Οι στόχοι της αρχιτεκτονικής έχουν αλλάξει κι αυτό είναι όλο και πιο πολύ ευδιάκριτο στις βραβεύσεις. Από τα Mies van der Rohe μέχρι το Pritzker, οι κριτές επιβραβεύουν πια μια ούτω καλούμενη κοινωνική αρχιτεκτονική. Στα πλαίσια αυτά το φετινό Pritzker απονέμεται στον Diebedo Francis Kere.
Ο Francis Kere γεννήθηκε το 1965 στη Μπουρκίνα Φάσο, ένα από τα λιγότερο μορφωμένα και πιο φτωχά έθνη του κόσμου, ένα τόπο χωρίς καθαρό πόσιμο νερό, ηλεκτρισμό και υποδομές, πόσο μάλλον αρχιτεκτονική. «Μεγάλωσα σε μια κοινότητα όπου δεν υπήρχε νηπιαγωγείο, αλλά όλοι σε φρόντιζαν και όλο το χωριό ήταν η παιδική σου χαρά. Οι μέρες ήταν γεμάτες με ενέργειες που είχαν να κάνουν με την εξασφάλιση τροφής και νερού, αλλά υπήρχε αλληλεγγύη. Θυμάμαι το δωμάτιο που καθόταν η γιαγιά μου, με λίγο φως και έλεγε ιστορίες και εμείς στριμωχνόμασταν γύρω της σχηματίζοντας ένα ασφαλές μέρος. Αυτή ήταν η πρώτη μου αίσθηση αρχιτεκτονικής. Ένα ζεστό ασφαλές μέρος».
Ο Kere ήταν ο μεγαλύτερος γιος του αρχηγού του χωριού και ο πρώτος στην κοινότητα που πήγε σχολείο. Επειδή όμως στο χωριό δεν υπήρχε σχολείο, άφησε την οικογένειά του σε ηλικία επτά ετών και μεταφέρθηκε σε άλλη κοινότητα. Εκεί, η τάξη ήταν κατασκευασμένη από τσιμεντόλιθους και δεν είχε ούτε εξαερισμό, ούτε φως. Περνώντας ώρες με εκατό και πλέον μαθητές σε αυτές τις συνθήκες, στο ακραίο κλίμα της πατρίδας του, ορκίστηκε ότι μια μέρα θα κάνει τα σχολεία καλύτερα. «Καλή αρχιτεκτονική στη Μπουρκίνα Φάσο σημαίνει μια τάξη όπου μπορείς να έχεις φως το οποίο θα μπαίνει με τον τρόπο που θέλεις να το χρησιμοποιήσεις, πάνω από έναν πίνακα ή πάνω σε ένα γραφείο. Η δημιουργία συνθηκών βασικής άνεσης επιτρέπει τη διδασκαλία και την μάθηση», εξηγεί.
Το 1985, ξεριζώθηκε ξανά, αυτή την φορά για το Βερολίνο με υποτροφία ξυλουργικής, μαθαίνοντας να φτιάχνει στέγες και έπιπλα την ημέρα, ενώ παρακολουθούσε μαθήματα δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης τη νύχτα. Το 1995 του απονεμήθηκε υποτροφία στο Technische Universität Berlin και το 2004 αποφοίτησε με πτυχίο αρχιτεκτονικής. Πρώτος του στόχος ήταν να βοηθήσει την κοινότητα του. Συνέστησε ένα ίδρυμα με στόχο να συγκεντρώσει χρήματα και να υπερασπιστεί το δικαίωμα του παιδιού σε μια άνετη τάξη. Το πρώτο του κτίριο, το Δημοτικό Σχολείο Gando (2001), χτίστηκε από και για τους κατοίκους του Gando. Οι ντόπιοι πρόσφεραν εργασία και πόρους από τη σύλληψη μέχρι την ολοκλήρωση, φτιάχνοντας σχεδόν κάθε μέρος του σχολείου με το χέρι, με οδηγό την εφευρετικότητα του αρχιτέκτονα. Η επιτυχία αυτού του έργου αύξησε τον αριθμό των μαθητών του σχολείου από 120 σε 700 μαθητές και επηρέασε καταλυτικά την εκπαίδευση στην Μπουρκίνα Φάσο με την ίδρυση πολλών ιδρυμάτων, καθένα από τα οποία επιδεικνύει ευαισθησία σε βιοκλιματικά περιβάλλοντα και βιωσιμότητα.
Για το έργο αυτό του απονεμήθηκε το βραβείο Aga Khan το 2004 και ήταν ο καταλύτης για την ίδρυση του γραφείου Kere Architecture, στο Βερολίνο το 2005. Ακολούθησε ο σχεδιασμός και η υλοποίηση ιατρικών εγκαταστάσεων τόσο στην Μπουρκίνα Φάσο, όσο και στην Κένυα, Μοζαμβίκη, Ουγκάντα. Έργα ταπεινά αλλά με ευφυείς τεχνοτροπίες και υλικά του τόπου.
Τα έργα του Kere στην Αφρική έχουν συνεισφέρει, όχι μόνο παρέχοντας εκπαίδευση και ιατρική περίθαλψη, αλλά δημιουργώντας ταυτόχρονα επαγγελματικές ευκαιρίες και αξιοποιώντας δεξιότητες, ενισχύοντας τις κοινότητες. «Ο Francis Kere είναι εξίσου αρχιτέκτονας και υπηρέτης, βελτιώνοντας τις ζωές και τις εμπειρίες αμέτρητων πολιτών σε μια περιοχή του κόσμου σχεδόν ξεχασμένη», σύμφωνα με την κριτική επιτροπή για το Pritzker. «Γνωρίζει, εκ των έσω, ότι η αρχιτεκτονική δεν αφορά το αντικείμενο αλλά τον στόχο, όχι το προϊόν, αλλά τη διαδικασία. Σε έναν κόσμο σε κρίση, εν μέσω μεταβαλλόμενων αξιών, μας υπενθυμίζει αυτό που υπήρξε, και θα συνεχίσει να είναι ο ακρογωνιαίος λίθος της αρχιτεκτονικής πρακτικής: μια αίσθηση κοινότητας και αφηγηματικής ποιότητας».
Το έργο του έχει επεκταθεί σε Δανία, Γερμανία, Ιταλία, Ελβετία, Ηνωμένο Βασίλειο και Ηνωμένες Πολιτείες, ενώ παράλληλα εργάζεται ως επισκέπτης καθηγητής σε διάφορα πανεπιστήμια της Δύσης. «Δεν πρέπει να σπαταλάς υλικό επειδή είσαι πλούσιος. Κι ούτε επειδή είσαι φτωχός δεν πρέπει να προσπαθείς να δημιουργήσεις ποιότητα», λέει ο Kere. «Όλοι αξίζουν ποιότητα, όλοι αξίζουν πολυτέλεια και όλοι αξίζουν άνεση».
Ελεύθερα, 20.2.2022.
