Τροποποιήσεις που αυξάνουν τα επίπεδα προστασίας από την ελευθέρωση στο περιβάλλον ΓΤΟ σε ευρωπαϊκό, αλλά και εθνικό επίπεδο, ενέκρινε στην τελευταία του συνεδρία το Υπουργικό Συμβούλιο. Πρόκειται για το νομοσχέδιο με τίτλο «Ο περί Γενετικά Τροποποιημένων Οργανισμών (Ελευθέρωση στο Περιβάλλον) (Τροποποιητικός) Νόμος του 2020», το οποίο και πρόκειται να κατατεθεί στη Βουλή με τη μορφή του κατεπείγοντος, ώστε να ψηφιστεί σε νόμο.
Το τροποποιητικό νομοσχέδιο στοχεύει στην εναρμόνιση με την τροποποίηση της Οδηγίας 2001/18/ΕΚ για την εκτίμηση του περιβαλλοντικού κινδύνου, λαμβάνοντας υπόψη την επιστημονική εμπειρογνωμοσύνη και εμπειρία που έχει αποκτηθεί σε ευρωπαϊκό επίπεδο, ώστε να παρέχεται το υψηλότερο επίπεδο προστασίας.
Επιπλέον, δεν διαφοροποιεί τη διαχρονική θέση της Κύπρου, η οποία συνεχίζει σε εθνικό αλλά και ευρωπαϊκό επίπεδο να δηλώνει την αντίθεσή της στην καλλιέργεια και την έγκριση γενετικά τροποποιημένων ποικιλιών. Το νομοσχέδιο τροποποιεί τα Παραρτήματα IV και V του βασικού νόμου, τα οποία αφορούν τεχνικές προδιαγραφές των αιτήσεων για αδειοδότηση γενετικά τροποποιημένων οργανισμών, από εταιρείες βιοτεχνολογίας.
Συγκεκριμένα, σύμφωνα με τις τροποποιήσεις που έχουν εγκριθεί (άρθρου 5 και του άρθρου 55), πλέον η νομοθεσία θα καλύπτει πέραν από την εκούσια και την ακούσια ελευθέρωση/ διάθεση ενός ή περισσοτέρων γενετικά τροποποιημένων οργανισμών στο περιβάλλον ή στην αγορά, για τα οποία δεν έχει χορηγηθεί άδεια. Μάλιστα, o υπουργός υποχρεούται και έχει εξουσία να λάβει όλα τα απαραίτητα μέτρα, προκειμένου να τερματιστεί η ελευθέρωση ή η διάθεσή τους στην αγορά και, εάν είναι αναγκαίο, να λάβει μέτρα αποκατάστασης και να ενημερώσει σχετικά το κοινό.
Επιπλέον αυξάνονται οι πληροφορίες που θα πρέπει οι ενδιαφερόμενοι να καταγράφουν στις αιτήσεις, ενώ θα πρέπει να πραγματοποιείται μελέτη αναφορικά με την αξιολόγηση του περιβαλλοντικού κινδύνου.
Η Κύπρος από την ένταξή της στην Ευρωπαϊκή Ένωση έχει διατηρήσει μια σταθερή θέση ενάντια στην αδειοδότηση Γενετικά Τροποποιημένων Οργανισμών (ΓΤΟ), λειτουργώντας πάντοτε σύμφωνα με την προληπτική προσέγγιση, για την προστασία της ανθρώπινης υγείας και του περιβάλλοντος, που πρέπει να χαρακτηρίζει τη λήψη αποφάσεων.
Η ιδιαιτερότητα της Κύπρου, λόγω των ειδικών της χαρακτηριστικών, αποτέλεσε και τη βασική τεκμηρίωση στην επιτυχία να συμπεριληφθεί στο κείμενο των συμπερασμάτων του Συμβουλίου Υπουργών Περιβάλλοντος, τον Δεκέμβριο του 2008, πρόνοια με την οποία δίδεται η ευκαιρία σε περιοχές με ειδικά περιβαλλοντικά και αγρονομικά χαρακτηριστικά, συμπεριλαμβανομένων των μικρών απομονωμένων νησιών όπως η Κύπρος, να εφαρμόσουν συγκεκριμένα μέτρα διαχείρισης και περιορισμού, καθώς και μέτρα απαγόρευσης για την καλλιέργεια των Γενετικά Τροποποιημένων Οργανισμών.
Αυτό επιτεύχθηκε το 2015 με την Οδηγία (ΕΕ) 2015/412, η οποία παρέχει τη δυνατότητα στα κράτη μέλη να περιορίζουν ή να απαγορεύουν την καλλιέργεια γενετικά τροποποιημένων οργανισμών στην επικράτειά τους.
Σύμφωνα με την πάγια αρνητική θέση της ως προς τους γενετικά τροποποιημένους οργανισμούς, η Κύπρος ήταν υπέρ της παραχώρησης του δικαιώματος στα κράτη μέλη να αποφασίζουν τα ίδια για την καλλιέργεια γενετικά τροποποιημένων οργανισμών στο έδαφός τους και ήταν ενεργή και αυστηρή κατά τη διάρκεια των διαπραγματεύσεων για επίτευξη συμφωνίας.
Δύο στάδια για ρύθμιση της καλλιέργειας
Η νέα διαδικασία αδειοδότησης ΓΤΟ περιλαμβάνει δύο στάδια για τη ρύθμιση της καλλιέργειας. Το πρώτο στάδιο αφορά το δικαίωμα που παρέχεται στο κάθε κράτος μέλος να ζητά εξαίρεσή του από το γεωγραφικό πεδίο εφαρμογής της καλλιέργειας όταν υποβάλλεται αίτηση για αδειοδότηση μιας ποικιλίας γενετικά τροποποιημένων οργανισμών. Εάν ο αιτητής αρνηθεί την εξαίρεση, τότε το κράτος μέλος μπορεί να υιοθετήσει εθνικά μέτρα για τον περιορισμό ή την απαγόρευση τού εν λόγω γενετικά τροποποιημένου οργανισμού (δεύτερο στάδιο), τα οποία κοινοποιούνται στην Επιτροπή.
Το 2015 η Κύπρος, μέσω του Υπουργείου Γεωργίας, Αγροτικής Ανάπτυξης και Περιβάλλοντος, υπέβαλε σχετικά αιτήματα, ώστε να εξαιρεθεί όλη η επικράτειά της από το γεωγραφικό πεδίο εφαρμογής των ήδη εγκριμένων ή υπό έγκριση γενετικά τροποποιημένων οργανισμών για καλλιέργεια. Αυτό επιτεύχθηκε την ίδια χρονιά, όταν η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ενημέρωσε το Υπουργείο Γεωργίας, Αγροτικής Ανάπτυξης και Περιβάλλοντος ότι τα αιτήματα της Κύπρου έχουν γίνει αποδεκτά από τους αιτητές και η επικράτεια της Κύπρου έχει εξαιρεθεί από το πεδίο εφαρμογής της καλλιέργειας για τους συγκεκριμένους γενετικά τροποποιημένους οργανισμούς.
Οι αρμόδιες Αρχές συνεχίζουν να παρακολουθούν τις εξελίξεις στον τομέα της βιοτεχνολογίας και των νέων τεχνικών γενετικής τροποποίησης που αναπτύσσονται, ώστε να διασφαλιστεί η προστασία του περιβάλλοντος και της δημόσιας υγείας.
Ανησυχία για απελευθέρωση σε μη ελεγχόμενο περιβάλλον
Η διαδικασία της γενετικής τροποποίησης λαμβάνει χώρα, σε επιστημονικά εργαστήρια και αφορά παρεμβάσεις του ανθρώπου, στο γενετικό κώδικα, δηλαδή αλλαγές στο DNA. Η παρέμβαση συνίσταται είτε σε προσθήκη είτε σε αφαίρεση γονιδίων. Γενετικά τροποποιημένος οργανισμός (ΓΤΟ), ορίζεται ο οργανισμός (φυτικός ή ζωικός) που έχει υποστεί τροποποίηση των αρχικών γενετικών του χαρακτηριστικών με προσθήκη, αφαίρεση ή αντικατάσταση τουλάχιστον ενός γονιδίου.
Μέσω της γενετικής τροποποίησης, γίνεται άμεση εισαγωγή επιθυμητών γνωρισμάτων σε έναν οργανισμό χωρίς τη διαδικασία της εγγενούς αναπαραγωγής, επιτρέπεται δηλαδή η μεταφορά γονιδίων μεταξύ οργανισμών ακόμα και αν δεν είναι συγγενείς εξελικτικά.
Η επανάσταση που ήρθε με τη ραγδαία ανάπτυξη της βιοτεχνολογίας και της γενετικής μηχανικής με τη δημιουργία Γενετικά Τροποποιημένων Οργανισμών και τη χρήση τους για την παραγωγή προϊόντων για κατανάλωση, αποτελεί επίκεντρο διεθνών συζητήσεων, δημιουργώντας φανατικά αντίθετα στρατόπεδα, που συνηγορούν υπέρ ή κατά της χρήσης των οργανισμών αυτών ή των προϊόντων τους.
Γενικά, στις ιατρικές και γεωργικές εφαρμογές, η γενετική μηχανική έχει πετύχει πολύ σημαντικά αποτελέσματα. Παράλληλα, όμως, τίθενται μεγάλα διλήμματα και υπάρχουν ανησυχίες για δυνητικούς κινδύνους.
Ανησυχία υπάρχει όταν Γενετικά Τροποποιημένοι Οργανισμοί απελευθερώνονται σε ένα μη ελεγχόμενο περιβάλλον. Η αλληλεπίδραση των Γενετικά Τροποποιημένων Οργανισμών με άλλα σύνθετα βιολογικά συστήματα, όπως το ανθρώπινο σώμα ή τα φυσικά οικοσυστήματα, δεν μπορεί, σε πολλές περιπτώσεις, να προβλεφθεί ή να εξεταστεί πλήρως, χωρίς να υπάρχει σωστό σχέδιο διαχείρισης που να λαμβάνει υπόψη όλα τα δεδομένα του περιβάλλοντος ελευθέρωσης.
Επιπλέον, δεν διαφοροποιεί τη διαχρονική θέση της Κύπρου, η οποία συνεχίζει σε εθνικό αλλά και ευρωπαϊκό επίπεδο να δηλώνει την αντίθεσή της στην καλλιέργεια και την έγκριση γενετικά τροποποιημένων ποικιλιών. Το νομοσχέδιο τροποποιεί τα Παραρτήματα IV και V του βασικού νόμου, τα οποία αφορούν τεχνικές προδιαγραφές των αιτήσεων για αδειοδότηση γενετικά τροποποιημένων οργανισμών, από εταιρείες βιοτεχνολογίας.
Συγκεκριμένα, σύμφωνα με τις τροποποιήσεις που έχουν εγκριθεί (άρθρου 5 και του άρθρου 55), πλέον η νομοθεσία θα καλύπτει πέραν από την εκούσια και την ακούσια ελευθέρωση/ διάθεση ενός ή περισσοτέρων γενετικά τροποποιημένων οργανισμών στο περιβάλλον ή στην αγορά, για τα οποία δεν έχει χορηγηθεί άδεια. Μάλιστα, o υπουργός υποχρεούται και έχει εξουσία να λάβει όλα τα απαραίτητα μέτρα, προκειμένου να τερματιστεί η ελευθέρωση ή η διάθεσή τους στην αγορά και, εάν είναι αναγκαίο, να λάβει μέτρα αποκατάστασης και να ενημερώσει σχετικά το κοινό.
Επιπλέον αυξάνονται οι πληροφορίες που θα πρέπει οι ενδιαφερόμενοι να καταγράφουν στις αιτήσεις, ενώ θα πρέπει να πραγματοποιείται μελέτη αναφορικά με την αξιολόγηση του περιβαλλοντικού κινδύνου.
Η Κύπρος από την ένταξή της στην Ευρωπαϊκή Ένωση έχει διατηρήσει μια σταθερή θέση ενάντια στην αδειοδότηση Γενετικά Τροποποιημένων Οργανισμών (ΓΤΟ), λειτουργώντας πάντοτε σύμφωνα με την προληπτική προσέγγιση, για την προστασία της ανθρώπινης υγείας και του περιβάλλοντος, που πρέπει να χαρακτηρίζει τη λήψη αποφάσεων.
Η ιδιαιτερότητα της Κύπρου, λόγω των ειδικών της χαρακτηριστικών, αποτέλεσε και τη βασική τεκμηρίωση στην επιτυχία να συμπεριληφθεί στο κείμενο των συμπερασμάτων του Συμβουλίου Υπουργών Περιβάλλοντος, τον Δεκέμβριο του 2008, πρόνοια με την οποία δίδεται η ευκαιρία σε περιοχές με ειδικά περιβαλλοντικά και αγρονομικά χαρακτηριστικά, συμπεριλαμβανομένων των μικρών απομονωμένων νησιών όπως η Κύπρος, να εφαρμόσουν συγκεκριμένα μέτρα διαχείρισης και περιορισμού, καθώς και μέτρα απαγόρευσης για την καλλιέργεια των Γενετικά Τροποποιημένων Οργανισμών.
Αυτό επιτεύχθηκε το 2015 με την Οδηγία (ΕΕ) 2015/412, η οποία παρέχει τη δυνατότητα στα κράτη μέλη να περιορίζουν ή να απαγορεύουν την καλλιέργεια γενετικά τροποποιημένων οργανισμών στην επικράτειά τους.
Σύμφωνα με την πάγια αρνητική θέση της ως προς τους γενετικά τροποποιημένους οργανισμούς, η Κύπρος ήταν υπέρ της παραχώρησης του δικαιώματος στα κράτη μέλη να αποφασίζουν τα ίδια για την καλλιέργεια γενετικά τροποποιημένων οργανισμών στο έδαφός τους και ήταν ενεργή και αυστηρή κατά τη διάρκεια των διαπραγματεύσεων για επίτευξη συμφωνίας.
Δύο στάδια για ρύθμιση της καλλιέργειας
Η νέα διαδικασία αδειοδότησης ΓΤΟ περιλαμβάνει δύο στάδια για τη ρύθμιση της καλλιέργειας. Το πρώτο στάδιο αφορά το δικαίωμα που παρέχεται στο κάθε κράτος μέλος να ζητά εξαίρεσή του από το γεωγραφικό πεδίο εφαρμογής της καλλιέργειας όταν υποβάλλεται αίτηση για αδειοδότηση μιας ποικιλίας γενετικά τροποποιημένων οργανισμών. Εάν ο αιτητής αρνηθεί την εξαίρεση, τότε το κράτος μέλος μπορεί να υιοθετήσει εθνικά μέτρα για τον περιορισμό ή την απαγόρευση τού εν λόγω γενετικά τροποποιημένου οργανισμού (δεύτερο στάδιο), τα οποία κοινοποιούνται στην Επιτροπή.
Το 2015 η Κύπρος, μέσω του Υπουργείου Γεωργίας, Αγροτικής Ανάπτυξης και Περιβάλλοντος, υπέβαλε σχετικά αιτήματα, ώστε να εξαιρεθεί όλη η επικράτειά της από το γεωγραφικό πεδίο εφαρμογής των ήδη εγκριμένων ή υπό έγκριση γενετικά τροποποιημένων οργανισμών για καλλιέργεια. Αυτό επιτεύχθηκε την ίδια χρονιά, όταν η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ενημέρωσε το Υπουργείο Γεωργίας, Αγροτικής Ανάπτυξης και Περιβάλλοντος ότι τα αιτήματα της Κύπρου έχουν γίνει αποδεκτά από τους αιτητές και η επικράτεια της Κύπρου έχει εξαιρεθεί από το πεδίο εφαρμογής της καλλιέργειας για τους συγκεκριμένους γενετικά τροποποιημένους οργανισμούς.
Οι αρμόδιες Αρχές συνεχίζουν να παρακολουθούν τις εξελίξεις στον τομέα της βιοτεχνολογίας και των νέων τεχνικών γενετικής τροποποίησης που αναπτύσσονται, ώστε να διασφαλιστεί η προστασία του περιβάλλοντος και της δημόσιας υγείας.
Ανησυχία για απελευθέρωση σε μη ελεγχόμενο περιβάλλον
Η διαδικασία της γενετικής τροποποίησης λαμβάνει χώρα, σε επιστημονικά εργαστήρια και αφορά παρεμβάσεις του ανθρώπου, στο γενετικό κώδικα, δηλαδή αλλαγές στο DNA. Η παρέμβαση συνίσταται είτε σε προσθήκη είτε σε αφαίρεση γονιδίων. Γενετικά τροποποιημένος οργανισμός (ΓΤΟ), ορίζεται ο οργανισμός (φυτικός ή ζωικός) που έχει υποστεί τροποποίηση των αρχικών γενετικών του χαρακτηριστικών με προσθήκη, αφαίρεση ή αντικατάσταση τουλάχιστον ενός γονιδίου.
Μέσω της γενετικής τροποποίησης, γίνεται άμεση εισαγωγή επιθυμητών γνωρισμάτων σε έναν οργανισμό χωρίς τη διαδικασία της εγγενούς αναπαραγωγής, επιτρέπεται δηλαδή η μεταφορά γονιδίων μεταξύ οργανισμών ακόμα και αν δεν είναι συγγενείς εξελικτικά.
Η επανάσταση που ήρθε με τη ραγδαία ανάπτυξη της βιοτεχνολογίας και της γενετικής μηχανικής με τη δημιουργία Γενετικά Τροποποιημένων Οργανισμών και τη χρήση τους για την παραγωγή προϊόντων για κατανάλωση, αποτελεί επίκεντρο διεθνών συζητήσεων, δημιουργώντας φανατικά αντίθετα στρατόπεδα, που συνηγορούν υπέρ ή κατά της χρήσης των οργανισμών αυτών ή των προϊόντων τους.
Γενικά, στις ιατρικές και γεωργικές εφαρμογές, η γενετική μηχανική έχει πετύχει πολύ σημαντικά αποτελέσματα. Παράλληλα, όμως, τίθενται μεγάλα διλήμματα και υπάρχουν ανησυχίες για δυνητικούς κινδύνους.
Ανησυχία υπάρχει όταν Γενετικά Τροποποιημένοι Οργανισμοί απελευθερώνονται σε ένα μη ελεγχόμενο περιβάλλον. Η αλληλεπίδραση των Γενετικά Τροποποιημένων Οργανισμών με άλλα σύνθετα βιολογικά συστήματα, όπως το ανθρώπινο σώμα ή τα φυσικά οικοσυστήματα, δεν μπορεί, σε πολλές περιπτώσεις, να προβλεφθεί ή να εξεταστεί πλήρως, χωρίς να υπάρχει σωστό σχέδιο διαχείρισης που να λαμβάνει υπόψη όλα τα δεδομένα του περιβάλλοντος ελευθέρωσης.
