Ο Κώστας Καζάκος ήταν ένας άνθρωπος φτιαγμένος από νερό και χώμα. Από υλικά εύπλαστα, γήινα, καθημερινά, απλά – ήταν ταυτόχρονα ο άνθρωπος που δεν είχε το -απαραίτητο, όταν ξεκινούσε- χαρτί Κοινωνικών Φρονημάτων για να σπουδάσει φιλόλογος, να γίνει δάσκαλος, που ήταν και το όνειρό του, αλλά ήταν επίσης -άθελά του προφανώς- κομμάτι ενός λαμπερού κόσμου, με πολλά φώτα, προβολή και έκθεση, ως πρωταγωνιστής ο ίδιος αργότερα αλλά και ως σύζυγος μίας από τις δύο μεγαλύτερες σταρ που γέννησε η Ελλάδα – εκείνος έλεγε πως απλώς αγάπησε τη Τζένη.
Όταν είχαμε συναντηθεί για μια συνέντευξή μας, θυμάμαι που στον τοίχο δεξιά από το γραφείο του, στον πρώτο όροφο του θεάτρου «Τζένη Καρέζη» όπου είχαμε βρεθεί, στην οδό Ακαδημίας, σε κορνίζες και ασπρόμαυρα πορτρέτα βρίσκονταν οι άνθρωποι που τον επηρέασαν και τον «ακολουθούσαν»: Ο Κάρολος Κουν, ο Ιάκωβος Καμπανέλλης, η Τζένη Καρέζη -φυσικά!-, ο Αριστοτέλης, ο Αισχύλος. Αριστερά από εκεί όπου καθίσαμε, προσωπικές του στιγμές με τα παιδιά του, τα εγγόνια του, τη σύζυγό του, Τζένη Κόλλια. Στη διαπίστωση «ευτυχισμένος άνθρωπος είστε, κύριε Κοζάκο!» που του είχα πει, εκείνος είχε χαμογελάσει.
«Σε ό,τι αφορά την προσωπική μου ζωή, ναι. Δεν συμβαίνει όμως το ίδιο και με όλα όσα αφορούν την πατρίδα μας. Αλλά, αγωνιζόμαστε!», επαναφέροντάς με -πολύ συχνά- σε αυτή τη σύνδεση των Αριστερών του καταβολών με τον ίδιο, ως τρόπου ζωής. «Τα παιδιά μου, δεν έχουν ακούσει ούτε φωνή, ούτε μάλωμα μέσα στο σπίτι», μου είχε αναφέρει έπειτα. «Μεγαλώνουν ελεύθερα, άνετα, είναι μία υπέροχη εικόνα να τα βλέπεις να παίζουν και ταυτόχρονα να είναι υπεύθυνα. Χωρίς καταπιέσεις, χωρίς προγράμματα, χωρίς περιορισμούς. Το σημαντικότερο που πρέπει να δώσουμε στα παιδιά, είναι ο απόλυτος σεβασμός στην προσωπικότητά τους. Όσο μεγαλώνουν αποκτούν συνείδηση και της πραγματικότητας – και συντονίζονται». Φυσικά, θα μιλούσαμε και για τη Τζένη Καρέζη. «Η Τζένη ήταν ένας πολύτιμος άνθρωπος, με πολύτιμα στοιχεία, με μεγάλες αρετές, με προσωπικότητα, με ήθος, με αποτελεσματικότητα στη δουλειά της, με ταλέντο. Είναι ολόκληρη ζωή η Τζένη και το παρελθόν το κουβαλάς, δεν μπορείς να το εγκαταλείψεις. Κι είναι μεγάλη ευτυχία να κουβαλάς τέτοια “φορτία” στη ζωή σου. Άλλωστε, το πολυτιμότερο στη ζωή είναι οι άνθρωποι που έχουμε γνωρίσει, εκείνοι με τους οποίους έχουμε έρθει σε επαφή – είτε έχουμε ζήσει μαζί τους, είτε μας έχουν επηρεάσει.
– Συνεχίζετε να συγκινείστε όταν βλέπετε την φωτογραφία της Τζένης Καρέζη;
– Η συγκίνηση δεν είναι τέτοιας μορφής, όπως ήταν τον πρώτο καιρό. Τώρα έχει «τακτοποιηθεί», έχει μπει στη θέση της. Είναι μέρος της συνείδησης μου.
Ο Κώστας Καζάκος που στα νιάτα του είχε ταλαιπωρηθεί πολύ από χειρωνακτικές δουλειές, χαμαλίκια και καταναγκασμούς, ονειρευόταν να κάνει μια δουλειά όπου «να μην έχει αφεντικά», αλλά, απ’ την άλλη, δεν ήθελε να βιώνει μια ζωή φτωχική από ιδέες, πάθος, πάλη και αγώνα, έναν διαρκή αγώνα· ήταν έξω από την δική του ιδιοσυγκρασία και τον τρόπο που μεγάλωσε στην οικογένειά του, η χαμοζωή, η «νεκροζωή» που έλεγε και η «Αντιγόνη» σε ένα από τα αγαπημένα του έργα των τραγικών μας ποιητών που ευτύχησε να παίξει – «η πραγματικότητα είναι εκεί και σε περιμένει, θέλει να αλλάξει, άλλαξέ τη», έλεγε συχνά χρησιμοποιώντας μια φράση του Μπρεχτ, κομμάτι και των δικών του πεποιθήσεων.
Την ταυτότητα του Αριστερού -βουλευτής μετέπειτα του ΚΚΕ και ο ίδιος- τού τη χάρισε η ίδια η ζωή, όταν από παιδάκι παρακολουθούσε τους αντάρτες στο πατρικό του στην Ηλεία να μπαινοβγαίνουν, σε εκείνο το σπίτι όπου διάβαζε από μία μικρή βιβλιοθήκη αρχαία γραμματεία – τις τρεις τραγωδίες που υπήρχαν στα ράφια, Πλάτωνα, Αριστοτέλη, Θουκυδίδη. Το υπόγειο του Κουν μετέπειτα, φώτισε στο μυαλό του τις πιο σκοτεινές, τις πιο άγνωστές του διαδρομές – τότε ήταν που ξεκίνησε αυτή η 70χρονη σπουδαία διαδρομή που ακολούθησε στο θέατρο, αισθάνθηκε ευγνωμοσύνη για τους κορυφαίους ανθρώπους της Τέχνης που γνώρισε, για τη γοητεία που του ασκούσαν πνευματικοί κολοσσοί, όπως ο Γκάτσος, ο Ελύτης, ο Μόραλης και -φυσικά- ο Κουν. Κι έπειτα, το φθινόπωρο του ’66, η ζωή του έφερε την Τζένη Καρέζη ,στην κλασική πια ταινία «Κοντσέρτο για πολυβόλα» όπου γνωρίστηκαν, το ’68 τον γάμο τους, και το 1973 τη θρυλική τους παράσταση, εν μέσω δικτατορίας, των 550.000 εισιτηρίων, «Το μεγάλο μας τσίρκο», που έστειλε και τους δύο για δέκα μέρες στο ΕΑΤ-ΕΣΑ. Για την καθοριστική -και για τους δυο τους- σχέση του με την Τζένη Καρέζη από την οποία προέκυψε -εκτός από τον γιο τους, Κωνσταντίνο- πλήθος σπουδαίων έργων στο θεατρικό σανίδι, τη μικρή και μεγάλη οθόνη, θαυμαστές της Τζένης Καρέζη λένε πως «ο Καζάκος την ταρακούνησε, την έφερε στα μέτρα του καθημερινού κόσμου, την άλλαξε, της έμαθε όσα περνούσαν από το πλάι της Ιστορίας κι εκείνη μέχρι τότε αγνοούσε».
Ο Κώστας Καζάκος, στην 87χρονη ζωή του, ήταν περήφανος για την ακριβή του Τέχνη, μα πιο πολύ για την οικογένειά του, τη γυναίκα του, τα παιδιά του – τον Κωνσταντίνο φυσικά, τον 24χρονο σήμερα, Αλέξανδρο, την Ηλέκτρα που σπουδάζει θέατρο στη Θεσσαλονίκη, τη Μάγια που ξεκίνησε πια να φοιτά στην Γ’ Γυμνασίου. «Ήταν όλοι τους παιδιά μου», θα μπορούσε να είναι ένας από τους τίτλους της πολυτάραχης, αλλά γεμάτης του ζωής, δανεισμένος από το ομώνυμο θεατρικό του Μίλλερ στο οποίο τόσο έξοχα είχε πρωταγωνιστήσει, που περιλαμβάνει πολλούς ακόμη ανθρώπους τους οποίους νοιαζόταν. Το μόνο βέβαιο είναι πως ο Κώστας Καζάκος πέθανε την περασμένη Τριτη απολύτως ευτυχής – γιατί έχει ζήσει ίσαμε τρεις ζωές σε μία, γιατί παρά τις μεγάλες δυσκολίες που είχε περάσει στη ζωή του εκείνος δήλωνε «παρών» σ’ αυτήν, στην κάθε νέα μέρα, ασταμάτητος και έτοιμος να εκπλαγεί, ακόμη και στα 87 του χρόνια που έφτασε.
«Τίποτα δεν θα διέγραφα από τη ζωή μου», μου είχε πει. «Όλα έπαιξαν ρόλο – και οι ανατροπές και τα δυσάρεστα. Αν, όμως, όλα αυτά βρουν το δρόμο τους, την έκφρασή τους, μέσα από τη δουλειά σου, τη ζωή σου, τη συμπεριφορά σου, είναι χρήσιμα και λες “καλώς έγιναν”. Γιατί και τα λάθη μας, καλώς γίνονται. Αρκεί να έχουμε τη δυνατότητα να τα βλέπουμε, να τα παίρνουμε μυρουδιά και να τα διορθώνουμε. Τα πράγματα δεν είναι ευθύγραμμα, αλλά μπορεί μετά από κάτι δυσάρεστο να γίνει ένα μεγάλο άλμα προς τα επάνω. Οφείλεις να είσαι σε ετοιμότητα!».
– Είστε ευτυχισμένος από τη ζωή σας, κύριε Καζάκο;
– Φυσικά! Όταν βλέπω τα παιδιά μου, λέω: «Τι πλούτη είναι αυτά! Τι θησαυροί!». Θα αντάλλασσες αυτό, με όλα τα πλούτη του κόσμου; Με τη δουλειά μου, επίσης, κάνω συνεχώς σχέδια: Για παραστάσεις που θέλω να ανεβάσω, για δημιουργικά πράγματα. Έχω πολλά στο μυαλό μου, τα οποία όλα με κρατούν σε εγρήγορση. Ζω την κάθε μου μέρα!
Ο Κώστας Καζάκος ήταν, πράγματι, ένας άνθρωπος φτιαγμένος από νερό και χώμα, αλλά κι από αγάπη, από νοιάξιμο, από δοτικότητα, από ανθρωπισμό κι αγωνιστικότητα – το μεγάλο ταλέντο του Καζάκου ήταν η ίδια του η ζωή!
Ελεύθερα, 18.9.2022.
