Η εμβληματική γλυπτική εγκατάσταση του Κωστή Βελώνη «Στάχυα πέφτουν σε τσιμεντένια δάπεδα», η οποία παρουσιάζεται στο πλαίσιο του Φεστιβάλ «Αισχύλεια» της Ελευσίνας, έδωσε το έναυσμα για μια συζήτηση με τον διεθνούς φήμης εικαστικό.
– Ποια ήταν η αφετηρία για την in situ εγκατάστασή σας στην Ελευσίνα; Ήταν το πρόσφατο βιομηχανικό παρελθόν της Ελευσίνας, όπου θεώρησα ότι θα μπορούσα ν’ αναδιατυπώσω τον μύθο της Δήμητρας και τις περιπέτειες που βίωσε από την αρπαγή της κόρης της Περσεφόνης, με τον κύκλο της ευφορίας της γης στα βιομηχανικά ερείπια. Το αποτύπωμα της χειρονομίας της ανάβασης και της κατάδυσης της κόρης τής Δήμητρας μου επέτρεψε να βρω αντιστοιχίες με τη φύλαξη των βιομηχανικών προϊόντων και τον κύκλο της κατασκευής – παραγωγής τους. Με αφορμή τον μύθο της Δήμητρας, που φέρει το στίγμα της στα Ελευσίνια Μυστήρια, επεκτάθηκα σε μια οικοκριτική στάση απέναντι στην περιβαλλοντική κρίση της δυτικής Αττικής, αναζητώντας τρόπους φιλοξενίας των πλευρών που σχετίζονται με τη διαδικασία της επικονίασης.
– Ποιο ήταν το σκεπτικό σας για το τρίπτυχο πρότζεκτ. Οι μοντέρνες κοινωνίες μάς έδωσαν την ψευδαίσθηση ότι η ζωή βρίσκεται αποκλειστικά πάνω από τα τσιμεντένια δάπεδα, και ό,τι υπάρχει κάτω από αυτά αφορά ένα απρόσωπο παρελθόν. Από κάποιες λεπτομέρειες, όπως οι φθορές των υλικών του τεχνητού περιβάλλοντος, ακόμη και στο αμετακίνητο infrastructure, την υποδομή δηλαδή, διαπιστώσαμε μεγάλες αποδομήσεις τις τελευταίες δεκαετίες. Οι σχισμές απειλούν τις «άτρωτες» επιφάνειες από σκληρά υλικά, οι οποίες φάνηκε ότι είναι ευπαθείς όσο τα οργανικά υλικά. «Τα στάχυα πέφτουν στα τσιμεντένια δάπεδα» και μπορούν να εισχωρήσουν. Η επαφή με την απτή υλικότητα της γης, μας βοηθάει να αντιληφθούμε τον φυσικό κύκλο ζωής ο οποίος συμπεριλαμβάνει όλους τους οργανισμούς. Κάθε σπορά και φύτρωμα είναι ένας πολύπλοκος μηχανισμός που συγκεντρώνει τόσο τη γέννηση όσο και τον θάνατο, αλλά με αντίστροφους όρους.
– Θελήσατε να δώσετε μια νέα ερμηνεία στον μύθο της Περσεφόνης; Οι μυθολογικές αφηγήσεις μετρούν το τέλος μιας άκαμπτης ορθολογικής εσωτερικότητας και επιστρέφουν ως ένα οικολογικό, ηθικό και πολιτικό πρόσταγμα. Αγροτικές κοινότητες μετέφεραν ένα αμάλγαμα δοξασιών σε σχέση με το φυσικό περιβάλλον που ήταν μια συνθήκη εγγύτητας με αυτό. Με ενδιαφέρει η αναδιατύπωση αυτών των στοιχείων, να εφεύρω αφηγήσεις που διευρύνουν την οικοκριτική σκέψη. Η ανάβαση και η κατάδυση της κόρης τής Δήμητρας βρίσκει αντιστοιχίες με τον κύκλο της βιομηχανικής παραγωγής. Εδώ ανασχηματίζεται η συσχέτιση του μύθου με τον κύκλο της ευφορίας της γης στα βιομηχανικά ερείπια. Αντίστοιχα, το ορθωμένο χωράφι, το οποίο αφορά τους μηρούς της Δήμητρας, είναι ένας μηχανισμός όπου αναδύεται ο Πλούτωνας και αναζητά την Περσεφόνη – εδώ οι ρόλοι αντιστρέφονται και το χθόνιο αναδύεται στο επιχθόνιο.
– Πώς συνδέεται το έργο με το περιβάλλον της Ελευσίνας; Αυτό που αμφισβητώ με τα τσιμεντένια δάπεδα είναι τη σύγχρονη πεποίθησή μας ότι ο χρόνος είναι μονόδρομος και το παρελθόν έχει χαθεί ανεπανόρθωτα. Θεωρώ δείγμα οξυδέρκειας, ικανότητας και ενσυναίσθησης το ότι οι αρχαϊκές κοινωνίες συμπεριλάμβαναν τους ζωντανούς, τους νεκρούς και τους αγέννητους στις τελετουργίες, σε έναν ενιαίο χρονικό ιστό. Η Ελευσίνα είναι χαρακτηριστικό παράδειγμα εκείνων των πολιτειών όπου η έννοια του παρελθόντος εμπλέκεται άμεσα με το παρόν, διαμορφώνοντας μια χρονική πληρότητα την οποία στερούνται νέοι οικισμοί. Το διακύβευμα αφορά τις αγροτικές δραστηριότητες που φροντίζει η Δήμητρα (γη μήτηρ) με το όργωμα, τη σπορά και τον θερισμό, αλλά και με τις μεταβολές του καιρού.
– Σε ποιο βαθμό η αρχιτεκτονική αλληλεπιδρά με το εικαστικό σας έργο; Δεν ξεκινάω με αυτή την προοπτική, αλλά φαίνεται ότι η αρχιτεκτονική είναι μια υπολογίσιμη συνιστώσα. Αναφέρομαι σε έναν σχεδιασμό με όρους αυτάρκειας, αλλά και σε μια κατασκευαστική αντίληψη του κόσμου που θα αναγνωρίζαμε σ’ έναν τεκτονικό φιλοσοφικό στοχασμό. Στην «ανεμόφιλη» κατασκευή των μηρών της Δήμητρας προσπάθησα να τονίσω το στοιχείο της εμψύχωσης της ανόργανης ύλης και να προσδώσω μια ανιμιστική διάσταση στη μνημειακότητα της κατασκευής, πέρα από τη διαδικασία της επικονίασης, η οποία στη μικρή κλίμακα εμπλέκει την οργανική ζωή με την άψυχη ύλη, ή μάλλον με τη φυτική ζωή, η οποία έχει διαφορετική διάρθρωση από εκείνη των εντόμων ή της συνθήκης του καιρού με τη χρήση του ανέμου. Με ενδιέφερε η αρχιτεκτονική να είναι ταυτόχρονα στιβαρή όσο και ευάλωτη, ένα είδος αγροτικού πύργου από τραπουλόχαρτα.
Τα δέντρα που τοποθετούνται στο τελευταίο ύψωμα της κατασκευής, υπενθυμίζουν την αναγκαιότητα του φυσικού πάνω στο κτιστό. Αντιστρέφουν επίσης τη σχέση του χθόνιου με την επιφάνεια, με την έννοια του ριζώματος που φαίνεται από ψηλά, ενώ ταυτόχρονα βιώνουμε το ύψος ως ένα έσχατο συμβολικά βάθος. Ο Πλούτωνας έρχεται στην επιφάνεια για να συναντήσει την Περσεφόνη, δεν ανεβαίνει μονάχα εκείνη κάποιους μήνες του έτους. Μπορούμε να μιλήσουμε για έναν αρχιτεκτονικό σχεδιασμό στον οποίο το έδαφος και η παραγωγικότητά του μέσω του συμβολισμού της Δήμητρας -Δημήτηρ στην αττική διάλεκτο, η μητέρα Γη- να μην είναι σε αντιπαράθεση με το κτιστό στοιχείο αλλά να το αναδεικνύει; Αυτές οι σκέψεις αξιοποιήθηκαν και εφαρμόστηκαν με τη συνεργασία της αρχιτεκτονικής ομάδας, τους αρχιτέκτονες της Φάλαινας / A Whale’s architects και τον Διογένη Βεριγάκη.
– Ποίηση και γλυπτική είναι συγκοινωνούντα δοχεία στη δουλειά σας; Πολλές φορές η μεθοδολογία μου ξεκινάει από έναν τίτλο, από την αυστηρή και λιτή γλώσσα της ποίησης, από μια αίσθηση την οποία προσπαθώ να μορφοποιήσω. Όμως το τελευταίο διάστημα απολαμβάνω την οικολογική διάσταση της ποίησης, με την κυριολεκτική παρουσία του ανέμου, που μου προσφέρει ταραχή και ευδαιμονία. Στο Κατά Ιωάννην Ευαγγέλιο υπάρχει μια σκηνή όπου ο Ιησούς συζητά με τον Νικόδημο για την εμπειρία του πνεύματος, η οποία μπορεί να γίνει αισθητή με την περιγραφή του ανέμου. Του λέει: «Ο άνεμος πνέει όπου θέλει∙ ακούς τη βοή του αλλά δεν ξέρεις από πού έρχεται και πού πηγαίνει». Ο ανιμιστικός χαρακτήρας που μπορεί να επιβάλει ο άνεμος στην τεκτονική ακινησία της ύλης, κινητοποιεί τη σκέψη και τις αισθήσεις μου.
– Τα έργα σας είναι επηρεασμένα από συγκεκριμένα κινήματα της τέχνης; Τα τελευταία χρόνια οι επιρροές και τα ενδιαφέροντά μου κινούνται εντός και εκτός της Ιστορίας της Τέχνης, στις μελέτες και τις θεωρίες γύρω από την κωμωδία, την Ελληνική και Λατινική Γραμματεία, και ασφαλώς τη θεωρία της Αρχιτεκτονικής. Παρόλα αυτά, τα ιστορικά κινήματα είναι ερεθιστικά στη σκέψη μου και σίγουρα έχουν προσδώσει κάποια αυτοπεποίθηση στη σύνταξη της γλώσσας μου, με διαφορετικά κίνητρα.
– Ποιοι καλλιτέχνες έχουν επιδράσει στο έργο σας; Δεν ξέρω αν μ’ έχουν επηρεάσει, αλλά σίγουρα, σ’ ένα κοινό πλαίσιο αναφορών και μια ιστορική κατεύθυνση, θαυμάζω απεριόριστα καλλιτέχνες όπως οι Joseph Beuys, Marcel Broodthaers, Cy Twombly, Bas Jan Ader, Βλάση Κανιάρη, ανάμεσα σε άλλους performers του WWE.
Ελεύθερα, 20.10.2022.
