνε τον Ουτ και τον Σίμκιν από εμάς τους υπόλοιπους, και είναι βαθιά ριζωμένη πεποίθησή μου ότι μέσα στο επόμενο λεπτό ή δύο, όταν τα παιδιά έφτασαν στον δρόμο, τραβήχτηκε το “The Terror of War”.
Λίγο μετά, μέσα σε λίγα λεπτά, η διάσπαρτη ομάδα δημοσιογράφων που στεκόταν σε σειρά στον δρόμο άρχισε να κινείται προς τα μπροστά, εκεί όπου συγκεντρώνονταν τα θύματα. Υπήρξε στη συνέχεια πρόσθετη κινηματογράφηση και φωτογράφιση, αλλά αυτό έγινε σίγουρα μετά τη λήψη της διάσημης φωτογραφίας. Στις εικόνες μου των σοκαρισμένων χωρικών και των δημοσιογράφων, υπάρχουν μερικές φωτογραφίες του Νγκε, αλλά καμία δεν τον δείχνει μπροστά, εκεί όπου ήταν ο Ουτ και ο Σίμκιν.
Είδα πράγματι τον Ουτ να φωτογραφίζει την Φουκ στον δρόμο; Φυσικά και όχι. Ειδικά σε μια κατάσταση ζωής και θανάτου, όταν συγκεντρώνεσαι σε όσα βλέπεις γύρω σου, τραβώντας τις δικές σου φωτογραφίες, δεν παρακολουθείς τι κάνουν οι άλλοι.
Η μεταγενέστερη επιστροφή στη Σαϊγκόν και η εμφάνιση του φιλμ είναι ιστορίες γνωστές. Στο “The Stringer”, ο επιμελητής φωτογραφιών του AP, Καρλ Ρόμπινσον, ισχυρίζεται ότι ο επικεφαλής του φωτογραφικού τμήματος, Χορστ Φας, τον κατεύθυνε να βάλει το όνομα του Ουτ στον φάκελο της λεζάντας. Από την εμπειρία μου, υπάρχει μια πιθανότητα 2% ότι οι πιο εξωφρενικοί ισχυρισμοί μπορεί να είναι αληθινοί, αλλά για μένα αυτή η εκδοχή στερείται αξιοπιστίας. Αυτό που είναι απολύτως αληθινό είναι ότι μόλις η φωτογραφία είχε τυπωθεί και άρχισε να μεταδίδεται στον κόσμο, ο Φας συνεχάρη τον Ουτ με έναν πολύ χαρακτηριστικό «Φας» τρόπο, λέγοντας με τη μοναδική γερμανική του προφορά: «You do good work today, Nick Ut.» Αυτά ακριβώς ήταν τα λόγια του.
Ευτυχώς, η Φουκ επέζησε της επίθεσης, αν και υπέμεινε χρόνια θεραπείας για τα εγκαύματά της. Τώρα στα 60 της ζει στον Καναδά. Ο Φας πέθανε το 2012, και έτσι δεν μπορεί να μιλήσει για τον ισχυρισμό που διατυπώθηκε εναντίον του. Ο Νγκε επιμένει ότι εκείνος τράβηξε τη φωτογραφία, και ο Ρόμπινσον, που ποτέ δεν είχε εγείρει αυτό το ζήτημα όσο ο Φας ζούσε, συμφωνεί. Μετά από μια έρευνα που προκλήθηκε από το ντοκιμαντέρ, το Associated Press δεν βρήκε λόγο να αφαιρέσει το όνομα του Οὐτ από τη φωτογραφία. Ο Οὐτ έχει δηλώσει ότι ήταν «ικανοποιημένος» από το πόρισμα του AP. «Όλο αυτό ήταν πολύ δύσκολο για μένα και μου προκάλεσε μεγάλο πόνο», έγραψε σε μια δήλωσή του. «Χαίρομαι που η καταγραφή αποκαταστάθηκε.»
Κι εγώ ήμουν ικανοποιημένος. Στο μυαλό μου, ο Νικ Ουτ, ως ο πρώτος και ο μόνος φωτογράφος που έτρεξε κάτω στον δρόμο προς τα επερχόμενα παιδιά, ήταν ο μόνος που θα μπορούσε να έχει τραβήξει τη φωτογραφία. Φυσικά, περιοριζόμαστε από το οπτικοακουστικό υλικό που έχει διασωθεί από πριν μισό και πλέον αιώνα, κανένα από το οποίο δεν είχε «χρονοκωδικό» και έτσι δίνει μια αποσπασματική και ελλιπή εκδοχή του τι συνέβη και πότε. Αλλά κάποια πράγματα επιβιώνουν ως αναμνήσεις — δυνατές αναμνήσεις — και για μένα, εκείνη η μέρα στο Τρανγκ Μπανγκ μοιάζει σαν χθες.
