Πριν από ένα χρόνο, με αφορμή το σόου που είχε κάνει τότε ο Κουντρέτ Οζερσάι στην κλειστή περιοχή της Αμμοχώστου, είχα ανατρέξει στο βιβλίο του Νίκου Ρολάνδη, «Ματιές στη ζωή και στην Ιστορία». Ο πρώην υπουργός Εξωτερικών στο βιβλίο του καταγράφει τις κατά καιρούς προτάσεις για την Αμμόχωστο.
Η πλέον σημαντική ήταν εκείνη του προήλθε από τους Αμερικανούς το φθινόπωρο του 1978, τέσσερα χρόνια μετά την τουρκική εισβολή, με την πόλη να είναι σχεδόν όπως την είχαν αφήσει οι κάτοικοί της φεύγοντας τον Αύγουστου 1974.
Πέρασαν 42 χρόνια από εκείνη την πρόταση για την Αμμόχωστο έμεινε στα αζήτητα της ιστορίας. Γράφει, λοιπόν, ο Νίκος Ρολάνδης στο βιβλίο του…
Το Αγγλοαμερικανοκαναδικό Σχέδιο
Τον Ιούλιο του 1978 η Αμερικανική Γερουσία ήρε το εμπάργκο για την πώληση όπλων στην Τουρκία. Η κυπριακή κυβέρνηση προβαίνει σε διαβήματα προς την αμερικανική πλευρά αλλά η απάντηση που δίνεται είναι πως έχουν παρέλθει ήδη τέσσερα χρόνια από την εισβολή και ότι δεν θα μπορούσαν να αφήσουν ένα σημαντικό σύμμαχο μέλος του ΝΑΤΟ, την Τουρκία χωρίς επαρκή εξοπλισμό. Σ’ εκείνες τις επαφές ο τότε υπουργός Εξωτερικών της Κύπρου, Νίκος Ρολάνδης ρίχνει την ιδέα για αμερικανική πρωτοβουλία στο Κυπριακό με στόχο τη λύση του προβλήματος.
Τον Σεπτέμβριο του 1978 οι Αμερικανοί ενημερώνουν τη Λευκωσία για την κάθοδο του Μάθιου Νίμιτς, μαζί με την ομάδα του, για να διαβουλευθεί σχετικά με το αμερικανικό σχέδιο λύσης.
Η κυπριακή πλευρά ανέφερε ότι η πρόταξη του θέματος της Αμμοχώστου ήταν απαραίτητη. Έχοντας κατά νουν και μια, μάλλον αόριστη, πρόταση από πλευράς Ραούφ Ντενκτάς που είχε γίνει το καλοκαίρι του 1978. Υπήρξε αρνητική τοποθέτηση από τον τότε Πρόεδρο Σπύρο Κυπριανού καθώς η πρόταση Ντενκτάς συνδεόταν με άρση του εμπάργκο κατά της Τουρκίας.
Το σχέδιο του Μάθιου Νίμιτς επιδόθηκε στις 10 Νοεμβρίου 1978 το οποίο είχαν ετοιμάσει οι Αμερικανοί σε συνεργασία με το Ηνωμένο Βασίλειο και τον Καναδά. Το σχέδιο εκείνο προνοούσε τη δημιουργία ενός δικοινοτικού ομοσπονδιακού κράτους, κατοχύρωνε τα ανθρώπινα δικαιώματα κλπ.
Προνοούσε επιστροφή των κατοίκων των Βαρωσίων με την έναρξη των συνομιλιών οι οποίοι θα παρέμεναν στα σπίτια τους ανεξαρτήτως από την έκβαση των συνομιλιών. Υπολογίζεται ότι θα επέστρεφαν πέραν των 30 χιλιάδων Βαρωσιωτών. Στο σχέδιο αναφερόταν στο θέμα «της γρήγορης επανεγκατάστασης στην περιοχή των Βαρωσίων όλων των κατοίκων της περιοχής, χωρίς αριθμητικό περιορισμό».
Οι αντιδράσεις: Ο Γλαύκος Κληρίδης (πρόεδρος ΔΗΣΥ) είπε στο Νίκο Ρολάνδη ότι καταρχήν βλέπει το σχέδιο θετικά. Ο Εζεκίας Παπαϊωάννου (ΓΓ ΑΚΕΛ) ανέφερε ότι δεν πρέπει να υπάρχει βιασύνη και να μελετηθεί προσεκτικά το σχέδιο. Ο Αλέκος Μιχαηλίδης (ΔΗΚΟ) ανέφερε ότι το έβλεπε θετικά αλλά χρειαζόταν διαβούλευση με το κόμμα του. Και ο Βάσος Λυσσαρίδης (πρόεδρος ΕΔΕΚ) ήταν αρνητικός.
Η απόρριψη: Η Κυπριακή Υπηρεσία Πληροφοριών στις 29 Νοεμβρίου 1978 ενημερώνει τον Πρόεδρο Σπύρο Κυπριανού και τον Υπουργό Εξωτερικών Νίκο Ρολάνδη ότι ο πρέσβης της Σοβιετικής Ένωσης στη Λευκωσία, Σεργκέι Αστάβιν, είχε καλέσει την ηγεσία του ΑΚΕΛ και τους ζήτησε να απορρίψει το Σχέδιο γιατί είχε «ιμπεριαλιστικές καταβολές», προερχόταν από τρεις ΝΑΤΟϊκές χώρες.
Στις 30 Νοεμβρίου αντιπροσωπεία του ΑΚΕΛ, Εζεκίας Παπαϊωάννου, Ανδρέας Φάντης και Ντίνος Κωνσταντίνου συναντούν τον Ν. Ρολάνδη τον οποίο ενημερώνουν ότι η Κεντρική Επιτροπή του κόμματος είχε εξετάσει το σχέδιο και το απέρριψε.
Η απόφαση εκείνη επηρέασε και τον τότε Πρόεδρο Σπύρο Κυπριανού στο να τοποθετηθεί αρνητικά επί του Αγγλοαμερικανοκαναδικού σχεδίου.
Το μίνι πακέτο του 1981
Χωρίς ουσιαστικές εξελίξεις στο Κυπριακό εκείνη την περίοδο. Ο ειδικός αντιπρόσωπος του ΓΓ ΟΗΕ Ούγκο Γκόμπι συζητά με τον ΥΠΕΞ Ν. Ρολάνδη το ενδεχόμενο παραχώρησης κάποιων ανταλλαγμάτων προς τους Τουρκοκύπριους «για να μπορέσουν να επιστρέψουν οι κάτοικοι της Αμμοχώστου». Η πρόταση εκείνη προνοούσε ένα σχέδιο για επιστροφή των κατοίκων των Βαρωσίων αφενός, και αφετέρου να λειτουργήσει το αεροδρόμιο Λευκωσίας, το οποίο ήταν μεν κλειστό αλλά σε λειτουργήσιμη κατάσταση.
Σύμφωνα με την πρόταση τόσο η επιστροφή των περίπου 30 χιλιάδων κατοίκων των Βαρωσίων όσο και η λειτουργία του αεροδρομίου Λευκωσίας θα ήταν υπό την εποπτεία και τη διαχείριση των Ηνωμένων Εθνών. Το εν λόγω σχέδιο προέβλεπε την υπογραφή ενός εγγράφου αποποίησης οποιασδήποτε νομιμότητας του τουρκοκυπριακού κρατιδίου σχετικά με το αεροδρόμιο.
Η πρόταση των Ηνωμένων Εθνών απορρίπτεται από τον Πρόεδρο Σπύρο Κυπριανού.
Οι προτάσεις ντε Γκουεγιάρ
Τον Οκτώβρη του 1981 τα Ηνωμένα Έθνη παρουσιάζουν τον Χάρτη Γκόμπι όπου Αμμόχωστος και Μόρφου τοποθετούνται υπό ελληνοκυπριακή διοίκηση. Τον Χάρτη Γκόμπι τον υιοθετεί ο νέος ΓΓ ΟΗΕ Πέρεζ ντε Γκουεγιάρ και αποτελεί τη βάση της πρότασής του για το εδαφικό στην πρωτοβουλία με τους Δείκτες το 1983. Κάτι που και πάλι απορρίπτεται.
Ο Πέρεζ ντε Γκουεγιάρ σε τρεις περιπτώσεις 1985 και 1986 μέσα από τα «Ενοποιημένα Έγγραφα» του προτείνει «να τεθεί το Βαρώσι και έξι επιπρόσθετες περιοχές υπό την προσωρινή διοίκηση των Ηνωμένων Εθνών για επανεγκατάσταση των κατοίκων τους». Πρωτοβουλίες που και πάλι απορρίπτονται.
Σειρά παίρνει ο Μπούτρος Γκάλι
Ο ΓΓ ΟΗΕ Μπούτρος Γκάλι μέσα από την Δέσμη Ιδεών, Ιούλιος 1992, προτείνει πως στο διάστημα μέχρι την εγκαθίδρυση της ομοσπονδιακής δημοκρατίας της Κύπρου, το Βαρώσι να τεθεί υπό τη διοίκηση των Ηνωμένων Εθνών και να ετοιμασθεί μέσα από ένα πρόγραμμα δράσης για να αποδοθεί η πόλη στους κατοίκους της. Η
Η Δέσμη Ιδεών είχε τελικά απορριφθεί από τον Πρόεδρο Γλαύκο Κληρίδη.
Επιστροφή της Αμμοχώστου, με συγκεκριμένη ημερομηνία, προέβλεπε και το σχέδιο Ανάν. Με ισχύ σε περίπτωση αποδοχής του σχεδίου ως σύνολο και έναρξη εφαρμογής του.
Είναι εμφανές από τα πιο πάνω ότι από την αρχική πρόταση που προσέφερε την Αμμόχωστο στους κατοίκους της χωρίς να συνδέεται καν με την λύση του προβλήματος, πήγαμε μετά στο να περάσει η πόλη υπό τον έλεγχο των Ηνωμένων Εθνών, αργότερα να δοθεί ως αντάλλαγμα το αεροδρόμιο Λευκωσία. Και μετά κατατέθηκαν πολλές άλλες ιδέες, χωρίς αποτέλεσμα.
(Απόσπασμα από ανάλυση η οποία είχε δημοσιευθεί την 1 Σεπτεμβρίου 2019)
