Τα νομοθετικά «εργαλεία» μέσα από τα οποία θα επιτευχθεί ο νέος φιλόδοξος κλιματικός στόχος που έχει θέσει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή για μείωση των εκπομπών αερίων θερμοκηπίου τουλάχιστον κατά 55%, μέχρι το 2030, συμφωνήθηκαν στο Συμβούλιο Υπουργών Περιβάλλοντος της Ευρωπαϊκής Ένωσης, τις πρωινές ώρες της 29ης Ιουνίου 2022. Η επίτευξη του στόχου ως προς τις πέντε προτάσεις της Δέσμης «Fit for 55», θεωρείται ορόσημο για την επίτευξη του ευρύτερου στόχου που έχει θέσει η Ευρωπαϊκή Ένωση να καταστεί κλιματικά ουδέτερη μέχρι το 2050. Στη βάση αυτών των προτάσεων, το Συμβούλιο Υπουργών Περιβάλλοντος θα διαπραγματευτεί με το Ευρωκοινοβούλιο στους πολιτικούς τριλόγους που αναμένεται να πραγματοποιηθούν το προσεχές φθινόπωρο.

Οι πολιτικές για το κλίμα μέσω του πακέτου «Fit for 55» αναμένεται να προκαλέσουν συσσωρευτικές επιπτώσεις στη βιωσιμότητα ορισμένων τομέων που επηρεάζονται από αριθμό νομοθετημάτων, με συνεπακόλουθο επηρεασμό της συνδεσιμότητας της χώρας, της ανταγωνιστικότητας και αλλά και της οικονομίας ευρύτερα. 

Η Κύπρος, μέσω της ενεργού συμμετοχής της στη διαπραγμάτευση, εξασφάλισε αναγνώριση των ιδιαιτεροτήτων της ως νησιώτικο κράτος-μέλος στην περιφέρεια της Ένωσης. Η εισαγωγή προνοιών που αναγνωρίζουν τις ιδιαιτερότητες της Κύπρου, στηρίχθηκε στον Ευρωπαϊκό Κλιματικό Νόμο του 2021, o οποίος προβλέπει ότι η εφαρμογή των μέτρων της πράσινης μετάβασης θα πρέπει να γίνει με δίκαιο τρόπο και με αλληλεγγύη ανάμεσα στα κράτη-μέλη, λαμβάνοντας υπόψη και τις εθνικές τους συνθήκες, περιλαμβανομένων και των ιδιαιτεροτήτων των νησιών. Αξίζει να σημειωθεί ότι η αναφορά αυτή στον Ευρωπαϊκό Κλιματικό Νόμο, συμπεριλήφθηκε κατόπιν εισήγησης της Κύπρου.  

Στα πλείστα από τα νομοθετήματα της δέσμης «Fit for 55», περιλαμβάνονται ειδικές πρόνοιες που αναγνωρίζουν τις ιδιαιτερότητες της Κύπρου, ή και γενικότερες πρόνοιες, οι οποίες είναι θετικές, μεταξύ άλλων, και για την Κύπρο. Αυτό ισχύει πρωτίστως για τα νομοθετήματα στον τομέα των αερομεταφορών, της ναυτιλίας και της ενέργειας, τα οποία ενδιαφέρουν ιδιαίτερα τη χώρα μας. 

Αξίζει να σημειωθεί ότι, λόγω της ιδιαίτερης σημασίας του θέματος αυτού για την Κύπρο, το Υπουργικό Συμβούλιο συνέστησε μηχανισμό για την παρακολούθηση και τον συντονισμό των ενεργειών που πρέπει να γίνουν, ώστε η πράσινη μετάβαση να επιτευχθεί με τον πιο αποτελεσματικό τρόπο, χωρίς να προκαλεί δυσβάστακτες επιπτώσεις στην οικονομία και στην κοινωνία της Κύπρου. Ο μηχανισμός εποπτεύεται από διυπουργική Επιτροπή, στην οποία προεδρεύουν οι υπουργοί Περιβάλλοντος και Οικονομικών. Συμμετέχουν οι υπουργοί Ενέργειας, Μεταφορών και Εξωτερικών, καθώς και οι Υφυπουργοί Ναυτιλίας και Καινοτομίας. Οι υπουργοί συμμετείχαν σε σειρά στοχευμένων συναντήσεων που έγιναν με τη Γαλλική Προεδρία, την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και το Ευρωκοινοβούλιο. Την προσπάθεια συνέδραμαν σε υπηρεσιακό επίπεδο, οι αρμόδιες υπηρεσίες του κράτους στην Κύπρο και η Μόνιμη Αντιπροσωπεία της Κύπρου στις Βρυξέλλες, ενώ για τις εξελίξεις τηρείτο ενήμερος ο ίδιος ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας και το Υπουργικό Συμβούλιο.

Στις σημαντικότερες αποφάσεις του Συμβουλίου συγκαταλέγεται η αναθεώρηση του Συστήματος Εμπορίας Δικαιωμάτων Εκπομπών (ΣΕΔΕ-ETS) με τη σταδιακή ένταξη της ναυτιλίας από το 2024, και τη δημιουργία του αυτόνομου ΣΕΔΕ για τις οδικές μεταφορές και τα κτίρια το 2027. Ακόμα αποφασίστηκε η σύσταση του Κοινωνικού Κλιματικού Ταμείου (Social Climate Fund) στο οποίο θα διοχετευθεί μέρος των εσόδων από το αυτόνομο ΣΕΔΕ για την αντιστάθμιση των πιθανών κοινωνικοοικονομικών επιπτώσεων και τη στήριξη των πολιτών και των μικρομεσαίων επιχειρήσεων. Επίσης, υιοθετήθηκε η πρόταση Κανονισμού για τα πρότυπα επιδόσεων των εκπομπών CO2 από τα καινούργια επιβατικά και ελαφρά επαγγελματικά οχήματα. Επιδιώκεται η επιτάχυνση της μετάβασης στην κινητικότητα μηδενικών εκπομπών, με την απαίτηση μείωσης των μέσων εκπομπών νέων αυτοκινήτων κατά 55% από το 2030 και 100% από το 2035, σε σύγκριση με τα επίπεδα του 2021, και κατά 50% και 100% για τα νέα ημιφορτηγά αντίστοιχα. Έτσι, από το 2035 το σύνολο των νέων αυτοκινήτων και ελαφρών φορτηγών θα έχουν μηδενικές εκπομπές. 

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ: 

Επήλθε συμφωνία και στην αναθεώρηση του Κανονισμού LULUCF, ο οποίος θέτει έναν συνολικό στόχο της ΕΕ για την απομάκρυνση του άνθρακα από φυσικές καταβόθρες (όπως τα δάση και οι δασικές εκτάσεις), που ισοδυναμεί με 310 εκατ. τόνους εκπομπών CO2 έως το 2030, σύμφωνα με τον Ευρωπαϊκό Κλιματικό Νόμο.

Τέλος αναθεωρήθηκε ο κανονισμός επιμερισμού των προσπαθειών, ο οποίος αυξάνει το στόχο μείωσης των εκπομπών σε τομείς εκτός ΣΕΔΕ στο 40% μέχρι το 2030 σε σχέση με το 2005, έναντι του 30%, που υπάρχει αυτή τη στιγμή. 

Καδής: Έτοιμη η Κύπρος

Ο υπουργός Περιβάλλοντος Κώστας Καδής δήλωσε στον «Φ» πως:

 «Η Κύπρος, από την αρχή στήριξε τον φιλόδοξο στόχο που τέθηκε σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης για μείωση των εκπομπών αερίων θερμοκηπίου τουλάχιστον κατά 55% μέχρι το 2030. Η επίτευξη του στόχου αυτού είναι καθοριστική για να επιτευχθεί ο ευρύτερος στόχος που έχει θέσει η Ένωση,  να καταστεί η πρώτη κλιματικά ουδέτερη περιοχή του πλανήτη μέχρι το 2050. Σε συνεργασία με την επιστημονική κοινότητα, διαμορφώσαμε τα μέτρα που θα μας οδηγήσουν στην κάλυψη του στόχου αυτού. Ενδεικτικά αναφέρω ότι, πέραν του 40% του προϋπολογισμού του Σχεδίου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας και του Προγράμματος «Κύπρος το Αύριο», θα διατεθούν σε έργα που άμεσα ή έμμεσα συμβάλλουν στην αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής. 

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΗ: 

Η Κύπρος είναι έτοιμη να αναλάβει το μερίδιο ευθύνης που της αναλογεί σε αυτή την προσπάθεια. Θα ήταν όμως άδικο να μη συνυπολογιστούν οι ιδιαίτερες προκλήσεις που αντιμετωπίζει, ιδιαίτερα ως νησιωτικό κράτος, με απομονωμένο ενεργειακό σύστημα, με περιορισμένη συνδεσιμότητα και με εξάρτηση σε μεγάλο βαθμό από τις ρυπογόνες αερομεταφορές. 

Με πολλή και μεθοδική δουλειά, με συνεργασία πολλών υπουργείων και υπηρεσιών του κράτους, με τη σημαντική συμβολή της Μόνιμης Αντιπροσωπείας της Κύπρου στις Βρυξέλλες, αλλά και τη στήριξη του ίδιου του Προέδρου Αναστασιάδη, πετύχαμε οι ιδιαιτερότητες αυτές να αναγνωριστούν, χωρίς να τίθεται υπό αμφισβήτηση η φιλοδοξία της προσπάθειάς μας. Με την ίδια σοβαρότητα θα συνεχίσουμε να εργαζόμαστε και στο επόμενο στάδιο των διαβουλεύσεων με το Ευρωκοινοβούλιο. Θερμές ευχαριστίες σε όλους και όλες τις συναδέλφους και τα στελέχη που εργάστηκαν για να έχουμε αυτό το πολύ θετικό αποτέλεσμα.»

Καρούσος: Ουσιαστικό όφελος

Ο υπουργός Μεταφορών Γιάννης Καρούσος στάθηκε στα οφέλη που πέτυχε η χώρα μας επισημαίνοντας πως:

«Είμαι ιδιαίτερα ικανοποιημένος από το αποτέλεσμα της διαπραγμάτευσης. Με πρωτοβουλία της Κύπρου, στο κείμενο της Οδηγίας περιλήφθηκε ο Μηχανισμός Επιβράβευσης για τη χρήση Βιώσιμων Αεροπορικών Καυσίμων (SAF Allowance Mechanism), ένας μηχανισμός που θα βοηθήσει στον μετριασμό της αύξησης του κόστους καυσίμου που θα παρατηρηθεί αρχικά με τη χρήση των βιώσιμων αεροπορικών καυσίμων.

Θα διατεθούν 20 εκατομμύρια δωρεάν δικαιώματα εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου για να υποβοηθήσουν τη χρήση βιώσιμων αεροπορικών καυσίμων έτσι ώστε να καλυφθεί η αύξηση του κόστους έναντι συμβατικών καυσίμων στο 70%. Με αυτόν τον μηχανισμό, ο ευρωπαϊκός τομέας των αερομεταφορών, συμπεριλαμβανομένης και της Κύπρου, θα έχει ουσιαστικό όφελος που θα ανέρχεται σε περίπου 1,1 δισ. ευρώ.

Επιπρόσθετα, καταφέραμε να αναδείξουμε τις δυσανάλογες επιπτώσεις για τα νησιώτικα κράτη μέλη της ΕΕ από την εφαρμογή των νέων προνοιών στο ETS Aviation και έτσι στο κείμενο της Οδηγίας συμπεριλήφθηκε ειδική αναφορά σε νησιώτικα κράτη μεγέθους μικρότερου από 10,000χμ² για τα οποία η διαφορά του κόστους στα καύσιμα θα καλύπτεται στο 100%. Με αυτόν τον τρόπο, δημιουργείται μια δεξαμενή επιδότησης που θα φτάσει τα 500 εκατομμύρια ευρώ και που πρόσβαση θα έχει και η Κύπρος.

Όταν μια μικρή χώρα όπως η Κύπρος προτείνει λύσεις και εργαλεία τα οποία υιοθετούνται σε ευρωπαϊκό επίπεδο, τότε μόνο περήφανοι μπορεί να νιώθουμε. Αναλάβαμε πρωτοβουλίες σε ευρωπαϊκό επίπεδο, ξεκινώντας από τη Διακήρυξη για την αεροπορική συνδεσιμότητα την οποία στήριξαν 12 κράτη μέλη της ΕΕ, και προχωρήσαμε με αναλυτική έρευνα των επιπτώσεων του νομοθετικού πακέτου Fit-for-55 στον τομέα των αεροπορικών μεταφορών, την οποία κοινοποιήσαμε σε όλα τα κράτη μέλη».

Τι θα ισχύει για Ενέργεια, Αερομεταφορές και Ναυτιλία

Πιο κάτω επιχειρούμε την παρουσίαση των σημαντικότερων για την Κύπρο προνοιών, που έχουν ενσωματωθεί στα κείμενα της Δέσμης «Fit for55», μέσα από την ενεργοποίηση και δραστηριοποίηση του μηχανισμού. 

>Ενέργεια: Στον τομέα της ενέργειας, σημαντική είναι η πρόνοια για διαφοροποιημένη προσέγγιση ειδικά για την Κύπρο και τη Μάλτα στην Αναθεώρηση της Οδηγίας Ενεργειακής Απόδοσης. Η διαφοροποιημένη αυτή προσέγγιση προβλέπει αύξηση του στόχου ενεργειακής απόδοσης των δύο νησιωτικών κρατών μελών από το 0,24% στο 0,45%. Η διασφάλιση της συγκεκριμένης διαφοροποιημένης προσέγγισης αποτελούσε ύψιστο στόχο για την Κύπρο, εφόσον η αρχικά προβλεπόμενη αύξηση από 0,24% σε 1,5%, θα ήταν πολύ δύσκολο να επιτευχθεί και θα επέφερε σημαντική οικονομική επιβάρυνση. Στο πλαίσιο της Αναθεώρησης της Οδηγίας Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας, εξασφαλίστηκε καθορισμός ανώτατου ορίου 5% για τα νησιωτικά Κράτη Μέλη, Κύπρο και Μάλτα, στους υποστόχους που αφορούν τις θαλάσσιες μεταφορές.

>Αερομεταφορές: Στον τομέα των αερομεταφορών, με πρωτοβουλία της Κύπρου, περιλήφθηκε πρόνοια για Μηχανισμό Επιβράβευσης για τη χρήση Βιώσιμων Αεροπορικών Καυσίμων («SAF Allowance Mechanism») στην Αναθεώρηση του Συστήματος Εμπορίας Δικαιωμάτων Εκπομπών στις Αερομεταφορές. Ο Μηχανισμός αυτός αναμένεται να βοηθήσει στον μετριασμό της αύξησης του κόστους καυσίμου που αναμένεται να παρατηρηθεί, αρχικά με τη χρήση των βιώσιμων αεροπορικών καυσίμων (SAF). Προβλέπεται στήριξη (υπό μορφή δωρεάν δικαιωμάτων εκπομπών), η οποία θα αξιοποιηθεί για προώθηση της χρήσης βιώσιμων αεροπορικών καυσίμων. Με αυτό τον τρόπο εκτιμάται ότι θα καλυφθεί κατά 70% το αυξημένο κόστος έναντι των συμβατικών καυσίμων. Για νησιά μεγέθους μικρότερου από 10.000 τετραγωνικά χιλιόμετρα, όπως είναι η Κύπρος, η διαφορά του κόστους μεταξύ κηροζίνης και βιώσιμων αεροπορικών καυσίμων θα καλύπτεται στο 100%. Επιπρόσθετα, κατόπιν σχετικού αιτήματος της Κύπρου, περιλήφθηκε υποχρέωση της Επιτροπής να διεξάγει αξιολόγηση και να ετοιμάσει σχετική έκθεση για τον αντίκτυπο που θα έχει η εφαρμογή της νομοθεσίας αυτής στη συνδεσιμότητα και την ανταγωνιστικότητα των νησιών και των απομακρυσμένων περιοχών της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Σημαντικές είναι και αντίστοιχες πρόνοιες στην Πρόταση Κανονισμού για τις βιώσιμες αεροπορικές μεταφορές («ReFuel EU Aviation»), τόσο για τον Μηχανισμό Επιβράβευσης SAF, όσο και για λεπτομερή αξιολόγηση εκ μέρους της Επιτροπής των επιπτώσεων του Κανονισμού, μεταξύ άλλων, στη συνδεσιμότητα των νησιών και των απομακρυσμένων περιοχών και στην ανταγωνιστικότητα της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Επίσης, με την υποστήριξη και της Κύπρου, έγινε κατορθωτή η εισαγωγή πρόνοιας για επέκταση της μεταβατικής περιόδου στα 10 χρόνια και η διεύρυνση του ορισμού των βιώσιμων αεροπορικών καυσίμων, προκειμένου να γεφυρωθεί ταχύτερα η διαφορά τιμών μεταξύ βιώσιμων και συμβατικών αεροπορικών καυσίμων και να καταστούν δυνατές περισσότερες εγκαταστάσεις παραγωγής βιώσιμων και συνθετικών αεροπορικών καυσίμων σε ολόκληρη την Ευρώπη. Όσον αφορά στην υποχρέωση ανεφοδιασμού των αεροσκαφών, περιλήφθηκε σειρά προνοιών για τη διασφάλιση ίσων όρων ανταγωνισμού του τομέα, προκειμένου να αποφευχθεί το φαινόμενο μονοπωλιακών συμπεριφορών στα αεροδρόμια της Ένωσης. 

>Ναυτιλία: Στον ζωτικό τομέα της ναυτιλίας, επιτεύχθηκε, κατόπιν πρωτοβουλίας της Κύπρου, η δικαιότερη κατανομή των δικαιωμάτων από το Σύστημα Εμπορίας Δικαιωμάτων Εκπομπών, μέσω ειδικής διευθέτησης που προνοεί ότι ποσοστό των δικαιωμάτων αυτών θα διοχετεύεται αποκλειστικά στα ναυτιλιακά κράτη-μέλη Ελλάδα, Κύπρο και Μάλτα. Σημαντική είναι, επίσης, η πρόνοια του Κανονισμού για χρήση ανανεώσιμων καυσίμων και καυσίμων χαμηλών ανθρακούχων εκπομπών στις θαλάσσιες μεταφορές («Fuel EU Maritime»), που προβλέπει ότι τα έσοδα από τις κυρώσεις που προκύπτουν από τον Κανονισμό θα διατίθενται στα κράτη-μέλη. Οι προαναφερθείσες πρόνοιες των δύο προτάσεων δύνανται να αξιοποιηθούν για στήριξη της ενεργειακής μετάβασης του τομέα των θαλάσσιων μεταφορών. Σημαντικές είναι και οι πρόνοιες στις δύο προτάσεις για εξαίρεση από τον πιο πάνω Κανονισμό, της θαλάσσιας διασύνδεσης της Κύπρου με άλλα κράτη-μέλη. Η πρόνοια αυτή συνεπάγεται εξαίρεση της θαλάσσιας διασύνδεσης Λεμεσού-Πειραιά, η οποία άρχισε μετά από επίμονες προσπάθειες της Κυβέρνησης. Επιτεύχθηκε επίσης ειδική και ευνοϊκή για την Κύπρο μνεία για χρηματοδότηση της ναυτιλίας από το Ταμείο Καινοτομίας.

>Μεταφορές: Στον τομέα των μεταφορών, σημαντικές είναι οι πρόνοιες του Κανονισμού για Ανάπτυξη Υποδομών Εναλλακτικών Καυσίμων (AFIR), o oποίος στοχεύει στη διασφάλιση ικανού δικτύου υποδομών για τη φόρτιση και τον ανεφοδιασμό οδικών οχημάτων ή σκαφών με βιώσιμα καύσιμα. 

Στον Κανονισμό αυτό δίνεται εξαίρεση μόνο για την Κύπρο για τους σταθμούς επαναφόρτισης βαρέων οχημάτων, κατόπιν υποβολής εμπεριστατωμένου αιτήματος στην Επιτροπή. Το συμφωνημένο κείμενο αποδίδει αυτή την ειδική εξαίρεση για την Κύπρο στη νησιώτικη της γεωγραφία, στην απουσία χερσαίας σύνδεσης με άλλα κράτη-μέλη, στο περιορισμένο οδικό της δίκτυο, και την περιορισμένη κυκλοφορία βαρέων οχημάτων. Συνεπώς, αναγνωρίζει πλήρως τις ιδιαιτερότητες της Κύπρου, στη βάση του Ευρωπαϊκού Κλιματικού Νόμου. Διασφαλίστηκε, επίσης, η εξαίρεση της Κύπρου από την υποχρέωση δημιουργίας «ασφαλών και προστατευμένων χώρων στάθμευσης» για βαρέα οχήματα. Aπό την αναθεώρηση του Κανονισμού για τα Πρότυπα Επιδοτήσεων για Εκπομπές CΟ2 από Καινούργια Επιβατικά Οχήματα και Καινούρια Ελαφρά Επαγγελματικά Οχήματα («CO2 CARS»), συγκρατείται η πρόνοια για συμπερίληψη στην ανά διετία αξιολόγηση της αγοράς μεταχειρισμένων αυτοκινήτων, την οποία υποστήριξε και η Κύπρος. 

Εκτιμήθηκε η συμβολή της χώρας μας

Η συμβολή της Κύπρου, μέσα από την υποβολή συγκεκριμένων εποικοδομητικών και γεφυρωτικών προτάσεων, εκτιμήθηκε ιδιαίτερα, τόσο κατά την περίοδο των διαβουλεύσεων όσο και κατά το Συμβούλιο Υπουργών. Αναμένεται ότι η Κύπρος θα διατηρήσει την ίδια εποικοδομητική της στάση ενόψει της έναρξης των διαπραγματεύσεων του Συμβουλίου με το Ευρωκοινοβούλιο το προσεχές φθινόπωρο, με στόχο την υιοθέτηση των μέτρων που θα συμβάλουν σημαντικά στην αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής, το συντομότερο δυνατό. 

Άντληση κονδυλίων προς αντιμετώπιση κοινωνικών συνεπειών

Προς περιορισμό των οικονομικών και κοινωνικών συνεπειών της πράσινης μετάβασης, η Κύπρος έδωσε ιδιαίτερη έμφαση στις οικονομικές πτυχές της δέσμης, υποστηρίζοντας θέσεις που θα την υποβοηθήσουν να αντλήσει ευρωπαϊκά κονδύλια και περισσότερα δικαιώματα από τη δημοπράτηση εκπομπών αέριων ρύπων. Σε σχέση με το νεοσύστατο Κοινωνικό Ταμείο για το Κλίμα, το οποίο σκοπό έχει να συμβάλει στην αντιμετώπιση των κοινωνικών συνεπειών από την εισαγωγή του συστήματος Εμπορίας Δικαιωμάτων Εκπομπών θερμοκηπιακών αερίων από τα κτήρια και τις οδικές μεταφορές («ETS BRT»), η Κύπρος, μαζί με άλλα Κράτη Μέλη, πέτυχαν να μη μειωθεί το μέγεθος του Ταμείου, ύψους €59 δισεκατομμυρίων. Πέτυχε, επίσης, να διευρυνθούν οι δυνητικοί δικαιούχοι που μπορούν να επωφεληθούν από το Ταμείο. 

Συγκρατείται ακόμη, η πρόνοια για δυνατότητα εξαίρεσης οντοτήτων στις οποίες επιβάλλεται ήδη εθνικός φόρος άνθρακα από το σύστημα Εμπορίας Δικαιωμάτων Εκπομπών θερμοκηπιακών αερίων στα κτήρια και τις οδικές μεταφορές («ETS BRT»), ως αίτημα της Ιρλανδίας, το οποίο υποστήριξε η Κύπρος και από το οποίο δύναται, υπό προϋποθέσεις, να επωφεληθεί κατά την περίοδο 2027-2030.