Ο Κύπριος σκηνοθέτης μιλάει για τον δικό του Μιχάλη Πασιαρδή, με αφορμή το βιογραφικό ντοκιμαντέρ «Το λλίον ένι το πολλύν».
Η νέα ταινία του Ανδρέα Πάντζη «Το λλίον ένι το πολλύν», που προβάλλεται από αυτή την εβδομάδα, επιχειρεί να σκιαγραφήσει τον Μιχάλη Πασιαρδή, το έργο του και την εποχή του. Εστιάζει στα φιλοσοφικά και ερωτικά τετράστιχα του σπουδαίου ποιητή (1941- 2021), ο οποίος δεν πρόλαβε να δει την ταινία ολοκληρωμένη. Ο Κύπριος σκηνοθέτης μιλάει για το ιστορικό αυτής της δουλειάς, για τον ίδιο τον ποιητή τον οποίο γνώριζε προσωπικά, όπως για τη μυθολογία του την οποία χαρακτηρίζει «υγρή, αληθινή και ουσιαστική». Παράλληλα, αναφέρεται στον στόχο της ταινίας να βάλει ένα λιθαράκι για την αναγνώριση του Πασιαρδή και στην ποιητική μητρόπολη του ελληνισμού.
–Ποια ανάγκη σε ώθησε να κάνεις αυτή την ταινία; Αυτή την ταινία του την είχα υποσχεθεί από τη δεκαετία του ‘80- ’90. Όποτε βρισκόμασταν μου απάγγελλε τα νέα του ποιήματα- ποιήματα ερωτικά και φιλοσοφικά μαζί! Εγώ κάποτε του είπα: «Μιχάλη, να κάνουμε μια ταινία όπου θα απαγγέλλεις τα ποιήματα αυτά». Το συμφωνήσαμε. Πέρασαν τα χρόνια -πότε πέρασαν τα χρόνια! Όταν τελείωσα τη «Χαρά και θλίψη του σώματος» το 2011- 2014 συνεννοήθηκα μαζί του κι άρχισα να μαζεύω επιστολές προθέσεως: από το ΡΙΚ, το Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού και σε συνέχεια από την ΕΡΤ. Για την ΕΡΤ έφτιαξα ειδικό φάκελο. Ακόμα και σενάριο έγραψα για την ΕΡΤ, πράγμα ασυνήθιστο για ντοκιμαντέρ, αλλά δεν ήξεραν τον Πασιαρδή. Μου πήρε 6- 7 χρόνια για να μαζέψω τα απαιτούμενα χρήματα. Ο προϋπολογισμός ολοκληρώθηκε όταν μπήκε στην παραγωγή και ο ΟΠΑΠ. Όμως, όταν συμπληρώθηκε ο προϋπολογισμός ο Μιχάλης είχε φύγει…
–Πώς θα περιέγραφες την προσωπική σου σχέση με τον ποιητή; Με τον Μιχάλη είχαμε μια στέρεη σχέση και αλληλοεκτίμηση, που είχε αποκτηθεί με τον καιρό. Αυτό φαίνεται στην ταινία. Όταν τον ρωτάω πώς βλέπει τη μελλοντική ταινία, πώς θα ήθελε να είναι, η απάντησή του ήταν: «Ό,τι κάνεις εσύ, θα είναι καλό για μένα, Ανδρέα».
–Με ποιον τρόπο η ταινία ακολουθεί δομικά τα ερωτικά τετράστιχα; Η ταινία είναι ένα μουσικό ντοκιμαντέρ, ένα μιούζικαλ- ντοκιμαντέρ. Δεν διάλεξα, ούτε σχεδίασα τη μορφή της ταινίας από πριν. Όταν έφυγε ο Μιχάλης όλα αυτά που είχα σκεφτεί και προβλέψει άλλαξαν. Λίγα ποιήματά του είχα διαλέξει αφού είχα τον ποιητή ζωντανό, ο οποίος σίγουρα θα προτιμούσε κάποια από τα δεκάδες όμορφα δημιουργήματά του. Όταν, όμως έφυγε, βρέθηκα μόνος εγώ και τα εκπληκτικά γραπτά του. Και τότε κατάλαβα ακόμη πιο πολύ πόσο μεγάλος ποιητής ήταν. Όπως λέει ο ίδιος και σ’ ένα ποίημα που διαβάζει στην ταινία -και για το οποίο συμφωνήσαμε- ο Μιχάλης ήταν ένας Φανερωτής! Ένας Φανερωτής που προχωρεί μπροστά μόνος χωρίς να κοιτάζει δεξιά και αριστερά! Αυτό το νιώθω στο πετσί μου, το βιώνω εγώ ο ίδιος.
–Πώς φαντάζεσαι ότι θα ήταν το αποτέλεσμα αν ήταν μαζί σου στο σενάριο και ο Σάββας Παύλου, όπως στο ντοκιμαντέρ για τον Σεφέρη; Η ερώτησή σου είναι μαχαίρι, Γιώργο. Μού θύμισες τον στενό μου συνεργάτη και πιο κοντινό μου φίλο, του οποίου η απουσία είναι ακόμη αιμάσσουσα και δυσαναπλήρωτη. Η ταινία θα ήταν ακόμη καλύτερη και πιο εγκυκλοπαιδική. Γιατί ο Σάββας ήταν ένας επιστήμονας, ένας εγκυκλοπαιδιστής και ταυτόχρονα ένας ποιητής.
–Ποια στοιχεία στην τόσο εμβληματική περσόνα του Πασιαρδή ήταν τα πιο ξεχωριστά; Ο Μιχάλης ήταν ένας μοναχικός άνδρας σε μια σκληρή κοινωνία. Του έλειπε το γυναικείο χάδι. Εκείνο το χάδι που αν ήταν άφθονο δεν θα υπήρχαν ψυχιατρικές κλινικές και ίσως ούτε φυλακές. Η μοναξιά του μετουσιωνόταν σε ποίηση. Ο Φρόιντ τα εξήγησε αυτά υπέροχα και διεισδυτικά. Η φαντασία του ήταν απίστευτα πλούσια και κάλπαζε με μια τρομακτική πειθαρχία. Μια φαντασία, που συναγωνιζόταν την καθάρια σκέψη, τη διανοητική άσκηση και τη βαθιά ανάλυση της πραγματικότητας, της κοινωνίας και της ιστορίας. Φτάνει να διαβάσεις τα καθημερινά κείμενά του, τόσο στο ραδιόφωνο του ΡΙΚ, όσο και στον «Φιλελεύθερο», για να το κατανοήσεις. Φαντασία και ανάλυση. Θανατηφόρα σύνθεση και συνδυασμός. Αυτός ήταν ο σιωπηλός Μιχάλης Πασιαρδής για μένα.
–Ποια ήταν η συμβολή του στη διαμόρφωση της σύγχρονης κυπριακής μυθολογίας; Η μυθολογία σ’ αυτό τον τόπο συντίθεται από αυτούς κι αυτές που φιγουράρουν στις πίσω σελίδες των κοσμικών σελίδων των lifestyle περιοδικών. Επίσης, από τα τραγούδια της Eurovisionκαι τις κοσμικές αναρτήσεις στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και συχνά στα stories του Facebook. Δικαιώνοντας το απόφθεγμα του Άντι Γουόρχολ ότι στον καθένα αναλογούν μερικά λεπτά δημοσιότητας, ότι ο καθένας μπορεί να γίνει σταρ για ένα λεπτό. Απ’ όλα αυτά λείπει το καρτεσιανό «σκέφτομαι άρα υπάρχω». Έχει αντικατασταθεί από το «δείχνω το μπούτι μου ή το βυζί μου ως μετωνυμία του αιδοίου μου» ή «δείχνω τους μυς μου ως μετωνυμία του μορίου μου». Ο Μιχάλης Πασιαρδής, ο Σάββας Παύλου, ο Μιχάλης Πιερής ήταν οι καταστροφείς αυτής της μυθολογίας και οι δημιουργοί μιας άλλης μυθολογίας: του νου και του έρωτος. Χωρίς μετωνυμίες. Μιας μυθολογίας υγρής, αληθινής και ουσιαστικής. Δίδαξαν την αποχή από τη μυθολογία της κατανάλωσης και δίδαξαν τον αληθινό έρωτα…
-Θα έλεγες ότι ο Μιχάλης Πασιαρδής έζησε αυτό που λέμε «μια ποιητική ζωή»; Ο Μιχάλης ζούσε για να δημιουργεί. Δεν ξέρω αν αυτό είναι η «ποιητική ζωή» ή η μυθολογία της. Μυθολογία με μικρό ‘μ’…
–Για ποιο λόγο εκτιμάς ότι ένας τέτοιας αξίας ποιητής έμεινε σχετικά «αδικαίωτος» στη λογοτεχνική μητρόπολη του Ελληνισμού; Διότι κανείς δεν ζούσε από την ποίηση του Μιχάλη. Ούτε ο ίδιος. Στην Αθήνα επιβιώνουν όσοι Κύπριοι δίνουν ψωμί σε πολλούς. Λίγοι τον γνώριζαν. Ούτε ποιητές, ούτε ζωγράφοι, ούτε σκηνοθέτες και ηθοποιοί. Μόνο μουσικοί και τραγουδιστές επιβιώνουν. Τα παραδείγματα είναι πολλά! Και ο νοών νοείτο. Η ταινία «Το λίον ένι το πολλύν» επιχειρεί να βάλει ένα λιθαράκι για την αναγνώριση αυτού του ποιητή στην ποιητική μητρόπολη του ελληνισμού. Ο Πασιαρδής υπήρξε ένας ανεπανάληπτος ποιητής. Με εκπληκτικές εικόνες σουρεαλιστικές που γονιμοποιούν, εκπλήττουν και δημιουργούν νέες εικόνες και συνειρμούς και σκέψεις στον αναγνώστη.
–Με ποιον τρόπο καλύπτεται στην εποχή μας το κενό που αφήνουν φεύγοντας οι μεγάλοι πνευματικοί άνθρωποι; Εγώ είμαι απελπισμένος. Δεν μπορώ να καταλάβω πώς με τον θάνατο χάνονται όλα όσα περιέχονται σ’ αυτό το κουτί που ονομάζεται κεφαλή. Όλα όσα διανοείται και παράγει αυτός ο άνθρωπος χάνονται. Πώς αυτό είναι δυνατό; Το κενό καλύπτεται εύκολα γιατί λίγοι έχουν ανάγκη πραγματική αυτών των ανθρώπων. Η μοναξιά είναι απόλυτη…
INFO To ντοκιμαντέρ του Ανδρέα Πάντζη «Το λλίον ένι το πολλύν» προβάλλεται μεταξύ 15-21/2στο Πάνθεον, στη Λευκωσία. Καθημερινές προβολές: 8.30μ.μ. Σαββατοκύριακο επιπλέον προβολή στις 6μ.μ. Δευτέρα 19/2 7μ.μ.
Ελεύθερα, 11.2.2024
