Λίγες ώρες μετά την εκλογική του επιτυχία, τον Φεβράρη του 2023 ο Νίκος Χριστοδουλίδης ξεκίνησε μια έντονη προσπάθεια, κινητοποιήθηκε αμέσως, προκειμένου να φέρει την Ευρωπαϊκή Ένωση πιο κοντά στο Κυπριακό.

Στόχος του να μπλέξει την Ευρωπαϊκή Ένωση στη διαδικασία του Κυπριακού, παρά το γεγονός ότι γνώριζε εκ προοιμίου πως στις Βρυξέλλες υπήρχε απροθυμία προς αυτή την κατεύθυνση. Πρόταξε τον διορισμό απεσταλμένου από πλευράς Ευρωπαϊκής Ένωσης, εκτιμώντας πως μια ανάλογη εξέλιξη θα επέτρεπε να διεξάγονται – κατά κάποιο τρόπο – δύο παράλληλες διαπραγματεύσεις με την Κύπρο να παίζει ρόλο και προς τις δύο κατευθύνσεις. Από τη μια θα ήταν η προσπάθεια στο Κυπριακό και η αναβίωση των συνομιλιών από την άλλη η συζήτηση για τις ευρωτουρκικές σχέσεις.

Τόσο ο ίδιος ο Νίκος Χριστοδουλίδης όσο και οι συνεργάτες του άφηναν να διαρρεύσει ότι η προσπάθεια για διορισμό ενός ευρωπαίου απεσταλμένου στο Κυπριακό προχωρούσε θετικά. Σε κάποιο σημείο δε αφέθηκε να διαφανεί ότι ο Πρόεδρος Χριστοδουλίδης κατά τις επαφές του σε Βρυξέλλες, Παρίσι και Βερολίνο είχε συζητήσει και κάποια ονόματα που θα μπορούσαν να αναλάβουν αυτό τον ειδικό ρόλο. Η Λευκωσία φρόντιζε επιμελώς να μην διαρρεύσει κάποιο όνομα ή ακόμα και όταν κάποια ονόματα είδαν το φως της δημοσιότητας έσπευσε να διαψεύσει και να προλάβει τυχόν αντιδράσεις.

Η ένταση με την οποία εργάστηκε η νεοσύστατη κυβέρνηση της Κύπρου για να πετύχει διορισμό απεσταλμένου από πλευράς ΕΕ άρχισε να ενοχλεί διάφορους κύκλους οι οποίοι θεωρούσαν πως η προσπάθεια της Λευκωσίας στόχευε – άμεσα ή έμμεσα – να οδηγήσει το Κυπριακό και την προσπάθεια αναβίωσης των συνομιλιών μακριά από τα Ηνωμένα Έθνη. Γεγονός που γέννησε την ανάγκη να βρεθεί με την πρώτη ευκαιρία με τον ίδιο τον Γενικό Γραμματέα των Ηνωμένων Εθνών προκειμένου του δοθούν κάποιες εξηγήσεις και να ξεκαθαρίσει το τοπίο. Γι’ αυτή τη συνάντηση φρόντισαν οι ευρωπαϊκοί θεσμοί.

Ναι μεν αλλά…

Σε διάφορα επίπεδα (αρχηγοί κρατών κυβερνήσεων, Θεσμοί της ΕΕ κ.λπ.) φάνηκε να υπάρχει μια θετική στάση έναντι των προσπαθειών της κυπριακής κυβέρνησης. Οι απαντήσεις που λάμβανε από τους συνομιλητές του τόσο ο Νίκος Χριστοδουλίδης όσο και άλλα στελέχη της κυβέρνησης ήταν θετικά ως προς την ανάγκη ενεργότερης εμπλοκής της ΕΕ στο Κυπριακό αλλά και τον διορισμό ενός απεσταλμένου. Ξεκαθαρίζοντας την ίδια ώρα πως ο όποιος διορισμός απεσταλμένου από πλευράς Ευρωπαϊκής Ένωσης δεν θα αντικαταστήσει καθ’ οιονδήποτε τρόπο τα Ηνωμένα Έθνη και την προσπάθεια λύσης του προβλήματος.

Ήταν εξάλλου από πριν πολύ καλά γνωστό και ξεκάθαρο πως η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν ήθελε και ούτε και μπορούσε να αντικαταστήσει τα Ηνωμένα Έθνη και ποτέ δεν αισθανόταν άνετα με την ιδέα του να παίξει κάποιο ρόλο μεσολαβητή στο Κυπριακό και τα ευρωτουρκικά. Η ΕΕ έβλεπε διαχρονικά το δικό της ρόλο περισσότερο συμβουλευτικό και η εμπλοκή της στις διαπραγματεύσεις δεν είχε να κάνει με την προσπάθεια επίτευξης λύσης. Εκείνο που την ενδιέφερε και ήθελε και συνεχίζει να θέλει είναι η κατάσταση πραγμάτων που θα προκύψει στην Κύπρο μετά τη λύση του Κυπριακού δεν θα προκαλεί αδιέξοδα στην Ευρωπαϊκή Ένωση.

Έσπρωξε τα πράγματα

Οι κινήσεις της Λευκωσίας προς τις Βρυξέλλες και άλλες ισχυρές ευρωπαϊκές πρωτεύουσες δημιουργήσαν μια κινητικότητα προς την κατεύθυνση των Ηνωμένων Εθνών που με τον ένα ή τον άλλο τρόπο ανάγκασαν τον Γενικό Γραμματέα του διεθνούς οργανισμού να δει πιο ζεστά τον διορισμό απεσταλμένου. Για τα Ηνωμένα Έθνη ο διορισμός ενός απεσταλμένου που θα επιχειρούσε να βρει κοινό έδαφος για επανέναρξη των προσπαθειών στο Κυπριακό ήταν πάντα το ζητούμενο μετά το ναυάγιο του Κραν Μοντανά. Πλην όμως οι αντίθετες θέσεις των δύο πλευρών στο νησί λειτουργούσαν αποτρεπτικά για τον Γενικό Γραμματέα ο οποίος μετά τα γεγονότα του 2017 δεν ήθελε να μπει και πάλι στα βαθιά στο Κυπριακό.

Για τη Λευκωσία η απόφαση για το διορισμό της Μαρία Άνχελα Ολγκίν Κουεγιάρ ήταν ένα συνεπακόλουθο των δικών της πρωτοβουλιών και κινήσεων, ξεκινώντας από την ΕΕ. Η κυβέρνηση θεωρεί ότι οι πρωτοβουλίες που είχε ξεκινήσει εντός ΕΕ έσπρωξαν και τα Ηνωμένα Έθνη να καταλήξει στο διορισμό προσωπικής απεσταλμένη του Γενικού Γραμματέα.

Ο διορισμός Ολγκίν προέκυψε γιατί ωρίμασαν οι συνθήκες, υποστηρίζουν ξένοι διπλωματικοί κύκλοι, οι οποίοι συνδέουν την απόφαση του ΓΓ ΟΗΕ και με μια διαφοροποίηση της Τουρκίας στο όλο θέμα. Τον περασμένο Σεπτέμβρη, στη Νέα Υόρκη, Τουρκία και Τουρκοκύπριος ηγέτης έπαιξαν μια καλοστημένη παράσταση ενώπιον του ΓΓ ΟΗΕ. Ο μεν Τούρκος υπουργός Εξωτερικών εμφανιζόταν θετικός στο θέμα του διορισμού απεσταλμένου, ο δε Ερσίν Τατάρ αρνητικός.

Της έδωσαν τον πρώτο λόγο

Για τις Βρυξέλλες ο διορισμός Ολγκίν, πέραν της αναθέρμανσης των προσπαθειών στο Κυπριακό, βοηθούσε και στον να κλείσει η συζήτηση για διορισμό απεσταλμένου από πλευράς Ευρωπαϊκής Ένωσης. Στις Βρυξέλλες όπως και στη Νέα Υόρκη συμφωνούν πως αυτή τη στιγμή η Ολγκίν θα έχει τον πρώτο λόγο όσον αφορά την προσπάθεια αναβίωσης των συνομιλιών στο Κυπριακό. Συμφωνούν ότι θα πρέπει να αποφευχθούν άλλες κινήσεις (βλέπε διορισμό Ευρωπαίου απεσταλμένου) οι οποίες θα επηρέαζαν αρνητικά αυτή την προσπάθεια.

Αξιωματούχοι της ΕΕ, σύμφωνα με διπλωματικές πηγές, υποστηρίζουν ότι πως θα πρέπει να αναμένουν όλοι τα αποτελέσματα των προσπαθειών Ολγκίν πριν αποφασιστούν τα επόμενα βήματα από τον οποιονδήποτε. Η επικοινωνία του Ζοζέπ Μπορέλ με την ίδια την Μαρία Άνχελα Ολγκίν Κουεγιάρ μετά τον διορισμό της αποσκοπούσε πέραν από την υποστήριξη της ΕΕ στην αποστολή της και στο να περάσει το μήνυμα ότι από πλευράς Βρυξελλών δεν θα προκύψουν αποφάσεις που θα επηρεάζουν αρνητικά το έργο της.

Το ενδεχόμενο η ΕΕ να προχωρήσει σ’ αυτή τη φάση ή στο εγγύς μέλλον στον διορισμό δικού της απεσταλμένου στο Κυπριακό φαίνεται πολύ απομακρυσμένο. Αυτό μπορεί να προκύψει μόνο εάν η αποστολή της Ολγκίν είναι επιτυχής και το Κυπριακό επανέλθει σε τροχιά συνομιλιών. Και στο παρών στάδιο στις Βρυξέλλες δεν φαίνεται να πιστεύουν και πολύ ότι θα πρέπει να αναμένεται σύντομα άρση του αδιεξόδου. Αντίθετα θεωρούν πως το χάσμα είναι τέτοιο που δύσκολα θα υπάρξουν μετακινήσεις από τη μια ή την άλλη πλευρά που θα μπορούσαν να δημιουργήσουν συνθήκες επανόδου στις διαπραγματεύσεις. Δεν έχουν ακόμα πειστεί από τις δύο πλευρές στο νησί για τις προθέσεις τους. Σε κάθε περίπτωση στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο του Μαρτίου θα διαφανούν πιο ξεκάθαρα οι προθέσεις της ΕΕ, δεδομένου ότι στην ατζέντα της συνόδου κορυφής θα βρίσκονται τα ευρωτουρκικά.

Χρειάζεται αμφότερες οι πλευρές να γνωριστούν καλύτερα

Η Μαρία Άνχελα Ολγκίν Κουεγιάρ θα επιτρέψει όπως όλα τα δείχνουν μέσα στο δεύτερο 10ήμερο του Μαρτίου για να συνεχίσει από το σημείο που έμεινε κατά το πρώτο της ταξίδι στο νησί. Καθ’ οδόν προς την Κύπρο προτίθεται, σύμφωνα με πληροφορίες μας, να σταματήσει στο Λονδίνο προκειμένου να μιλήσει και με την ομάδα Κυπριακού στο Φόρεϊν Όφις. Στο πρόγραμμά της είναι και η Βρυξέλλες, χωρίς αυτό να είναι γνωστό το πότε θα πάει.

Πέραν όμως από τις κινήσεις Ολγκίν που συγκεντρώνουν πάνω τους το ενδιαφέρον,  τα Ηνωμένα Έθνη θεωρούν ότι θα πρέπει να γίνουν κινήσεις και από τις δύο πλευρές που θα βοηθούν τόσο στην κατεύθυνση της εξεύρεσης κοινού εδάφους όσο και γενικότερο στο όλο κλίμα της επανεκκίνησης των προσπαθειών. Έχουν την άποψη πως αυτό που χρειάζεται να γίνει από μέρους των δύο πλευρών είναι να γνωριστούν καλύτερα οι δύο τους. Θα πρέπει, όπως χαρακτηριστικά μας έχει λεχθεί, η μια πλευρά να ακούσει και να αντιληφθεί τα θέλω της άλλης και όχι απλώς να αναλώνονται στο να παρουσιάζουν δημοσίως τις θέσεις τους.

Για το διεθνή οργανισμό και τους ξένους που εμπλέκονται ή παρακολουθούν το Κυπριακό, οι τοποθετήσεις Νίκου Χριστοδουλίδη και Ερσίν Τατάρ θεωρούνται παράλληλοι μονόλογοι οι οποίοι απευθύνονται αποκλειστικά στις δικές τους κοινότητες. Θεωρούν πως οι δύο ηγέτες θα πρέπει ο καθένας να δει με περισσότερη προσοχή και δώσει μεγαλύτερη βαρύτητα σ’ αυτά που η άλλη πλευρά θέλει.  Ξένη διπλωματική πηγή ανέφερε χαρακτηριστικά πως όσο κι αν ο καθένας επιμένει στο δικό του αφήγημα δεν θα επέλθει κάτι διαφορετικό από αυτό που υπάρχει σήμερα.

Η προσέγγιση αυτή, για σκοπούς διαπραγμάτευσης, θεωρείται λογική και φυσιολογική το να προσπαθήσει ο ένας να κατανοήσει τις θέσεις του άλλου. Υπό τα σημερινά δεδομένα φαίνεται όμως δύσκολο να πειστούν Χριστοδουλίδης και Τατάρ να ρίξουν λίγο περισσότερο βάρος όχι σ’ αυτά που οι ίδιοι διατυπώνουν αλλά στο τι ζητά η άλλη πλευρά.