Η Κυπριακή Δημοκρατία δεν λαμβάνει επαρκή μέτρα για αντιμετώπιση του κινδύνου που προκύπτει από τυχόν μετακύληση κόστους στους καταναλωτές, κυρίως της ΑΗΚ, το οποίο προκύπτει από το αυξανόμενο κόστος αγοράς δικαιωμάτων εκπομπής Αερίων του Θερμοκηπίου (ΑτΘ). Αυτό προκύπτει μέσα από την ειδική έκθεση της Ελεγκτικής Υπηρεσίας με τίτλο «Έχουν επιφέρει οι ενέργειες που έχει προωθήσει η Κυπριακή Δημοκρατία τα επιθυμητά αποτελέσματα στη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου;».

Η Ελεγκτική Υπηρεσία, παρατήρησε ότι, το μεγαλύτερο μέρος εκπομπών ΑτΘ από εγκαταστάσεις που περιλαμβάνονται στους τομείς του Συστήματος Εμπορίας Δικαιωμάτων Εκπομπής Αερίων Θερμοκηπίου (ΣΕΔΕ), προέρχεται από την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας με συμβατικά καύσιμα, το οποίο αναλογεί στο περίπου 70% των συνολικών εκπομπών ΑτΘ που παράγονται από όλες τις εγκαταστάσεις σε επίπεδο κράτους.

Από το 2013, οι εγκαταστάσεις παραγωγής ηλεκτρισμού δεν είναι δικαιούχοι δωρεάν κατανομής. Ωστόσο, η Κύπρος πέτυχε παρέκκλιση από αυτή την πρόνοια και η ΑΗΚ λάμβανε μερική δωρεάν κατανομή για την περίοδο 2013-2019, με φθίνουσα ποσότητα δικαιωμάτων ώστε να μηδενιστεί το 2020. Σύμφωνα με διαθέσιμα στοιχεία που έλαβε η Ελεγκτική Υπηρεσία από την ΑΗΚ, κατά τη περίοδο 2017 – 10/2022 καταβλήθηκε, για αγορά δικαιωμάτων ΑτΘ, συνολικό ποσό ύψους €569.581.932, το οποίο μετακυλήθηκε στους καταναλωτές. Η Ελεγκτική Υπηρεσία σύστησε όπως ληφθούν μέτρα αντιμετώπισης του αυξανόμενου κόστους παραγωγής της ηλεκτρικής ενέργειας.

Ουσιαστικά πρόκειται για χρήματα τα οποία εισπράττει η ΑΗΚ από τους καταναλωτές για τους ρύπους που εκπέμπουν οι τρεις ηλεκτροπαραγωγοί σταθμοί, ενώ θα μπορούσαν αυτά τα €570 εκατ. να διατεθούν για να αλλάξει η τεχνολογία.

Η Ελεγκτική Υπηρεσία συστήνει σε όλους τους εμπλεκόμενους φορείς υλοποίησης των πολιτικών και μέτρων να προβούν στις αναγκαίες ενέργειες, ώστε να αντιμετωπιστούν οι επιπτώσεις του αυξανόμενου κόστους της αγοράς δικαιωμάτων εκπομπής ΑτΘ, στην παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας, οι οποίες αντιστοιχούν στο 70% περίπου των συνολικών εκπομπών ΣΕΔΕ. Συγκεκριμένα, εισηγείται όπως οι ενέργειες αυτές θα μπορούσαν να αφορούν σε στοχευμένες κινήσεις για εφικτές και βιώσιμες πολιτικές και μέτρα που να αποσκοπούν στη μείωση του κόστους παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας.
Σημειώνεται ότι ο Διευθυντής του Τμήματος Περιβάλλοντος πληροφόρησε την Ελεγκτική Υπηρεσία ότι θα συμπεριληφθούν κατάλληλα μέτρα στο αναθεωρημένο Εθνικό Σχέδιο για την Ενέργεια και το Κλίμα (ΕΣΕΚ) το οποίο αναμένεται να υποβληθεί στις Βρυξέλλες εντός Ιουλίου.

Ένα άλλο θέμα που καταγράφεται μέσα στην ειδική έκθεση της Ελεγκτικής Υπηρεσίας, έχει να κάνει με την αξιολόγηση της συνεισφοράς των έργων που υλοποιήθηκαν με βάση τις πρόνοιες της νομοθεσίας, στη μείωση των εκπομπών ΑτΘ. Η Ελεγκτική Υπηρεσία ανέμενε ότι τα έργα/ δράσεις που υποβλήθηκαν στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή και υλοποιήθηκαν με βάση την Οδηγία ΣΕΔΕ κατά τα έτη 2021 και 2022, θα είχαν ήδη αξιολογηθεί, αφού αποτελούν σημαντικές επενδύσεις του δημοσίου.

Ωστόσο, το Τμήμα Περιβάλλοντος δεν έχει προβεί σε αξιολόγηση των έργων/ δράσεων, που υλοποιήθηκαν μέσω του ΣΕΔΕ, ως προς τις περιβαλλοντικές, κοινωνικές ή άλλες τους επιπτώσεις και τη συμβολή τους στους εθνικούς στόχους, ούτε σε αξιολόγηση των αποτελεσμάτων έναντι συγκριμένων δεικτών απόδοσης. Προς το σκοπό αυτό, η Ελεγκτική Υπηρεσία συστήνει να διενεργείται αξιολόγηση των έργων που υλοποιούνται, ως προς την ενεργειακή απόδοση ή και τον εκσυγχρονισμό του ενεργειακού συστήματος, που επιτυγχάνεται μέσω των σχετικών δαπανών/ επενδύσεων.

Περαιτέρω, σύμφωνα με το θεσμικό πλαίσιο, όλα τα έσοδα που προκύπτουν από τη δημοπράτηση των δικαιωμάτων καταλήγουν στο Πάγιο Ταμείο του κράτους και, μέσα από τους εκάστοτε ετήσιους προϋπολογισμούς, πρέπει να διατίθενται, σε ποσοστό 100%, εάν προέρχονται από αεροπορικές μεταφορές και 50%, εάν προέρχονται από σταθερές εγκαταστάσεις, προς υλοποίηση συγκεκριμένων σκοπών. Ωστόσο, μετά από έλεγχο της Ελεγκτικής Υπηρεσίας διαπιστώθηκε ότι στο εθνικό θεσμικό πλαίσιο, το ποσοστό διάθεσης του 50% των εσόδων που προέρχονται από σταθερές εγκαταστάσεις συνάδει με την αντίστοιχη πρόνοια στην Οδηγία ΣΕΔΕ, ωστόσο, όσον αφορά στα έσοδα που προέρχονται από τις αεροπορικές μεταφορές, η νομοθεσία δεν κάνει αναφορά στη διάθεση όλων των εσόδων, αλλά γενικά στα έσοδα. Ουσιαστικά απουσιάζει, από το εθνικό πλαίσιο η λέξη «όλα».

Συνεπεία αυτού, φαίνεται να έχει διαχρονικά παρερμηνευτεί η νομοθεσία, με αποτέλεσμα το Τμήμα Περιβάλλοντος να υπολογίζει, ως ποσό προς διάθεση, το 50% τόσο των εσόδων που προκύπτουν από τις σταθερές εγκαταστάσεις, όσο και από τις αεροπορικές μεταφορές. Σημειώνεται ότι μετά από σχετική υπόδειξη της Ελεγκτικής Υπηρεσίας, υπήρξε παραδοχή, εκ μέρους του Τμήματος Περιβάλλοντος, για τον, διαχρονικά, λανθασμένο τρόπο χειρισμού του θέματος.

Όσον αφορά στη διάθεση τουλάχιστον του 50% των εσόδων για συγκεκριμένους σκοπούς, η πρακτική που ακολουθείτο ήταν να εντοπίζονται ήδη προγραμματιζόμενες δαπάνες από σχετικά έργα ή και δράσεις που υλοποιούνταν μέσα από τον ετήσιο προϋπολογισμό και, ακολούθως, οι δαπάνες αυτές να παρουσιάζονταν κατάλληλα σε έκθεση χρήσης εσόδων.

Ωστόσο, διαπιστώθηκε ότι εκτός από τα προγραμματισμένα έργα, εντάσσονταν και άλλα έργα που υλοποιούνταν ώστε να τηρείται το γράμμα του νόμου. Βέβαια, το πνεύμα της οδηγίας δεν είναι αυτό, αλλά η υλοποίηση συγκεκριμένων μέτρων που μειώνουν τους ρύπους. Η Ελεγκτική Υπηρεσία αναφέρει ότι η διάθεση των εσόδων πραγματοποιείται ανορθόδοξα και δεν συνάδει με το πνεύμα του θεσμικού πλαισίου, αφού γίνεται με τον εκ των υστέρων εντοπισμό δαπανών από σχετικά έργα ή και δράσεις που υλοποιούνται μέσα από τον ετήσιο προϋπολογισμό του κράτους.

Προώθηση έργων με φυσικό αέριο και ΑΠΕ

Σύμφωνα με την Ελεγκτική Υπηρεσία, η Κύπρος έχει επιτύχει τους στόχους μείωσης αερίων του θερμοκηπίου που είχαν τεθεί για την περίοδο 2013-2020, στο πλαίσιο του επιμερισμού των προσπαθειών. Σημειώνει, όμως, πως τα τελευταία χρόνια παρουσιάζει αυξητική τάση στις εκπομπές, την ίδια στιγμή που σε επίπεδο ΕΕ παρουσιάζεται αξιόλογη πτώση, γεγονός που καθιστά δυσκολότερη την επίτευξη των μελλοντικών, αυστηρότερων, στόχων μείωσης.

Για τον σκοπό αυτό, η Ελεγκτική Υπηρεσία θεωρεί ότι πρέπει να θεσπιστεί ένας αξιόπιστος μηχανισμός παρακολούθησης της υλοποίησης των πολιτικών και μέτρων, να εξευρεθούν τρόποι προς ουσιαστική διάθεση των εσόδων δημοπράτησης καθώς και οι δαπάνες/ επενδύσεις που υλοποιούνται με τα εν λόγω έσοδα να αξιολογούνται ως προς την ενεργειακή απόδοση ή και τον εκσυγχρονισμό του ενεργειακού συστήματος που επιτυγχάνουν.

Ιδιαίτερα, όσον αφορά στον τομέα της παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας, θα πρέπει να αξιολογηθούν και να προωθηθούν, το συντομότερο, πηγές ενέργειας με χαμηλότερες ή μηδενικές εκπομπές, όπως το φυσικό αέριο και οι ΑΠΕ.

Σημειώνεται ότι η ανάγκη για περιορισμό των εκπομπών στο όριο των δικαιωμάτων γίνεται πιο επιτακτική, λαμβάνοντας υπόψη την υπό αναφορά έκθεση προόδου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και τους στόχους της δέσμης «fit for 55», η οποία εναρμονίζει τις πολιτικές της ΕΕ με τη δέσμευση που έχει αναλάβει να μειώσει τις καθαρές της εκπομπές ΑτΘ κατά τουλάχιστον 55% έως το 2030, σε σύγκριση με τα επίπεδα του 1990 και να επιτύχει κλιματική ουδετερότητα το 2050.

ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ

Οι καταναλωτές έχασαν €900 εκατ.

Η ΑΗΚ δεν προβαίνει σε ενέργειες που αφορούν σε στοχευμένες κινήσεις για εφικτές και βιώσιμες πολιτικές και μέτρα που να αποσκοπούν στη μείωση του κόστους παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας. Αποτέλεσμα, το αυξανόμενο κόστος της ηλεκτρικής ενέργειας, λόγω της ανάγκης για αγορά δικαιωμάτων εκπομπών ΑτΘ, να μετακυλίεται στους καταναλωτές. Μάλιστα, χρόνο με το χρόνο, η δαπάνη για αγορά των δικαιωμάτων παρουσιάζει σημαντική αύξηση, κυρίως λόγω του αυξημένου κόστους των δικαιωμάτων καθώς επίσης και της μείωσης του αριθμού δικαιωμάτων, που παραχωρήθηκαν δωρεάν. Αν αναλογιστεί κανείς ότι το κόστος αγοράς δικαιωμάτων για την ΑΗΚ ανήλθε την περίοδο 2017- 2022 στα €600, ενώ άλλα €300 εκατ. αναμένεται να πληρώσει η ΑΗΚ για το 2023, σημαίνει ότι το συνολικό ποσό αυξάνεται στα €900 εκατ. Ένα τεράστιο ποσό που θα μπορούσε να διαχειριστούν καλύτερα στον οργανισμό, ώστε να μειωθεί το κόστος ενέργειας για τους καταναλωτές.