Κριτική για την έκθεση του Χρίστου Αβραάμ «The violence of Time».
«Αν όλος ο χρόνος είναι αιωνίως παρών/ όλος ο χρόνος δεν μπορεί να πληρωθεί./ Ό,τι θα μπορούσε να συμβεί είναι μια αφαίρεση/ που παραμένει μια διαρκής δυνατότητα/ μόνο σ’ έναν κόσμο από εικασίες». Στους στίχους του Thomas Stearns Eliot (μτφ. Χάρης Βλαβιανός) αποκαλύπτεται η αλήθεια της σχετικότητας και της ψευδαίσθησης του χρόνου με τρόπο αφαιρετικό και δυναμικό. Η σαρωτική δύναμη του χρόνου αισθητοποιείται και στο έργο του Χρίστου Αβραάμ μέσω της αυθόρμητης και υποσυνείδητης ιδιότυπης εικαστικής γλώσσας με την οποία επικοινωνεί τις σκέψεις και τα συναισθήματά του, τις ενορμήσεις του, καθώς και τις κοινωνικές και πολιτικές του ενστάσεις. Ο τίτλος της νέας του εικαστικής πρότασης, αναδεικνύει τη διαπεραστική και καταλυτική παρουσία του χρόνου στο γίγνεσθαι.
Η έκθεση στη γκαλερί Marginalia, που ολοκληρώθηκε στις 6 Απριλίου, περιλάμβανε 19 έργα υπό τον γενικό τίτλο «Η βία του χρόνου» (The violence of Time), δίνοντας την αίσθηση μιας συνέχειας με κοινή θεματική. Έργα φτιαγμένα με μικτή κυρίως τεχνική, σε καμβά τα περισσότερα και ορισμένα σε ξύλο και αλουμίνιο. Έργα που εμπίπτουν στη σύγχρονη αφηρημένη τέχνη, με εξπρεσιονιστικά και σουρεαλιστικά χαρακτηριστικά, που εκφράζουν την ψυχοσύνθεση του καλλιτέχνη και επιτρέπουν στον θεατή να βιώσει τη ψευδαίσθηση του χρόνου μέσα από μια αφαιρετική διαδικασία.
Τον επισκέπτη υποδέχεται μια ανθρώπινη φιγούρα, κατασκευασμένη από μέταλλο, να στηρίζεται με το δεξί χέρι σ’ ένα όπλο ακουμπισμένο στο έδαφος και με την κάννη στραμμένη προς τα πάνω. Οι φθορές στο μέταλλο και η αντανάκλαση του φωτός δημιουργούν την ψευδαίσθηση μιας στρατιωτικής παραλλαγής.
Στη θέση του κεφαλιού ένα σύννεφο, καρικατούρα, που βρίσκεται σε αντίθεση με το υπόλοιπο σώμα, προκαλεί μια αίσθηση αυτοσαρκασμού ενώ παράλληλα δηλώνει την αμφισημία του έργου. Η βία που σαρώνει την εποχή μας ή ο χρόνος που σαρώνει βίαια τη ζωή μας; Ο καλλιτέχνης αντιμέτωπος με τη βία του χρόνου θέλει, πιθανόν, να αποτρέψει το αίσθημα της καταστροφής χρησιμοποιώντας τεχνικές κωμικογραφήματος.
Προχωρώντας στον υπόγειο χώρο της γκαλερί, όπου εκτίθενται τα υπόλοιπα έργα, ο επισκέπτης αντικρύζει έναν ξύλινο σταυρό και στη θέση του εσταυρωμένου Χριστού ένα υφασμάτινο φαλλικό σύμβολο. Την αμφισημία διαδέχεται η αμφισβήτηση πεποιθήσεων και ιδεολογικών μηχανισμών που δημιουργεί ένα αίσθημα αμηχανίας στον επισκέπτη, ο οποίος κατέρχεται στον κύριο χώρο της έκθεσης φανερά προβληματισμένος.
Οι πίνακες, τοποθετημένοι περιμετρικά στους τοίχους, προκαλούν μια ένταση και αναστάτωση στον θεατή. Χρειάζεται χρόνος να αφουγκραστεί τη δυναμική των έργων τέχνης και να αποκωδικοποιήσει την πυρετώδη ενέργεια που εκπέμπουν ο σχεδιασμός, τα υλικά και τα χρώματα. Ο συνδυασμός ψυχρών και θερμών χρωμάτων, έντονων σε ορισμένους πίνακες, δεν υπακούει σε κανένα περίγραμμα.
Τα χρώματα διαθέτουν δική τους ορμή και διαχέονται σε σημεία που ο καλλιτέχνης επιδιώκει να δημιουργήσει ένταση και να προσελκύσει την προσοχή του επισκέπτη, προκαλώντας την ψυχική του αντίδραση και παράλληλα δημιουργώντας μια συναισθηματική αναταραχή, που πιθανότατα αντανακλά αυτήν που ο ίδιος βιώνει.
Με επιδέξιο τρόπο ο καλλιτέχνης, Χρίστος Αβραάμ, συνδυάζει την τεχνική κολλάζ, τη ζωγραφική, το σχέδιο, τη φωτογραφία και την τεχνική του κωμικογραφήματος, επιδιώκοντας ίσως, να αποδώσει εικαστικά την πολυεπίπεδη σκέψη και το έντονο συναίσθημα του σύγχρονου ανθρώπου, που ασφυκτιεί αντιμέτωπος με τόση βία. Ο καλλιτέχνης, που ενδιαφέρεται πρωτίστως για το συναίσθημα, χρησιμοποιεί τη δισδιάστατη φόρμα που τον αποτρέπει από το να δημιουργεί ψευδαισθήσεις, αλλά του επιτρέπει να προβάλλει την αλήθεια με έντονο και σκληρό, μερικές φορές τρόπο, πάρα την αίσθηση παιχνιδιού ή κωμικογράφησης σε ορισμένες συνθέσεις.
Ο θεατής αρχίζει πλέον να διαισθάνεται ότι ο καμβάς αποτελεί ένα πεδίο δράσης, έκφρασης και εκτόνωσης του καλλιτέχνη, ο οποίος αποτυπώνει τη μορφή του σχεδόν σε κάθε σύνθεση, συμμετέχοντας ή παρατηρώντας τα τεκταινόμενα. Ζωγραφίζει με πηγαίο αυθορμητισμό, αναμιγνύοντας μορφές και σύμβολα, χρώματα και τεχνικές, καθιστώντας εμφανή την έντονη αντίθεση του σε οποιαδήποτε μορφή εγκλωβισμού, καταπίεσης και βίας.
Το αποτέλεσμα στον καμβά είναι μια πάλη με τον υλικό και άυλο κόσμο που έχει μπροστά του και μέσα του. Χειρονομίες, κινήσεις, μορφές σε ένα παιχνίδι άλλοτε έντονο, βίαιο και τολμηρό και κάποιες φορές ήπιο και δηλωτικό, καθηλώνει τον θεατή σε μια διαδικασία ταύτισης με συναισθήματα που δεν απεικονίζονται, αλλά διαδραματίζονται στον καμβά. Ένας σουρεαλιστικός αυτοματισμός που κυριεύει βλέμμα και ψυχή, εξωτερικεύει τις εσωτερικές συγκρούσεις του καλλιτέχνη και του θεατή, οδηγώντας τους σε μια κοινή περιπέτεια σ’ έναν κόσμο άγνωστο, που μόνο όσοι είναι έτοιμοι να διακινδυνεύσουν μπορούν να τον εξερευνήσουν ή έστω να τον κατανοήσουν.
Ο καλλιτέχνης αντισταθμίζει τη φθορά του χρόνου με την καλλιτεχνική δημιουργία, όπως ο ίδιος αναφέρει σε συνέντευξή του στην εφημερίδα Φιλελεύθερος (17/03/2024). Αυτό κάνει άλλωστε και ο Κ. Π. Καβάφης, όταν καλεί την «τέχνη της ποιήσεως» να τον συνδράμει με τα «φάρμακά» της, ώστε να αντιμετωπίσει τον ανελέητο χρόνο που «είναι πληγή από φρικτό μαχαίρι» στο ποίημά του «Μελαγχολία του Ιάσονος Κλεάνδρου· ποιητού εν Κομμαγηνή· 595 μ.Χ.» (1921), ενώ ο Σαίξπηρ στο Σονέτο XVIII αναγνωρίζει στην τέχνη θετικό πρόσημο για τη συνεισφορά της ενάντια στη φθορά του χρόνου: «…καθώς θα γράφεσαι στου χρόνου την πληθύ./ Όσο ζουν άνθρωποι και βλέπουν θα γυρίζουν /σ’ αυτούς τους στίχους και ζωή θα σου χαρίζουν». Μια διαχρονική άποψη που αφορά στη σημασία της Τέχνης για τον άνθρωπο και τη δεινότητά της να εξανθρωπίσει το κακό.
Ο Αβραάμ αποτυπώνει στα έργα του μέσω της τεχνικής του ένα «διαρκές τραύμα», όπως αναφέρει ο ίδιος «που προκαλείται από τη βία και τους τρόπους με τους οποίους διαμορφώνει προσωπικές και συλλογικές ταυτότητες». Αισθητοποιεί την πολιτική του θέση και ευαισθητοποιεί τον θεατή να αντιπαλέψει τα μοτίβα βίας που επαναλαμβάνονται με την πάροδο του χρόνου, προκαλώντας μακροπρόθεσμες επιπτώσεις στην ανθρώπινή μας υπόσταση.
Η καλλιτεχνική δημιουργία μπορεί να μην έχει τη δύναμη να αποτρέψει το αναπόφευκτο αλλά, όπως υποστηρίζει ο ίδιος, «μπορεί να μας βοηθήσει ν’ αντιμετωπίσουμε το αναπόφευκτο, να βρούμε νόημα και ομορφιά στην ύπαρξη και να βιώσουμε τη ζωή με μεγαλύτερη ένταση και πάθος».
* Η Χριστίνα Χρίστου είναι φιλόλογος. Ολοκληρώνει το μεταπτυχιακό πρόγραμμα «Ιστορία και Θεωρία της Τέχνης» του ΤΕΠΑΚ.
