Κλιματική αλλαγή: Στο μάτι του κυκλώνα η Αν. Μεσόγειος

Τις τελευταίες μέρες, ο φακός των διεθνών μέσων ενημέρωσης έπεφτε στην Αίγυπτο, στο Σαρμ ελ Σέιχ, αλλά όχι για τις καταδύσεις στα κοράλλια του. Από τις 7 ως τις 18 Νοεμβρίου, στο Σαρμ ελ Σέιχ έγινε μια από τις σπάνιες συναντήσεις που δεν είναι απλώς διεθνείς, αλλά πραγματικά παγκόσμιες, γνωστή ως COP27, η 27η ετήσια συνάντηση της συνθήκης των Ηνωμένων Εθνών για την κλιματική κρίση. Μια συνάντηση παγκόσμιας εμβέλειας, όχι μόνο για τους 195 αρχηγούς κρατών που συμμετείχαν, αλλά και για τις εκατοντάδες οργανώσεις και χιλιάδες ενεργούς πολίτες που παρουσιάστηκαν και διαδήλωσαν για το πραγματικά σημαντικότερο ζήτημα της γενιάς μας, αυτό που θα καθορίσει όχι μόνο πώς θα μας θυμούνται οι επόμενες αλλά και αν πράγματι θα υπάρξουν επόμενες: Το πώς θα μετριάσουμε και θα αντιμετωπίσουμε την Κλιματική Κρίση, την υπερθέρμανση του πλανήτη που πάει να καταστρέψει τον ανθρώπινο πολιτισμό. Στη συνάντηση, η μικρή μας Κύπρος είχε ένα ρόλο μεγάλο και κρίσιμο και τον έπαιξε καταλυτικά.

Μια μικρή αναδρομή θα βοηθήσει να δούμε τη συνολική εικόνα:

>>Το ξεκίνημα, τέσσερα χρόνια πριν, Μάιος 2018, συνεδριακό κέντρο Φιλοξενία, Λευκωσία. Επιστημονικό συνέδριο «Climate Change in the Mediterranean and the Middle East: Challenges and Solutions». Διοργανωτής το Ινστιτούτο Κύπρου, προκαλεί ένα σπάνιο για επιστημονικό συνέδριο ενδιαφέρον, όχι μόνο από ερευνητές του χώρου αλλά και από πολιτικούς. O Πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας δεν χαιρετά απλώς, αλλά μιλά επί της ουσίας. Ο πρώην πρωθυπουργός της Γαλλίας, Λοράν Φαμπιούς, πρόεδρος του συνταγματικού της συμβουλίου αλλά και αρχιτέκτονας της Συμφωνίας του Παρισιού για το Κλίμα, είναι παρών και εξηγεί. Ο σύμβουλος του ΓΓ του ΟΗΕ για το κλίμα αναπτύσσει τις προτάσεις του. Οι επιστήμονες, από τους σημαντικότερους παγκόσμια στο θέμα, αναλύουν τα δεδομένα. Και το συμπέρασμα, απλό, ξεκάθαρο και τρομακτικό: η περιοχή μας, η Ανατολική Μεσόγειος και Μέση Ανατολή (ΑΜΜΑ) είναι στο μάτι του κυκλώνα. Θα δεχτεί την κλιματική κρίση σε μεγαλύτερο βαθμό σε σχέση με τον υπόλοιπο πλανήτη. Είναι, λέει, Climate Change Hot Spot. Τι σημαίνει αυτό, και τί κάνουμε για αυτό;

Εάν συνεχίσουμε με τους ρύπους χωρίς οποιεσδήποτε μέτρα, θα οδηγηθούμε σε επίπεδα θέρμανσης κοντά στους 5°C μέχρι το τέλος του αιώνα. Σε ένα τέτοιο σενάριο, οι σημερινές πιο ζεστές μέρες της θερινής περιόδου, θα αποτελούν τις πιο δροσερές μέρες των αντίστοιχων περιόδων των επόμενων χρόνων.

>>Κοινή περιφερειακή δράση, προσεκτικά οργανωμένη και επιστημονικά θεμελιωμένη – Συνήθως οι πολιτικοί, όχι μόνο οι δικοί μας αλλά παγκόσμια, αγνοούν τις μακροπρόθεσμες προβλέψεις των επιστημόνων. Πέρασε ένας αιώνας από την επιστημονική κατανόηση του φαινομένου του θερμοκηπίου μέχρι τη συμφωνία των ΗΕ για το κλίμα το 1994. Δεκαετίες πριν την πανδημία του COVID19 είχαμε επιστημονικές προειδοποιήσεις. Και μόνο όταν η καταστροφή είχε περάσει τις πόρτες του ανθρώπινου πολιτισμού κινηθήκαμε. Όμως, αυτή τη φορά, οι πολιτικοί της Κύπρου έδρασαν διαφορετικά.

Τον Απρίλη του 2019, ο Πρόεδρος τη Δημοκρατίας Νίκος Αναστασιάδης αναλαμβάνει διεθνή πρωτοβουλία. Γράφει στους αρχηγούς των κρατών της περιοχής και τους προσκαλεί σε κοινή στάση και κοινή δράση. Δεκαοκτώ χώρες, από την Ελλάδα ως το Ιράν και από την Τουρκία ως την Αίγυπτο, συνθέτουν την περιοχή της «Ανατολικής Μεσογείου και Μέσης Ανατολής». Η κλιματική κρίση αγνοεί τα κρατικά σύνορα, τις μεταξύ μας αντιθέσεις, τους πολέμους και τις συμμαχίες. Ενδιαφέρεται μόνο για το αποτύπωμα άνθρακα, τις πλημμύρες και τις ξηρασίες, τη βιοποικιλότητα και τη στάθμη της θάλασσας που ανεβαίνει. Η πρωτοβουλία της Κύπρου, «The Eastern Mediterranean and Middle East Climate Change Initiative», δεν ήταν ούτε πυροτέχνημα, ούτε γιουρούσι. Είχε πλάνο μακροπρόθεσμο με στόχους και χρονοδιάγραμμα. Και κυρίως είχε -και έχει- επιστημονική βάση.

>>Η εκτέλεση του πλάνου- Από την Προεδρία της Δημοκρατίας, ανατέθηκε στο Ινστιτούτο Κύπρου που οργάνωσε θεματικές ομάδες με 240 επιστήμονες της περιοχής για να μελετήσουν τί δεν ξέρουμε ακόμη και τί πρέπει να κάνουμε σε 13 περιοχές: από την Ενέργεια, τη Γεωργία και το Νερό, μέχρι την Υγεία, την Εκπαίδευση, τη Μετανάστευση και την Πολιτιστική Κληρονομιά. Ανατέθηκε στο Υπουργείο Περιβάλλοντος να οργανώσει τα συμπεράσματα των επιστημονικών ομάδων σε Σχέδιο Δράσης με δομή διακυβέρνησης και προτάσεις διεθνικών έργων και υπηρεσιών. Και στο Υπουργείο Εξωτερικών να προωθήσει διπλωματικά την πρωτοβουλία στην ευαίσθητη περιοχή της ΑΜΜΑ.

Το πλάνο εκτελέστηκε. Οι 13 επιστημονικές ομάδες εργασίας παρέδωσαν τις αντίστοιχες αναφορές τους. Τα συμπεράσματα και οι συστάσεις τους παρουσιάστηκαν στο επόμενο του 2018 διεθνές συνέδριο, τον Οκτώβρη του 2021. Το Σχέδιο Δράσης μαζί με την πρόταση για την περαιτέρω οργάνωση της Πρωτοβουλίας και τη χρηματοδότηση των έργων και υπηρεσιών της, παρουσιάστηκε σε διαδικτυακή συνάντηση των υπουργών περιβάλλοντος της περιοχής το Φλεβάρη του 2022. Ιδρύθηκε και λειτουργεί η Προσωρινή Γραμματεία της Πρωτοβουλίας στο Ινστιτούτο Κύπρου. Και τον Ιούνη σε υπουργική συνάντηση των χωρών στη Λεμεσό εγκρίθηκε καταρχάς το Σχέδιο Δράσης και η μορφή διακυβέρνησης της Πρωτοβουλίας. Έτσι φτάσαμε το Νοέμβρη στο COP27 του Σαρμ ελ Σέιχ.

>>Η Κύπρος στο Σαρμ ελ Σέιχ – Φαίνεται εύκολο: 200 αρχηγοί κρατών συγκεντρωμένοι στο ίδιο μέρος, για το ίδιο θέμα, ας μαζέψουμε τους δέκα της περιοχής να το συζητήσουν περιφερειακά. Δεν είναι όμως εύκολο εγχείρημα. Για να συγκεντρωθούν σε μια αίθουσα, γύρω από ένα τραπέζι αρχηγοί και υπουργοί Αιγύπτου, Ελλάδας, Ιορδανίας, Ιράκ, Ισραήλ, Κύπρου, Λιβάνου, Μπαχρέιν, Ομάν, και Παλαιστίνης καθώς και ανώτατοι εκπρόσωποι του Παγκόσμιου Οργανισμού Μετεωρολογίας, των ΗΠΑ, του ΗΒ (COP26) και του Βατικανού, FAO, Sustainable Development Solutions Network, UNECE, της Ένωσης για τη Μεσόγειο, χρειάστηκε όχι μόνο η πολυετής προετοιμασία από το 2018 αλλά και έντονη διαπραγμάτευση των τελευταίων μηνών έτσι ώστε η συνάντηση να μην είναι τελετουργική αλλά ουσιαστική.

Η διαπραγμάτευση είχε στόχο την ενεργοποίηση και ουσιαστική συμμετοχή χωρών και οργανισμών, και εδώ είναι που ο ρόλος της Κύπρου υπήρξε καταλυτικός. Δεν είχαμε ούτε πολλά λεφτά να δώσουμε, ούτε μεγάλο αποτύπωμα άνθρακα να μειώσουμε. Είχαμε όμως επιστημονική βάση δουλεμένη προσεκτικά, καλή θέληση και ενδελεχή οργάνωση -ο καθείς και τα όπλα του. Και πετύχαμε.