Θυμάμαι πόσο χάρηκα εκείνη την προτροπή του Πρύτανη του Πανεπιστημίου Κύπρου, Φλεβάρης του 2012 ήταν, προς τους μεταπτυχιακούς φοιτητές που αποφοιτούσαν: «Αμφισβητείστε τα κατεστημένα, αμφισβητείστε τις προηγούμενες γενιές, αμφισβητείστε τους δασκάλους σας. Μέσα από την αμφισβήτηση προχωρά μια κοινωνία. Αλλάξτε τον τόπο σας και γίνετε καταλύτης της αλλαγής». Ποτέ άλλοτε, δημόσια τουλάχιστον, δεν είχε παροτρύνει κάποιος τους «υφιστάμενούς» του, να τον αμφισβητήσουν. Έθετε με εκείνη την προτροπή του -καλώντας τους να αμφισβητήσουν το σύστημα, τους δασκάλους τους και τον ίδιο- το μέτρο της σύγχρονης ανοικτής δημοκρατίας σε μια κοινωνία που πρέπει να τη χαρακτηρίζει η διαρκής αναζήτησης.
Την ίδια περίπου περίοδο, αμέσως μετά τον θάνατο του Steve Jobs τον Οκτώβρη του 2011, είχα διαβάσει στη διάρκεια μιας μακρινής πτήσης, μια μεστή νοημάτων ομιλία του, προς τους απόφοιτους του πανεπιστημίου του Στάνφορντ. Θα μπορούσε να πει κανείς ότι ήταν μια ομιλία που συμπύκνωνε το νόημα της ζωής. Έλεγε μεταξύ άλλων: «Πρέπει να βρείτε τι και ποιος σας αρέσει / στη δουλειά και στον έρωτα / Αν δεν το έχετε βρει ακόμα, συνεχίστε να ψάχνετε / Μη βολεύεστε / Μην τα παρατάτε / Το να θυμάστε πως θα πεθάνετε είναι ίσως ο καλύτερος τρόπος να αποφύγετε την παγίδα να νομίζετε πως έχετε κάτι να χάσετε / Είστε ήδη γυμνοί / Δεν έχετε πολύ χρόνο, μην τον σπαταλήσετε ζώντας τις ζωές κάποιων άλλων / Μην αιχμαλωτιστείτε από το δόγμα που λέει να ζείτε σύμφωνα με το τι νομίζουν οι άλλοι / Μην αφήνετε τη γνώμη των άλλων να πνίξει την εσωτερική σας φωνή / Μείνετε αχόρταγοι, μείνετε τρελαμένοι»!
Χρόνια μετά, λίγο πριν από το Πάσχα του 2015, σ’ ένα μισοσκότεινο δωμάτιο κάπου στο Παγκράτι, ο 85χρονος αρχιμανδρίτης Φιλόθεος Φάρος, θα μου έλεγε – στο πλαίσιο μιας συνέντευξης που κάναμε για τον Θεό, τον παράδεισο, τη θρησκεία και τον κλήρο, το εξής συγκλονιστικό: «Οτιδήποτε δεν έχει την ποιότητα της αµφιβολίας είναι επικίνδυνο»!
Συγκρίνετε τώρα τις προτροπές αυτές -ακόμα κι αυτό το τελευταίο, το τόσο ουσιαστικό, βγαλμένο από τα χείλη ενός ιερωμένου- με τις άναρθρες κραυγές ορισμένων όταν διαπίστωσαν ότι σε μια σχολική εφημερίδα δημοσιεύτηκε ένα κείμενο, το γνωστό πλέον, μιας μαθήτριας δευτέρας Λυκείου που τολμούσε να αμφισβητήσει το μάθημα των θρησκευτικών, τον τρόπο βασικά διδασκαλίας του. «Ντροπή, Ντροπή, Ντροπή», έγραφε μια σε έξαλλη κατάσταση… Πραγματικά, όμως! Μόνο ντροπή! Μα πιο πολύ απ’ όλα θλίψη. Για τη θλιβερή εικόνα να βλέπεις εκπαιδευτικούς να δηλώνουν μετανιωμένοι για την ώρα και τη στιγμή που τη βαθμολόγησαν με άριστα τον προηγούμενο χρόνο! Άλλοι να διαρρηγνύουν τα ιμάτια τους, σαν άλλοι οργισμένοι Καϊάφες, για το θράσος της. Κι άλλοι να προσπαθούν να δικαιολογηθούν που δεν είδαν το κείμενο προτού δημοσιευτεί, ώστε να το αποσύρουν… «Δεν επιτρέπεται σε ένα παιδί να στρέφεται κατά των θεσμών δημόσια…» / «οι σχολικές εφημερίδες δεν είναι αμπελοχώραφο του καθενός» / «θα σταλεί επιστολή στο Υπουργείο και θα αναζητηθούν ευθύνες» / «έπρεπε να ενημερώνονταν από πριν οι θεολόγοι του σχολείου ώστε να απαντήσουν…» / «έχω ντραπεί και καταστεναχωρεθεί, διότι της έβαλα 20 στην Γ’ Γυμνασίου…».
Όλοι αυτοί οι αλαφιασμένοι ταλιμπάν, που ένιωσαν να κλονίζονται τα θεμέλιά τους από έναν ώριμο προβληματισμό, κόσμια διατυπωμένο, ενός κοριτσιού δευτέρας Λυκείου, διδάσκουν τα παιδιά σας! Είναι μεταξύ αυτών -ευτυχώς πολλών, πάρα πολλών, αξιόλογων- που τα διαμορφώνουν και τους παρέχουν εφόδια για να βγουν έξω στην κοινωνία. Και είμαι σίγουρος πως δεν τους είπαν και δεν θα τους πουν ποτέ αυτό που ο πρύτανης προέτρεψε τους μεταπτυχιακούς αποφοίτους. Είμαι σίγουρος πως δεν θα τους σπείρουν τον σπόρο της αναζήτησης που εμπεριείχε ο λόγος του Steve Jobs. Και είμαι βέβαιος πως η θεμελιώδης αρχή της αμφιβολίας, εξερχόμενη εκ του στόματος του πατέρα Φιλόθεου Φάρου, τους είναι παντελώς άγνωστη.
Ομολογώ ότι διάβασα το άρθρο, αφού πρώτα διάβασα τις οργίλες αντιδράσεις. Αλλά, πιστέψτε με, δεν είχε καμία σημασία να ξέρω τι έγραφε. Ούτε καν για ποιο μάθημα έγραφε – έτυχε να ήταν τα θρησκευτικά, θα μπορούσε να ήταν η ιστορία ή τα νέα ελληνικά. Ούτε έχει οποιαδήποτε σημασία αν συμφωνώ ή διαφωνώ με την άποψή της. Είναι η άποψη ενός παιδιού. Που είχε το θάρρος και την τόλμη να πει κάτι διαφορετικό, έξω από τις νόρμες που κάποιοι καθόρισαν. Στο εξωτερικό, σε άλλες χώρες και σε πολλά σχολεία, το επιζητούν. Η πράξη της θα ήταν συν! Ακόμα κι αν ο δάσκαλος ή ο καθηγητής διαφωνούσε με τη διατυπωθείσα άποψη. Και όχι, επιμένω, δεν έχει να κάνει με το τετριμμένο πλέον σλόγκαν της «ελευθερίας έκφρασης». Όποιος μείνει εκεί, έχει χάσει την ουσία. Και η ουσία είναι άλλη. Έχει να κάνει ακριβώς με την καλλιέργεια της αμφισβήτησης. Όχι της ελευθερίας έκφρασης. «Αμφισβητείστε τα κατεστημένα, αμφισβητείστε τις προηγούμενες γενιές, αμφισβητείστε τους δασκάλους σας. Μέσα από την αμφισβήτηση προχωρά μια κοινωνία. Αλλάξτε τον τόπο σας και γίνετε καταλύτης της αλλαγής». Και επειδή μας διαβάζουν και θεολόγοι: «Οτιδήποτε δεν έχει την ποιότητα της αµφιβολίας είναι επικίνδυνο»!
Την ίδια περίπου περίοδο, αμέσως μετά τον θάνατο του Steve Jobs τον Οκτώβρη του 2011, είχα διαβάσει στη διάρκεια μιας μακρινής πτήσης, μια μεστή νοημάτων ομιλία του, προς τους απόφοιτους του πανεπιστημίου του Στάνφορντ. Θα μπορούσε να πει κανείς ότι ήταν μια ομιλία που συμπύκνωνε το νόημα της ζωής. Έλεγε μεταξύ άλλων: «Πρέπει να βρείτε τι και ποιος σας αρέσει / στη δουλειά και στον έρωτα / Αν δεν το έχετε βρει ακόμα, συνεχίστε να ψάχνετε / Μη βολεύεστε / Μην τα παρατάτε / Το να θυμάστε πως θα πεθάνετε είναι ίσως ο καλύτερος τρόπος να αποφύγετε την παγίδα να νομίζετε πως έχετε κάτι να χάσετε / Είστε ήδη γυμνοί / Δεν έχετε πολύ χρόνο, μην τον σπαταλήσετε ζώντας τις ζωές κάποιων άλλων / Μην αιχμαλωτιστείτε από το δόγμα που λέει να ζείτε σύμφωνα με το τι νομίζουν οι άλλοι / Μην αφήνετε τη γνώμη των άλλων να πνίξει την εσωτερική σας φωνή / Μείνετε αχόρταγοι, μείνετε τρελαμένοι»!
Χρόνια μετά, λίγο πριν από το Πάσχα του 2015, σ’ ένα μισοσκότεινο δωμάτιο κάπου στο Παγκράτι, ο 85χρονος αρχιμανδρίτης Φιλόθεος Φάρος, θα μου έλεγε – στο πλαίσιο μιας συνέντευξης που κάναμε για τον Θεό, τον παράδεισο, τη θρησκεία και τον κλήρο, το εξής συγκλονιστικό: «Οτιδήποτε δεν έχει την ποιότητα της αµφιβολίας είναι επικίνδυνο»!
Συγκρίνετε τώρα τις προτροπές αυτές -ακόμα κι αυτό το τελευταίο, το τόσο ουσιαστικό, βγαλμένο από τα χείλη ενός ιερωμένου- με τις άναρθρες κραυγές ορισμένων όταν διαπίστωσαν ότι σε μια σχολική εφημερίδα δημοσιεύτηκε ένα κείμενο, το γνωστό πλέον, μιας μαθήτριας δευτέρας Λυκείου που τολμούσε να αμφισβητήσει το μάθημα των θρησκευτικών, τον τρόπο βασικά διδασκαλίας του. «Ντροπή, Ντροπή, Ντροπή», έγραφε μια σε έξαλλη κατάσταση… Πραγματικά, όμως! Μόνο ντροπή! Μα πιο πολύ απ’ όλα θλίψη. Για τη θλιβερή εικόνα να βλέπεις εκπαιδευτικούς να δηλώνουν μετανιωμένοι για την ώρα και τη στιγμή που τη βαθμολόγησαν με άριστα τον προηγούμενο χρόνο! Άλλοι να διαρρηγνύουν τα ιμάτια τους, σαν άλλοι οργισμένοι Καϊάφες, για το θράσος της. Κι άλλοι να προσπαθούν να δικαιολογηθούν που δεν είδαν το κείμενο προτού δημοσιευτεί, ώστε να το αποσύρουν… «Δεν επιτρέπεται σε ένα παιδί να στρέφεται κατά των θεσμών δημόσια…» / «οι σχολικές εφημερίδες δεν είναι αμπελοχώραφο του καθενός» / «θα σταλεί επιστολή στο Υπουργείο και θα αναζητηθούν ευθύνες» / «έπρεπε να ενημερώνονταν από πριν οι θεολόγοι του σχολείου ώστε να απαντήσουν…» / «έχω ντραπεί και καταστεναχωρεθεί, διότι της έβαλα 20 στην Γ’ Γυμνασίου…».
Όλοι αυτοί οι αλαφιασμένοι ταλιμπάν, που ένιωσαν να κλονίζονται τα θεμέλιά τους από έναν ώριμο προβληματισμό, κόσμια διατυπωμένο, ενός κοριτσιού δευτέρας Λυκείου, διδάσκουν τα παιδιά σας! Είναι μεταξύ αυτών -ευτυχώς πολλών, πάρα πολλών, αξιόλογων- που τα διαμορφώνουν και τους παρέχουν εφόδια για να βγουν έξω στην κοινωνία. Και είμαι σίγουρος πως δεν τους είπαν και δεν θα τους πουν ποτέ αυτό που ο πρύτανης προέτρεψε τους μεταπτυχιακούς αποφοίτους. Είμαι σίγουρος πως δεν θα τους σπείρουν τον σπόρο της αναζήτησης που εμπεριείχε ο λόγος του Steve Jobs. Και είμαι βέβαιος πως η θεμελιώδης αρχή της αμφιβολίας, εξερχόμενη εκ του στόματος του πατέρα Φιλόθεου Φάρου, τους είναι παντελώς άγνωστη.
Ομολογώ ότι διάβασα το άρθρο, αφού πρώτα διάβασα τις οργίλες αντιδράσεις. Αλλά, πιστέψτε με, δεν είχε καμία σημασία να ξέρω τι έγραφε. Ούτε καν για ποιο μάθημα έγραφε – έτυχε να ήταν τα θρησκευτικά, θα μπορούσε να ήταν η ιστορία ή τα νέα ελληνικά. Ούτε έχει οποιαδήποτε σημασία αν συμφωνώ ή διαφωνώ με την άποψή της. Είναι η άποψη ενός παιδιού. Που είχε το θάρρος και την τόλμη να πει κάτι διαφορετικό, έξω από τις νόρμες που κάποιοι καθόρισαν. Στο εξωτερικό, σε άλλες χώρες και σε πολλά σχολεία, το επιζητούν. Η πράξη της θα ήταν συν! Ακόμα κι αν ο δάσκαλος ή ο καθηγητής διαφωνούσε με τη διατυπωθείσα άποψη. Και όχι, επιμένω, δεν έχει να κάνει με το τετριμμένο πλέον σλόγκαν της «ελευθερίας έκφρασης». Όποιος μείνει εκεί, έχει χάσει την ουσία. Και η ουσία είναι άλλη. Έχει να κάνει ακριβώς με την καλλιέργεια της αμφισβήτησης. Όχι της ελευθερίας έκφρασης. «Αμφισβητείστε τα κατεστημένα, αμφισβητείστε τις προηγούμενες γενιές, αμφισβητείστε τους δασκάλους σας. Μέσα από την αμφισβήτηση προχωρά μια κοινωνία. Αλλάξτε τον τόπο σας και γίνετε καταλύτης της αλλαγής». Και επειδή μας διαβάζουν και θεολόγοι: «Οτιδήποτε δεν έχει την ποιότητα της αµφιβολίας είναι επικίνδυνο»!
Περιοδικό “Down Town”, τεύχος 706.
