Μακριά από το θόρυβο της πόλης, έξω από τους τοίχους μιας συμβατικής τάξης λειτουργεί ένα αλλιώτικο σχολείο: Το Σχολείο του Δάσους, με μότο η φύση είναι ο καλύτερος παιδαγωγός. Τον περασμένο Σεπτέμβριο, άνοιξε για πρώτη φορά, μια μεγάλη αγκαλιά για τους μικρούς μαθητές στο δάσος του Κόρνου, σε μια καταπράσινη έκταση, περί τα 10 χιλιάδες τετραγωνικά μέτρα.
Το Σχολείο του Δάσους, είναι το πρώτο στο είδος του στην Κύπρο, το οποίο απευθύνεται σε παιδιά 3-5 ετών και υιοθετεί την παιδαγωγική του δάσους, προάγοντας την πολύπλευρη ανάπτυξη του παιδιού μέσω της βιωματικής μάθησης και της ελευθερίας στη φύση. Δημιουργήθηκε υπό την καθοδήγηση της δρος Νικολέτας Χριστοδούλου Αναπληρώτριας Καθηγήτριας στο Πανεπιστήμιο Frederick, με την στήριξη του Πανεπιστημίου. Το κόστος φοίτησης των παιδιών κυμαίνεται στα ίδια επίπεδα όπως σε όλα τα νηπιαγωγεία ενώ, τα παιδιά μπορούν να επιλέξουν είτε να φοιτούν και τις πέντε εργάσιμες μέρες, ή λιγότερες. Ταυτόχρονα, σημαντικό στοιχείο για τη λειτουργία του σχολείου, είναι οι απόφοιτοι οι οποίοι είτε στελεχώνουν το σχολείο, είτε συμβάλουν με το δικό τους τρόπο στη διαμόρφωση και τη συντήρηση των κατασκευών του χώρου.
Τα παιδιά που φοιτούν στο Σχολείο του Δάσους, αποκτούν γνώσεις με φυσικό τρόπο, μέσα από το ελεύθερο παιχνίδι, αλλά και δραστηριότητες που τα ίδια κατευθύνουν με την δημιουργική τους εξέλιξη και τη στήριξη από τους παιδαγωγούς τους. Παράλληλα, τα παιδιά έχουν την ευκαιρία να ζήσουν ένα οικολογικό τρόπο μάθησης, έξω στη φύση μακριά από τους τοίχους μιας συμβατικής σχολικής τάξης, με τη φύση να προσφέρει ηρεμία αλλά και εφόδια για μια πολύπλευρη ανάπτυξη. Το δάσος λοιπόν είναι η σχολική τάξη των παιδιών και κάθε μέρα ολοένα και περισσότερο το ανακαλύπτουν και διδάσκονται από αυτό! Όσο για τις δύσκολες βροχερές μέρες αλλά και τις στιγμές που έχουν ανάγκη να ξεκουραστούν, ως στέγη προστασίας τους έχουν ένα βιοκλιματικά σχεδιασμένο κατάλυμα που μοιάζει με… μια τεράστια μπάλα!
Θελήσαμε λοιπόν να ζήσουμε λίγες από τις όμορφες στιγμές της καθημερινότητας των παιδιών που φοιτούν στο Σχολείο του Δάσους κι έτσι μας φιλοξένησαν στο χώρο τους και μας έδωσαν την ευκαιρία να επιστρέψουμε για λίγο στη φύση και να μάθουμε όλα όσα μαθαίνουν. Μακριά από τη βουή της πόλης, αφήνοντας πίσω τις καθημερινές μας υποχρεώσεις και σπεύσαμε αναζητώντας το Σχολείο του Δάσους. Μπαίνοντας στο χωριό από τον αυτοκινητόδρομο χρειάστηκε λίγη ώρα να το εντοπίσουμε γιατί είναι «κρυμμένο» μακριά από το δρόμο. Όταν φτάσαμε, τα παιδιά βρίσκονταν ήδη στο δάσος λίγο μακριά από τους βασικούς χώρους του σχολείου για τη καθημερινή τους εξερεύνηση!
Η ιδέα
Επικεφαλής του προγράμματος είναι η δρ Νικολέτα Χριστοδούλου, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια στο Τμήμα Επιστημών της Αγωγής του Πανεπιστημίου Frederick. Μέσα από τη διδασκαλία και τα ερευνητικά της ενδιαφέροντα, εστιάζει μεταξύ άλλων στην εναλλακτική εκπαίδευση, την εκπαίδευση σε διάφορους χώρους και στην παιδαγωγική του Δάσους. Στο παρελθόν πραγματοποίησε με τους συνεργάτες της, θερινό και πασχαλινό σχολείο της Φύσης. Η δρ Χριστοδούλου διαθέτει εμπειρία από αντίστοιχα προγράμματα και σχολεία στο εξωτερικό και με συμμετοχή σε εμπειρίες υπαίθριας μάθησης σε Ευρώπη και Αμερική, έχει δημιουργήσει ένα μαθησιακό πρόγραμμα και οδηγό εκπαίδευσης και ασφάλειας για τα παιδιά του Σχολείου του Δάσους. Τα Σχολεία του Δάσους λειτουργούν για περισσότερο από έναν αιώνα σε διάφορες χώρες. Το πρώτο, εντοπίζεται στη Δανία κάπου στα μέσα του 20ου αιώνα. Τα τελευταία χρόνια «ξεφυτρώνουν» σε όλες τις χώρες του κόσμου σχολεία του δάσους που υιοθετούν αυτή την παιδαγωγική αφήνοντας τη φύση να διαπαιδαγωγήσει τα παιδιά.
Η ιδέα στην Κύπρο υπήρχε εδώ και καιρό αφού η υφιστάμενη εκπαίδευση δεν λειτουργεί προς όφελος της ανάπτυξης των παιδιών, υποστηρίζει η δρ Χριστοδούλου. «Στην Κύπρο δεν βλέπουμε πια τον κόσμο να ασχολείται με τη γη. Μιλάμε για καινοτομία για δημιουργικότητα, αλλά ταυτόχρονα δεν αφήνουμε τα παιδιά να είναι ελεύθερα, αυτόνομα, να καινοτομήσουν και να δημιουργήσουν. Την ανάγκη για τη δημιουργία του Σχολείου του Δάσους την αισθάνθηκα γιατί ακριβώς δεν δίνουμε τις ευκαιρίες αυτές στα παιδιά. Μέσα από αυτές τις ευκαιρίες πιστεύω ότι μπορούμε να έχουμε μια καλύτερη κοινωνία στο μέλλον. Η εκπαίδευση σε αυτές τις ηλικίες, είναι ιδιαίτερα σημαντική.
Τα παιδιά σε αυτή την ηλικία, αυτό που χρειάζονται είναι να ανακαλύψουν, να εξερευνήσουν να αναζητήσουν να σκεφτούν, να συζητήσουν, να προβληματιστούν… Κι αυτή την ευκαιρία τους την δίνει το σχολείο του Δάσους.
Μακριά από τους τρελούς ρυθμούς της πόλης
Η πρώτη εικόνα που αποκομίσαμε γέννησε πολλά και εύλογα ερωτήματα. Ξεδιπλώνονταν μπροστά μας μια μεγάλη ολοπράσινη δασώδης έκταση, η οποία διέθετε ορισμένες στοιχειώδεις ελαφριές κατασκευές για να διευκολύνουν τη ζωή των παιδιών και των εκπαιδευτικών στο σχολείο. Σκεπτόμενοι λοιπόν με τη λογική ενός συμβατικού σχολείου, αναζητούσαμε να δούμε αν υπήρχαν κενά στην ασφάλεια των παιδιών στο παιχνίδι τους, ενώ αναρωτηθήκαμε τι θα γίνει τις κρύες βροχερές μέρες του χειμώνα! Σ’ ένα δάσος τι μπορούν να μάθουν τα παιδιά; Ακολουθούν το αναλυτικό πρόγραμμα ενός τυπικού σχολείου; Μαθαίνουν όλα όσα πρέπει να ξέρουν τα παιδιά σ’ αυτή την ηλικία;
Την ξενάγησή μας ανέλαβε η επικεφαλής του Σχολείου του Δάσους Δρ Νικολέττα Χριστοδούλου, απαντώντας σε κάθε απορία μας ενώ τα παιδιά φρόντισαν να μας ενημερώσουν για… τη μυστική φωλιά!
Τα βασικά υλικά που χρησιμοποιούν τα παιδιά στο σχολείο του δάσους είναι όλα όσα παρέχει η φύση. Ξύλα, πέτρες και χώμα. Συμμετέχουν σε όλες τις καθημερινές δραστηριότητες και μέσα απ’ αυτές μαθαίνουν να συνεργάζονται. Πλένουν ακόμη και τα πιάτα που χρησιμοποιούν για το φαγητό τους. Είναι πολύ σπουδαία η εικόνα να βλέπεις ένα παιδάκι 3 ετών να το κάνει! Όσον αφορά το χώρο και τους κινδύνους που μπορεί να εγκυμονεί η παραμονή σε έναν τέτοιο χώρο, τα παιδιά εκπαιδεύονται κατάλληλα για να τις αντιμετωπίσουν. Μαθαίνουν πως οι πέτρες και τα ξύλα είναι τα εργαλεία της μάθησής τους, τις καιρικές συνθήκες και τους κινδύνους του δάσους τους αντιμετωπίζουμε με την κατάλληλη ενδυμασία.
Καθώς περπατάμε στο βασικό χώρο του σχολείου, τα παιδιά μας χαιρετάνε γεμάτα ενθουσιασμό. «Κυρία, αυτή είναι η μυστική φωλιά του δάσους για τα πουλιά» μου λένε! Και μου δείχνουν με περηφάνια την κατασκευή τους από ξύλα, κλαράκια των δέντρων και πέτρες. Δεν έχει τελειώσει ακόμη, αλλά φροντίζουν να μου αναλύσουν ολόκληρο το… αρχιτεκτονικό σχέδιο για το πώς θα είναι η τελική της μορφή!
Άλλη ομάδα παιδιών κρατάει στα χέρια της ένα ξύλο που μοιάζει με ραβδί. Το παρομοιάζουν άλλοτε με την μαγκούρα του παππού και άλλοτε με το μαγικό ραβδί μιας νεράιδας που κάνει τα μαγικά της. «Οι πέτρες και τα ξύλα για τα παιδιά του Σχολείου του Δάσους γνωρίζουν πως δεν είναι όπλα για να χτυπήσουν ένα άλλο παιδάκι αλλά τα εργαλεία που θα φτιάξουμε κάτι. Αν έρθει κάποιο άλλο παιδάκι που δεν βγαίνει συχνά έξω, ενδεχομένως να πάρει μια πέτρα και να την πετάξει γιατί δεν είναι εξοικειωμένο με το περιβάλλον και ενθουσιάζεται. Συν τοις άλλοις τα παιδιά σήμερα παίζουν αρκετά βίαια ηλεκτρονικά παιχνίδια και αυτό γνωρίζουν» μας αναφέρει η Δρ. Χριστοδούλου.
Σε άλλο σημείο, εντοπίζουμε μικρούς αλλά ευδιάκριτους φιόγκους από κόκκινες και μπλε κορδέλες πάνω στα δέντρα περιμετρικά του σχολείου. Τα παιδιά γνωρίζουν πως τα σημεία αυτά είναι τα όρια που μπορούν να πάνε μόνα τους. Πέρα από αυτά, μπορούν να πάνε βόλτα με τις παιδαγωγούς. Κάποιο παιδάκι αν δεν επιθυμεί να ακολουθήσει την ομάδα και να ασχοληθεί με κάτι άλλο μπορεί να το πράξει, αρκεί να είναι στο οπτικό πεδίο των παιδαγωγών.
Κι ενώ η μέρα κυλάει στο σχολείο και η δική μας ξενάγηση συνεχίζει, τα παιδιά επιστρέφουν από την βόλτα τους και ανεβαίνουν σε μια βάρκα που είναι τοποθετημένη στο χώρο του σχολείου. Μπαίνουν σε ρόλους, κάνουν τους πειρατές, τα κύματα, τη θάλασσα και φαντάζονται διάφορες ιστορίες. Ταυτόχρονα η παιδαγωγός, ανοίγει ένα παραμύθι. Παρατηρούμε πως τα παιδιά δεν κάθονται σε κύκλο όπως σε ένα τυπικό σχολείο. Συνεχίζουν τους ρόλους τους ενώ ακούνε το παραμύθι. Στο τέλος… το έχουν ακούσει όλο και το συζητούν μεταξύ τους!
Μια σχολική ημέρα στο δάσος
Η μέρα στο Σχολείο του Δάσους αρχίζει με συζήτηση στον κύκλο όπου το κάθε παιδί μπορεί να μοιραστεί τα νέα του ή ότι άλλο θέλει. Ακολουθεί η προετοιμασία για την οργανωμένη δραστηριότητα που θα γίνει κατά τη διάρκεια της ημέρας σύμφωνα με το θέμα του μήνα. Στη συνέχεια τα παιδιά θα πάρουν το δεκατιανό τους και θα έχουν ελεύθερο και διαδραστικό παιχνίδι στον χώρο του σχολείου.
Πριν από το μεσημεριανό γεύμα, τα παιδιά θα συζητήσουν τις εξερευνήσεις της μέρας, ενώ μετά το φαγητό έχουν χρόνο για ξεκούραση ή δημιουργικό παιχνίδι.
Μέσα από τις εξερευνήσεις τους τα παιδιά μαθαίνουν πέρα από τις πληροφορίες για τη φύση, τα καιρικά φαινόμενα και όλα όσα προσφέρει απλόχερα το δάσος… μέχρι και μαθηματικά. Μπορεί για παράδειγμα σε μια από τις βόλτες τους να μαζέψουν διάφορα φύλλα και να συγκρίνουν τα μεγέθη τους, αναλύοντας έτσι τις μαθηματικές έννοιες. Μπορούν ακόμα να «ζυγίσουν» κάποια ποσότητα δημιουργώντας ζύγια από τα υλικά που έχουν στη διάθεση τους! Όσο για τη γυμναστική; Έχουν άπλετο χώρο και χρόνο για να τρέξουν. Κι όπως μας λέει χαριτολογώντας η δρ Χριστοδούλου: «έχετε δει κάποιο παιδί παχύσαρκο; Δεν μπορείτε να φανταστείτε πόσο φαγητό τρώνε καθημερινά τα παιδιά μας. Τρέχουν και περπατάνε συνέχεια κι έτσι δεν έχουν ανάγκη να τους πούμε, τώρα θα κάνουμε γυμναστική!» Τα παιδιά, μας εξηγεί, εμπλέκονται σε δραστηριότητες και τρόπους σκέψης της παιδαγωγικής του δάσους χωρίς να πρέπει να το επισημάνουμε.
«Η παιδαγωγική του δάσους δεν είναι για όλους τους εκπαιδευτικούς»
Η επαφή του παιδαγωγού της φύσης είναι απαραίτητο συστατικό για να μπορέσει να επιτελέσει το ρόλο του. Να είναι σε θέση να ζήσει στη φύση, να πιάσει το χώμα με τα χέρια του, να εμπλακεί στις δραστηριότητες, να λερωθεί, να γονατίσει στη γη να σκάψει με τα παιδιά. Να μη φοβάται! Να είναι σε θέση να αμφισβητήσει τα όσα έμαθε και συμβαίνουν σε ένα τυπικό σχολείο. Είναι δύσκολο για έναν εκπαιδευτικό να αμφισβητήσει αυτό που έμαθε να κάνει και το κάνουν και όλοι οι άλλοι εκπαιδευτικοί, μας αναφέρει η επικεφαλής του Σχολείου.
«Το εκπαιδευτικό σύστημα μπορεί να μας λέει ότι πρέπει να είμαστε δημιουργικοί, στην πράξη όμως δεν εφαρμόζεται. Μόνο ένας εκπαιδευτικός με ανοιχτή σκέψη θα δοκίμαζε ή θα επιβίωνε σε έναν τέτοιο χώρο. Διαφορετικά πολλοί μπορούν να δοκιμάσουν αλλά θα νομίσουν πως εδώ δεν υπάρχουν ερεθίσματα διδασκαλίας. Σε μια τυπική τάξη ο εκπαιδευτικός εμφανίζει αυτά που θέλει να δουν τα παιδιά και κατευθύνει τη συζήτηση και διατηρεί τον έλεγχο. Εδώ στο Σχολείο του Δάσους υπάρχουν πάρα πολλά ερεθίσματα τα οποία ανακαλύπτουν τα παιδιά. » σημειώνει.
Η «τάξη του δάσους» φιλοξενεί έναν πολύ μικρό αριθμό παιδιών και λειτουργεί κατά τη διάρκεια της σχολικής χρονιάς με ωράριο από τις 8-1. Παράλληλα στους χώρους του σχολείου διοργανώνονται διάφορες δραστηριότητες τόσο σε απογευματινό χρόνο, όσο και τα Σαββατοκύριακα.
