«Ολόκληρη η ζωή μας μοιάζει να βρίσκεται ανά πάσα στιγμή σε σοβαρό κίνδυνο», γράφει ο Γερμανός κοινωνιολόγος, Χάιντς Μπούντε, στο βιβλίο του «Η κοινωνία του φόβου». Το οικονομικό άγχος, διαπιστώνει, έχει ιδιωτικοποιηθεί. «Ο φόβος της απώλειας του ελέγχου είναι αφόρητος».
Με εφαλτήριο το εν λόγω έργο, ο «Φ» αναζήτησε τις διαστάσεις του φόβου στον μικρό μας τόπο από κορυφαίους επιστήμονες της Κύπρου. «Στην εποχή του διαδικτύου αλλάζει η διάσταση και τα σύνορα του φόβου.
Οι άνθρωποι αντιλαμβάνονται σε ένα παγκόσμιο πρόβλημα ότι οι συνέπειες μπορούν να πλήξουν τον καθένα μας, ασχέτως το πού ζουν. Είναι πολύ πιο ενιαίος ο κόσμος σήμερα με την παγκοσμιοποίηση, και ειδικά με τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης», υπογράμμισε ο κοινωνιολόγος δρ. Νίκος Περιστιάνης, ενώ ο ψυχίατρος Γιώργος Μικελλίδης επισήμανε πως δημιουργείται «πρωτοφανής αβεβαιότητα στον κόσμο που έχει να κάνει με την υγεία, με τον πόλεμο, με την εργασία». Οι δύο επιστήμονες συμφωνούν πως στις επικείμενες εκλογές για την Προεδρία της Δημοκρατίας, οι φόβοι εργαλειοποιούνται και τυγχάνουν εκμετάλλευσης από τους υποψηφίους για τη χειραγώγηση των πολιτών. Από την πλευρά της, η κλινική ψυχολόγος, Μαρία Μπαλλή, διευκρινίζει πως οι φόβοι μας διαφέρουν ανάλογα με την ηλικία.
«Οι χώρες δεν είναι πια απομονωμένες σαν ξεχωριστά νησιά, με σκληρά και απαράβατα σύνορα. Μαθαίνουμε πολύ πιο γρήγορα για επερχόμενα κακά και, βεβαίως, για τους προσφερόμενους τρόπους αντιμετώπισης», υπογραμμίζει ο δρ Περιστιάνης. Λόγω του διαδικτύου, εξηγεί, «ο άνθρωπος βλέπει με λεπτομέρειες τι σημαίνει η διεξαγωγή ενός πολέμου, όπως αυτός που εξελίσσεται στην Ουκρανία. Γνωρίζει τι επιφέρει. Τις καταστροφές ολόκληρων πόλεων, τον θάνατο χιλιάδων ανθρώπων. Είναι ένα καθημερινό θέαμα και ορισμένες φορές σε ζωντανή μετάδοση. Τα βλέπουμε τη στιγμή που συμβαίνουν. Στο παρελθόν αυτά ίσως να τα διαβάζαμε στον Τύπο, σε βιβλία ή να αποτελούσαν σκηνές στον κινηματογράφο. Αυτή η συνεχής έκθεση, πριν λίγο καιρό μας έκανε να φοβόμαστε εδώ στην Κύπρο τι θα γίνει και πώς θα διαχειριστούμε τη χρήση πυρηνικών όπλων».
ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΗ: Έρευνα: Άγχος και κατάθλιψη έφερε η πανδημία στην Κύπρο
Έχει πολύ μεγάλο ενδιαφέρον ότι ο εν λόγω πόλεμος αποτελεί τον πρώτο στον οποίο ένα από τα κύρια όπλα είναι η δημοσιότητα. Ο πρόεδρος της Ουκρανίας, Βολοντιμίρ Ζελένσκι, ως τέως ηθοποιός, χρησιμοποιεί τα διάφορα μέσα δικτύωσης και ενημέρωσης για να στείλει μηνύματα που θα βοηθήσουν να πετύχει τους στόχους του.
Ανάλογη επίδραση του διαδικτύου στους φόβους των ανθρώπων, είπε ο κ. Περιστιάνης παρακολουθήσαμε και στην πανδημία. «Μαθαίναμε αμέσως, μόλις υπήρχε μια εξέλιξη, τι συμβαίνει με τον ιό. Λαμβάναμε οδηγίες καθημερινά. Σχεδόν κάθε λεπτό γνωρίζαμε ακόμη και για μια άλλη χώρα», είπε και πρόσθεσε ότι ήταν διαθέσιμα συνεχώς τα κρούσματα και οι νοσηλείες. «Όλη αυτή η γνώση, αν και βοήθησε στη διαχείριση, εντούτοις ενέτεινε τη δημιουργία φόβου και το άγχος μήπως αντιμετωπίσεις ότι και οι άλλες χώρες ή οι άλλοι ασθενείς».
Παράλληλα, είπε, το διαδίκτυο δρα ως ένας μεγεθυντικός φακός για τους φόβους των ατόμων. «Καθίσταται πιο εμφανές το πού απέτυχε κάποιος. Δεν είναι τόσο εύκολο να κρυφτεί το άτομο, αφού υπάρχει μια διαφάνεια την οποία το ίδιο προκαλεί στην προσπάθεια του να επιδείξει ότι έχει τον έλεγχο, ότι όλα του πάνε καλά, ότι έχει επιτυχίες και εντυπωσιακές εξελίξεις στη ζωή του». Στην αντίπερα όχθη, υπάρχει ο φόβος μην τυχόν και εκτεθεί μέσω του διαδικτύου από κάποιο τρίτο πρόσωπο. Όπως συνέβη με τις καταγγελίες γυναικών και το κίνημα MeToo.
Ένας κοινός παράγοντας σε όλους του φόβους, διευκρινίζει ο δρ Περιστιάνης, είναι η απώλεια του ελέγχου. «Η ανησυχία των ανθρώπων για εξελίξεις σε διάφορους τομείς, για φαινόμενα, για ενέργειες. Από τη στιγμή όπου στο περιβάλλον των ανθρώπων παρουσιάζονται εκπλήξεις που δεν ελέγχουν, αρχίζουν να ανησυχούν».
Οι φόβοι των ανθρώπων, εξηγεί ο κοινωνιολόγος, αξιοποιούνται στις εκλογικές διαμάχες, τις οποίες φιλτράρουν τα επιτελεία των υποψηφίων. «Επί παραδείγματι γιγαντώνουν ένα υφιστάμενο πρόβλημα, όπως η ακρίβεια για να κατηγορήσουν αντιπάλους τους ή και για να αναδείξουν την ικανότητά τους να το επιλύσουν. Ο φόβος γίνεται εργαλείο».
Άλλα άγχη ανάλογα με την ηλικία
Υπάρχει διαφορά ανάμεσα στους φόβους των νέων και των ηλικιωμένων, καθώς βρίσκονται σε άλλα στάδια ζωής, σημειώνει στον «Φ» η κλινική ψυχολόγος και γενική γραμματέας του Παγκύπριου Συλλόγου Ψυχολόγων, Μαρία Μπαλλή.
«Υπάρχουν οι πανανθρώπινες αγωνίες, όμως, υπάρχουν και εκείνες που σχετίζονται με την ηλικία των ατόμων. Οι νέοι αντιμετωπίζουν πολύ σοβαρούς φόβους σε σχέση με την επαγγελματική τους αποκατάσταση, την επιλογή σταδιοδρομίας και σπουδών, τις μαθητικές τους επιδόσεις όπως είναι τα διαγωνίσματα ανά τετράμηνο, την ανάγκη να ξεχωρίσουν σε μια ανταγωνιστική αγορά και μια ανταγωνιστική κοινωνία που τους δημιουργεί υπαρξιακά άγχη».
Από την άλλη πλευρά, σημειώνει, οι άνθρωποι της τρίτης ηλικίας φοβούνται κυρίως τη μοναξιά. «Επίσης, αγωνιούν διότι φαίνεται πως πρέπει να καταβάλουν πολύ μεγάλη προσπάθεια για να εξασφαλίσουν τα δικαιώματά τους και να λάβουν αξιοπρεπή αντιμετώπιση».
Σήμερα, μετά την πανδημία, έχει αυξηθεί ο φόβος της μόλυνσης και έχουν αναπτυχθεί ιδεοψυχαναγκαστικές συμπεριφορές, όπως η πολύ συχνή αποστείρωση χεριών, αναφέρει. «Επιπλέον, εκείνοι που επιβαρύνθηκαν και πιέστηκαν οικονομικά, έχουν αυξημένο άγχος για την επιβίωση, για τη διαχείριση της επιχείρησής τους, για την εργασία τους».
Πρωτοφανής αβεβαιότητα στον κόσμο
Για πρωτοφανή αβεβαιότητα στον κόσμο, η οποία έχει να κάνει με την υγεία και με άλλα ζητήματα, όπως μια πυρηνική επίθεση και τα οικονομικά προβλήματα, μιλά στον «Φ» ο ψυχίατρος και κλινικός επίκουρος καθηγητής ψυχιατρικής, δρ. Γιώργος Μικελλίδης.
«Κατά την περίοδο της πανδημίας σε κάποιους δημιουργήθηκε έντονη φοβία μήπως αρρωστήσουν, μήπως χρειαστεί να μπουν στο νοσοκομείο. Φοβίες που έχουν να κάνουν με θέματα υγείας. Κάποιοι δε, παρουσίασαν συμπτώματα μετατραυματικού στρες, ιδίως σε περίπτωση που έχασαν κάποιο δικό τους πρόσωπο λόγω Covid. Ο τρόπος που παρουσιάζονταν η κατάσταση δημιουργούσε ένα είδος πανικού ότι απειλείται άμεσα η ζωή και ότι μπορεί να οδηγηθεί το άτομο στον θάνατο. Ήταν κάτι το πρωτόγνωρο. Κυριάρχησε ο φόβος της ασθένειας, της αρρώστιας και του θανάτου».
Ο κόσμος, αναφέρει ο δρ. Μικελλίδης, επηρεάζεται τόσο από τα μέσα ενημέρωσης και επικοινωνίας, όσο και από ομιλίες θρησκευτικών εκπροσώπων που συχνά αναφέρονται σε Γ΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, σε νέα τάξη πραγμάτων. «Εκθέτουμε τους εαυτούς μας, όχι μόνο στην ενημέρωση αλλά σε παραπληροφόρηση και θεωρίες συνομωσίας. Δημιουργείται μια πρωτοφανής αβεβαιότητα στον κόσμο που έχει να κάνει και με την υγεία και με άλλα ζητήματα, όπως ένας πόλεμος και μια πυρηνική επίθεση. Δημιουργείται, επίσης, φόβος για τις οικονομικές συνέπειες του πολέμου. Το ενδεχόμενο να βρεθείς χωρίς εργασία και κατ’ επέκταση να αδυνατείς να ανταπεξέλθεις σε καθημερινές ανάγκες για την επιβίωση. Επικρατεί στο μυαλό μας μια αβεβαιότητα που μπορεί να δημιουργήσει έντονο άγχος και φόβο». Στις αγωνίες της εποχής, είπε ακόμη, συγκαταλέγεται και η μόλυνση του περιβάλλοντος.
Τα πάντα αλλάζουν στο πέρασμα του χρόνου, σημείωσε. «Όπως και οι φόβοι αν τους συγκρίνουμε με εκείνους που είχε ο κόσμος πριν από πέντε χρόνια. Αλλάζουν τα προβλήματα και τα θέματα που μας επηρεάζουν. Υπάρχουν, όμως, και διαχρονικά ζητήματα, όπως είναι η επιβίωση, τα οικονομικά, τα συναισθηματικά, τα οικογενειακά».
Οι φόβοι των πολιτών, υπογραμμίζει ο ψυχίατρος, μπορούν να επηρεάσουν τη συμμετοχή και το αποτέλεσμα των επικείμενων εκλογών. «Ο κόσμος μπορεί να επηρεάζεται από το οτιδήποτε. Μπορεί να πάει να ψηφίσει από αντίδραση ή επειδή κουράστηκε από τα ίδια και τα ίδια, ή επειδή δεν θέλει αλλαγή, ή επειδή εξυπηρετείται σε προσωπικό επίπεδο λόγω πελατειακών σχέσεων. Ο φόβος των ανθρώπων τυγχάνει εκμετάλλευσης και μπορεί να χειραγωγήσει τους πάντες και τα πάντα. Ειδικά όταν προβάλλεται με τρόπο τέτοιο, ώστε να αντιλαμβάνεται το άτομο ότι απειλείται».
Πάντως, είπε, είναι σημαντικό να αντιμετωπίζουμε τους δαίμονές μας. «Να αντιμετωπίζουμε τους φόβους μας, διότι μόνο τότε μπορούν να μικρύνουν και ενδεχομένως να εξαφανιστούν».
