Είναι το μεγάλο εκδοτικό γεγονός της χρονιάς! 76 χρόνια μετά την συγγραφή του «Ανηφόρου» από τον κορυφαίο Έλληνα δημιουργό, το μοναδικό αυτό -αδημοσίευτο, μέχρι σήμερα!- μυθιστόρημα του Νίκου Καζαντζάκη θα κυκλοφορήσει, για πρώτη φορά, από τις «Εκδόσεις Διόπτρα», στις 26 Οκτωβρίου, την ημέρα που συμπληρώνονται 65 ακριβώς χρόνια από τον θάνατο του πιο πολυμεταφρασμένου και παγκόσμιου Έλληνα συγγραφέα.
Το ένθετο «ΕΛΕΥΘΕΡΑ» του Φιλελεύθερου προδημοσιεύει κατ’ αποκλειστικότητα, αποσπάσματα από το μυθιστόρημα «Ο Ανήφορος», λίγες μέρες πριν από την κυκλοφορία του. Για να το διαβάσετε ανατρέξτε στον έντυπο Φιλελεύθερο της Κυριακής 23 Οκτωβρίου.
ΝΙΚΗ ΣΤΑΥΡΟΥ Πνευματική δικαιούχος των έργων του Νίκου Καζαντζάκη, Τμήμα Ξένων Δικαιωμάτων Kazantzakis Estate
“Πρόκειται για ένα σπαρακτικό και κοινωνικά διεισδυτικό μεταπολεμικό βιβλίο”
– Ποια είναι τα συναισθήματά σας με την έκδοση του «Ανηφόρου», το οποίο θα βρίσκεται σε όλα τα βιβλιοπωλεία στις 26 Οκτωβρίου, ημερομηνία θανάτου του κορυφαίου δημιουργού; «Ο Ανήφορος», του Νίκου Καζαντζάκη, είναι ένα λογοτεχνικό αριστούργημα, που με την έκδοσή του εμπλουτίζει, όχι μόνο την ελληνική, αλλά και την παγκόσμια λογοτεχνία. Μιλάμε πια για ένα παγκόσμιο εκδοτικό γεγονός, για το οποίο όλοι οι Έλληνες πρέπει να είμαστε περήφανοι. Όταν, μάλιστα, το αναγνωστικό κοινό μάθει και την πλοκή και την ιστορία του, δηλαδή το πώς, το πότε και το γιατί έγραψε αυτό το βιβλίο ο Νίκος Καζαντζάκης, πιστεύω πως θα κατανοήσει βαθύτερα τον συγγραφέα του, την ψυχοσύνθεση των ανθρώπων της ιστορικής περιόδου που περιγράφει, αλλά και τον ίδιο του τον εαυτό.
– Νομίζετε όπως αυτή θα ήταν και μία σημαδιακή μέρα για τον Πάτροκλο Σταύρου, τον πατέρα σας, που τόσο αγωνίστηκε για το έργο του Νίκου Καζαντζάκη; Σα να του το «χρωστούσατε» ως ένα πολύ μεγάλο «δώρο»; Δεν μπορείτε να φανταστείτε πόσες φορές δεν αναφώνησα «να ήταν εδώ ο πατέρας μου να διαβάσουμε μαζί, για πρώτη φορά, τον “Ανήφορο”!». Δεν μπορώ να διανοηθώ ότι υπάρχει ένα έργο του Νίκου Καζαντζάκη που ο πατέρας μου δεν έχει διαβάσει ποτέ, καθώς το έργο ταυτοποιήθηκε αμέσως μετά το θάνατό του. Ο πατέρας μου ήταν η απόλυτη πηγή γνώσης για τον Νίκο Καζαντζάκη – ήξερε κάθε πτυχή, όχι μόνο της βιογραφίας του, αλλά και της ζωής του∙ έχει διαφορά! Είχε διαβάσει και αναλύσει όλο το έργο του ενδελεχώς, με θρησκευτική, σχεδόν, προσήλωση και με εξαιρετική λεπτομέρεια και, όποτε άρχιζε να μιλάει για τον Καζαντζάκη, έβλεπα τον κόσμο να μαζεύεται σιγά- σιγά γύρω μας και να μην χορταίνουν τις ιστορίες που άκουγαν. Έχετε δίκιο πως ο πατέρας μου αγωνίστηκε για την ανάδειξη του έργου του Καζαντζάκη, και πιστεύω ολόψυχα πως σήμερα θα ήταν ευτυχής και περήφανος για την επιλογή μου να δώσω την εκδοτική σκυτάλη του έργου του Νίκου Καζαντζάκη στον Κωνσταντίνο Παπαδόπουλο.
– Πώς νιώσατε διαβάζοντας πρώτη φορά τον «Ανήφορο»; Και πού τον τοποθετείτε μέσα σας, σε σχέση με τα υπόλοιπα έργα του Νίκου Καζαντζάκη; Διαβάζοντας για πρώτη φορά αυτό το τόσο επίκαιρο βιβλίο ένιωσα πως ήταν κάτι σαν από μηχανής θεός, καθώς βιώνουμε μια περίοδο παγκόσμιας αναταραχής, μια εποχή κοινωνικής και ανθρωπιστικής κρίσης. Και να, έρχεται αυτό το βιβλίο, με την ασυμβίβαστη, διορατική και ευαίσθητη πένα του Νίκου Καζαντζάκη, να μας αφυπνίσει, να μας εμπνεύσει, να μας παρηγορήσει και να μας δικαιώσει σε όλο τo φάσμα των συναισθημάτων που βιώνουμε αυτές τις μέρες. Εγώ το τοποθετώ στα «Βιβλία της Ειρήνης» του Νίκου Καζαντζάκη και εξηγώ γιατί: Το μυθιστόρημα αυτό, το οποίο φυλασσόταν έως τώρα στο Μουσείο Καζαντζάκη, στη Μυρτιά της Κρήτης, γράφτηκε στον τραγικό απόηχο του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και του ολοκαυτώματος της Χιροσίμα και του Ναγκασάκι.
Πρόκειται για ένα σπαρακτικό και κοινωνικά διεισδυτικό μεταπολεμικό βιβλίο, το οποίο γράφτηκε από τον Νίκο Καζαντζάκη σ’ ένα μικρό δωμάτιο που του νοίκιασε το British Council, στο Cambridge, το 1946. Ήταν τότε που ο Νίκος Καζαντζάκης, θορυβημένος και ανήσυχος για το μέλλον του κόσμου μας, ταξίδεψε στην Αγγλία, με σκοπό να βρει το ηχηρότερο βήμα από το οποίο να απευθύνει έκκληση στους διανοούμενους όλης της υφηλίου, για την ίδρυση μιας «Διεθνούς του Πνεύματος». Δέκα χρόνια μετά, το 1956, κατά την ομιλία αποδοχής του τού Βραβείου Ειρήνης στη Βιέννη, ο Νίκος Καζαντζάκης απηύθυνε την ίδια έκκληση: «Οι δυνάμεις του Κακού επιστρατεύτηκαν. Ας επιστρατεύσουμε κι εμείς τις δυνάμεις του Καλού. Ας καλέσουμε σε συναγερμό ό,τι ανθρώπινο επιζεί ακόμα μέσα μας και γύρα μας. Ας πολεμάμε με όλες μας τις δυνάμεις για την ειρήνη και την αδελφοσύνη των ανθρώπων».
– Πάντως διάβασα την προηγούμενη βδομάδα πως το έργο του Νίκου Καζαντζάκη «μεγαλώνει» ακόμη περισσότερο… Τι σημαίνει, λοιπόν, για σας η ίδρυση του «Nikos Kazantzakis Visiting Scholar Program» στο Πανεπιστήμιο Μπέρκλεϋ, στην Καλιφόρνια των Ηνωμένων Πολιτειών; Πραγματικά, η ίδρυση του «Nikos Kazantzakis Visiting Scholar Program» αποτελεί ένα επίτευγμα μεγάλης πολιτιστικής και ιστορικής αξίας, καθώς η ανάδειξη του ονόματος του Νίκου Καζαντζάκη, σε ένα από τα μεγαλύτερα Πανεπιστήμια της οικουμένης, αποτελεί μια κατάκτηση των ελληνικών γραμμάτων. Είναι υπόσχεση ότι το έργο του μεγάλου συγγραφέα και η σπουδή της ελληνικής ιστορίας και λογοτεχνίας γενικότερα, θα παραμείνουν ανέσπερα και θα βρουν νέο κοινό σε όλες τις ηπείρους για πολλές επόμενες γενεές. Εδώ, οφείλω να πω ότι το πρόγραμμα αυτό ήταν ένα όραμα της νονάς μου, Ελένης Ν. Καζαντζάκη, και του πατέρα μου, Πατρόκλου Σταύρου, εδώ και πολλές δεκαετίες, και υλοποιήθηκε στις μέρες μας, το 2022, λίγους μήνες μόνο πριν από τους εορτασμούς των 140 χρόνων από τη γέννηση του Νίκου Καζαντζάκη, χάρις στον μόχθο και στην επιμονή του Διοικητικού Συμβουλίου του Ιδρύματος Νεοελληνικών Σπουδών που εδρεύει στο Σαν Φρανσίσκο και του Προέδρου του, Chris Kanios. Και για να σας δώσω και ακόμα μερικές σημαντικές πληροφορίες, ας συμπληρώσω ότι το «Nikos Kazantzakis Visiting Scholar Program», εντάσσεται στο τμήμα Modern Greek and Hellenic Studies του Πανεπιστημίου Μπέρκλεϋ, υπό τη διεύθυνση της Καθηγήτριας, Christine Philliou, θα ξεκινήσει επίσημα το 2023 και θα δίνει ιδιαίτερη έμφαση στην ελληνική γλώσσα, τη λογοτεχνία, τον κινηματογράφο, την ιστορία και τον πολιτισμό.
– Τι άλλο -σπουδαίο- ακολουθεί σε ό,τι αφορά στη διάδοση του έργου του Νίκου Καζαντζάκη, του πιο πολυμεταφρασμένου νεοέλληνα συγγραφέα; Η πένα του Νίκου Καζαντζάκη είναι μια «ορθή φτερούγα στον αγέρα». Στις σελίδες του έργου του, σταθερός άξονας είναι ο διαχρονικός αγώνας του Οικουμενικού Ανθρώπου για υπέρβαση, αξιοπρέπεια και ελευθερία. Το έργο του «μιλάει» σε όλους τους ανθρώπους, σε όλες τις γωνιές της γης. Γι’ αυτό και ο Νίκος Καζαντζάκης είναι ο πιο πολυμεταφρασμένος νεοέλληνας συγγραφέας, αφού οι μεταφράσεις των βιβλίων του σε 52 γλώσσες, κυκλοφορούν σήμερα σε ολόκληρη την υφήλιο. Είναι αμέτρητες οι πολιτισμικές «γέφυρες» που έχουν «χτιστεί» με το έργο του Νίκου Καζαντζάκη και ενώνουν τον Ελληνισμό με όλες τις χώρες και τους πολιτισμούς του κόσμου μας. Η δικιά μου αποστολή, αυτή που μου «ανέθεσε» ο πατέρας μου, Πάτροκλος, και η νονά μου, Ελένη, είναι να κρατήσω τις νοητές αυτές «γέφυρες» σταθερές, αλλά και να τις αυξήσω, και σε πλάτος και σε αριθμό! Συγκεκριμένα, τι σημαίνει αυτό;
Στόχος και αποστολή της ζωής μου είναι η συνεχής και ακατάπαυστη συνεργασία μου με εκδότες, σε όλες τις χώρες της υφηλίου, ώστε να μεταφράζονται σωστά, σε καλαίσθητες εκδόσεις, και να κυκλοφορούν με μεγάλη εμβέλεια διανομής όλα τα έργα του Καζαντζάκη, ώστε ο κάθε άνθρωπος, σε κάθε γωνιά της γης, να μπορεί να βρει τα έργα του στη γλώσσα του ή στη διάλεκτό του. «Ευπειθώς αναφέρω» λοιπόν, ότι το Τμήμα Ξένων Δικαιωμάτων, που εγώ ίδρυσα, το 2011, και αποτελεί το έργο της ζωής μου, μετρά ολοένα και περισσότερες επιτυχημένες καινούριες συνεργασίες με εκδότες σε παγκόσμιο επίπεδο και σχεδόν καθημερινά. Έτσι, μπορούμε να λέμε ότι αυτές τις πολιτισμικές γέφυρες, κτισμένες με τον Λόγο του Καζαντζάκη, τις περνάνε αυτή τη στιγμή που διαβάζετε αυτή τη συνέντευξη, ο «Καπετάν Μιχάλης», ο «Ζορμπάς», ο «Μέγας Αλέξανδρος», ο «Θησέας», όλοι οι ήρωες του Νίκου Καζαντζάκη, και «τρέχουν» προς την Κίνα, την Κορέα, τη Γαλλία, τη Γερμανία, την Αγγλία, την Ισπανία, την Αυστραλία, την Αφρική, την Ουκρανία κ.α. μεταφέροντας μαζί τους περήφανα το Ελληνικό Πνεύμα και Φως.
– Δεν είναι πολύ μεγάλο «βάρος», κυρία Σταύρου, μία τεράστια ευθύνη, του να είστε η πνευματική δικαιούχος του έργου του Νίκου Καζαντζάκη, σε όλο τον κόσμο; Είναι όντως μια τεράστια και βαριά ευθύνη – πολλές φορές, θα έλεγα, «απάνθρωπη». Πόσες φορές δεν αναρωτήθηκα αν έκανα καλά να δώσω κάποια άδεια, να εκχωρήσω κάποιο πνευματικό δικαίωμα, να εμπιστευθώ κάποιον εκδότη, κάποιον θεατρικό ή κινηματογραφικό παραγωγό… Καθημερινά αγωνίζομαι, κάνω επαφές με εκδότες, μεταφραστές και παραγωγούς, και στο τέλος της ημέρας προσπαθώ να ανατρέξω σε ό,τι έκανα, να το αξιολογήσω, να «ζυγίσω» αν το έκανα καλά, και αν θα μπορούσα να είχα πράξει καλύτερα ή να είχα κάνει κάτι διαφορετικά. Μελετώ εις βάθος πώς διαχειρίστηκε η Ελένη το έργο του συζύγου της, πως το διαχειρίστηκε μετά ο πατέρας μου, πάντα δεδομένων των συνθηκών στον συνεχώς μεταβαλλόμενο κόσμο μας. Το σημαντικό είναι να κρατώ ως άξονα και οδηγό τον στόχο αυτό: Το έργο του Νίκου Καζαντζάκη να διαβάζεται σε όλες τις γλώσσες του κόσμου, σε σωστές μεταφράσεις και σε καλαίσθητες και οικονομικά προσιτές εκδόσεις, να διασκευάζεται και να μεταφέρεται σε όλες τις μορφές Τέχνης, να αποτελεί εργαλείο μόρφωσης στα παιδιά μας και να μπορεί να φτάνει παντού, σε όλη την οικουμένη.
ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ Εκδότης «Διόπτρα»
“Η λέξη “ανήφορος” είναι τόσο σημαντική για τον Καζαντζάκη…”
– Πού βρισκόταν το συγκεκριμένο χειρόγραφο του Νίκου Καζαντζάκη, μέχρι σήμερα; Το χειρόγραφο από το μυθιστόρημα «O Ανήφορος» φυλασσόταν στο Μουσείο Καζαντζάκη, στην ιδιαίτερη πατρίδα του συγγραφέα, τους Βαρβάρους – τη σημερινή Μυρτιά.
– Πού τοποθετείται χρονολογικά η συγγραφή του βιβλίου; Γράφτηκε το 1946. Πρόκειται για ένα έργο που συμπίπτει με την αναχώρηση του συγγραφέα από την ιδιαίτερη πατρίδα του, την Ελλάδα, για την Αγγλία – μία πατρίδα στην οποία δεν γύρισε ποτέ ξανά, παρά μόνο για να θαφτεί.
– Γιατί παρέμεινε ανέκδοτος «Ο Ανήφορος», μέχρι σήμερα, κύριε Παπαδόπουλε; Αυτή είναι μια πολύ σημαντική ερώτηση, όμως ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή. Πρώτα απ’ όλα, τιτλοφόρησε πράγματι ο Καζαντζάκης το έργο του «Ο Ανήφορος»; Βεβαίως. Στο τεύχος της «Εστίας», του 1947, δημοσιεύεται το απόσπασμα «Ο θάνατος του παππού» (σελ. 327) και στις σημειώσεις το έργο ονομάζεται ρητά «Ο Ανήφορος». Επίσης, υπάρχει το τεύχος της «Εστίας», των Χριστουγέννων του 1959, ειδικά αφιερωμένο στον μεγάλο δημιουργό, όπου παρατίθεται ένα αναλυτικό χρονολόγιο από τον Παντελή Πρεβελάκη και εκεί αναφέρεται ξεκάθαρα ότι το βιβλίο που έγραψε ο Καζαντζάκης στην Αγγλία είναι «Ο Ανήφορος». Εκτός αυτού, η λέξη αυτή είναι τόσο σημαντική για τον Καζαντζάκη, που καθιστά τον «Ανήφορο» ένα πολύ σημαντικό βιβλίο. Όπως μαρτυρά ο ίδιος στην «Αναφορά στον Γκρέκο»: «Μια λέξη πάντα, σε όλη μου τη ζωή, με τυραννούσε και με μαστίγωνε, η λέξη “Ανήφορος”». Διαβάζουμε ακόμα στην «Ασκητική»: «Στα πρόσκαιρα ζωντανά σώματα τα δυο τούτα ρέματα παλεύουν: α) ο ανήφορος, προς τη σύνθεση, προς τη ζωή, προς την αθανασία· β) ο κατήφορος, προς την αποσύνθεση, προς την ύλη, προς το θάνατο». Αξίζει να σημειωθεί ότι ο Καζαντζάκης είχε την επιθυμία να ολοκληρώσει τον «Ανήφορο» με την «Ασκητική», μια απόδειξη του πόσο σημαντικό θεωρούσε αυτό το έργο. Γνωρίζουμε πως ήθελε να εκδώσει τον «Ανήφορο» στο εξωτερικό και να απευθυνθεί σε ένα παγκόσμιο ακροατήριο. Ο Καζαντζάκης πάλευε να σώσει τον άνθρωπο, αλλά η μετάφραση του έργου δεν προχώρησε. Είναι φανερό και στο βιβλίο ότι ήθελε να ιδρύσει μια Διεθνή του Πνεύματος και η όλη διαδικασία τον απογοήτευσε. Όπως είναι λογικό, όλα αυτά μπορεί να επέδρασαν στον ίδιο, αλλά, πάλι, μόνο εικασίες μπορούμε να κάνουμε για τους λόγους της μη έκδοσης. Αυτό που είναι βέβαιο είναι ότι το ανέκδοτο βιβλίο του Νίκου Καζαντζάκη είναι πλέον εδώ! Εμείς, στις «Εκδόσεις Διόπτρα», θεωρήσαμε χρέος μας να δώσουμε στον Έλληνα αναγνώστη, στον ελληνικό λαό, ένα ολοκληρωμένο, πρωτότυπο, υπέροχο βιβλίο του Νίκου Καζαντζάκη. Πρόκειται για ένα μυθιστόρημα που εντάσσεται στο καζαντζακικό σύμπαν, αποτελεί μέρος της συγγραφικής εξέλιξης του Κρητικού, είναι εφάμιλλο των μεγάλων του δημιουργιών και φυσικά έχει τεράστια ιστορική, φιλολογική, λογοτεχνική και πολιτιστική αξία. Αποφασίσαμε, λοιπόν, να εντάξουμε αυτό το έργο, που αξίζει να διαβαστεί σε όλη την Ελλάδα, σε μια μεγάλη προσπάθεια που θα έφερνε συνολικά τον Καζαντζάκη στον 21ο αιώνα και ειδικά στις νεότερες γενιές. Έτσι, «Ο Ανήφορος» αποτελεί την εισαγωγή της προσπάθειάς μας. Το εξώφυλλο, η ειδικά σχεδιασμένη ολοδική του γραμματοσειρά, η επιμέλεια, ο πρόλογος και το επίμετρο, συνθέτουν μια ενιαία οντότητα, που πιστεύουμε ότι καθιστά τον Καζαντζάκη επίκαιρο και απαραίτητο για κάθε βιβλιοθήκη.
– Τι διαφορές παρουσιάζει «Ο Ανήφορος», σε σύγκριση με ένα από τα πιο γνωστά μυθιστορήματα του Νίκου Καζαντζάκη, το «Βίος και πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά», αφού ο «Ανήφορος» γράφτηκε αμέσως μετά από αυτό; Ο «Ζορμπάς» είναι μια ελεγεία στη ζωή, που αντιπαραβάλλεται στον πόνο και στον θάνατο. Είναι ένα βιβλίο που διαπνέεται από μια αίσθηση αισιοδοξίας ισχυρή, λαμβάνοντας, ως σημείο εκκίνησης την κατάφαση στη ζωή που αντιπροσωπεύει ο Ζορμπάς, ο οποίος κοιτάζει μόνο στο παρόν και στο μέλλον, πηγαίνει μόνο μπροστά και ζει κάθε στιγμή του σαν να είναι η τελευταία. Από την άλλη, στον «Ανήφορο», ο Καζαντζάκης δίνει την απάντηση, με τον δικό του τρόπο, σε όσους επέκριναν το γεγονός ότι στο «Βίος και Πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά απουσιάζει ο πόνος και η καταστροφή που βίωσε η Ελλάδα στη Γερμανική Κατοχή. Το έργο διακρίνεται για τον αντιπολεμικό του χαρακτήρα, ενώ δίνει και ένα πολιτικό μήνυμα – όχι μόνο στο ελληνικό κοινό, αλλά και στο διεθνές. Γι’ αυτό μάλιστα, όπως είχε αναφέρει ο Καζαντζάκης, στο τέλος του συγκεκριμένου έργου του, ήθελε να προσθέσει την «Ασκητική» ως συνέχεια.
* Ευχαριστούμε θερμά την κ. Αλεξάνδρα Αυγερινού, Διευθύντρια Δημοσίων Σχέσεων των «Εκδόσεων Διόπτρα» για την εξαιρετική συνεργασία.
Ελεύθερα, 23.10.2022.
