Μια νέα εποχή στη διαχείριση των υδάτινων πόρων χαράσσεται στην Κύπρο, καθώς σημαντικά έργα υποδομής για την επαναχρησιμοποίηση και αποθήκευση ανακυκλωμένου νερού προχωρούν με γοργούς ρυθμούς σε κομβικές περιοχές του νησιού, όπως η Λάρνακα, η Δυτική και Ανατολική Λευκωσία, η Λεμεσός και η ελεύθερη επαρχία Αμμοχώστου.
Στόχος αυτών των έργων είναι να αξιοποιηθεί πλήρως το νερό που προκύπτει από την τριτοβάθμια επεξεργασία λυμάτων, μέσω κατασκευής φραγμάτων, δεξαμενών και δικτύων άρδευσης, ώστε αυτό να χρησιμοποιείται στη γεωργία, κυρίως κατά την καλοκαιρινή περίοδο. Με τον τρόπο αυτό, το ανακυκλωμένο νερό που μέχρι σήμερα διοχετευόταν και στη θάλασσα, θα καταλήγει στους αγρότες, αποδεσμεύοντας σημαντικές ποσότητες γλυκού νερού στα φράγματα, οι οποίες πλέον θα μπορούν να αξιοποιούνται για την κάλυψη των αυξανόμενων υδρευτικών αναγκών του πληθυσμού.
Η στρατηγική αυτή όχι μόνο ενισχύει τη βιωσιμότητα του πρωτογενούς τομέα, αλλά συνιστά μια πολυδιάστατη απάντηση στις επιπτώσεις της κλιματικής κρίσης, της ανομβρίας και των αυξανόμενων απαιτήσεων ύδρευσης. Παράλληλα, αποδεικνύει έμπρακτα τη δέσμευση της Κύπρου στην κυκλική οικονομία του νερού, μειώνοντας την εξάρτηση από φυσικά αποθέματα και αυξάνοντας την ανθεκτικότητα του νησιού έναντι των υδρολογικών προκλήσεων.
Η σημασία της επαναχρησιμοποίησης νερού γίνεται ακόμη πιο σαφής όταν αναλογιστεί κανείς ότι το 2023, ποσοστό 90% του παραγόμενου ανακτημένου νερού στην Κύπρο, συνολικά 28,2 εκατομμύρια κυβικά μέτρα, αξιοποιήθηκε για άρδευση ή εμπλουτισμό υδροφορέων. Πρόκειται για το υψηλότερο ποσοστό σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης και ένα από τα κορυφαία παγκοσμίως.
Η πρόοδος στην ανάπτυξη κρίσιμων υποδομών επιτρέπει πλέον τη μεγιστοποίηση της χρήσης ανακυκλωμένου νερού, μειώνοντας στο ελάχιστο τις απώλειες. Σύμφωνα με το Τμήμα Αναπτύξεως Υδάτων, η απόρριψη ανακτημένου νερού στη θάλασσα περιορίστηκε σε μόλις 1,45 εκατ. κυβικά μέτρα το 2023, από 4,7 εκατ. το 2020. Η πρόοδος αυτή οφείλεται σε αυξημένη ζήτηση, αλλά και στην υλοποίηση έργων σε στρατηγικές περιοχές της Κύπρου.
Παρά την εποχικότητα της ζήτησης και τις προκλήσεις λόγω ανομβρίας, η στρατηγική της Κυπριακής Δημοκρατίας για την ολοκληρωμένη διαχείριση των υδάτινων πόρων εστιάζει στην κάλυψη των μελλοντικών αναγκών. Το Υπουργείο Γεωργίας, Αγροτικής Ανάπτυξης και Περιβάλλοντος συνεχίζει με συνέπεια την υλοποίηση έργων που ενισχύουν τη διαθεσιμότητα αρδευτικού νερού, ενδυναμώνοντας τη γεωργική παραγωγή και τη βιωσιμότητα του πρωτογενούς τομέα.
Στόχος, όπως υπογραμμίζει το Τμήμα Αναπτύξεως Υδάτων, είναι η «αξιοποίηση μέχρι και της τελευταίας σταγόνας ανακυκλωμένου νερού», με πλήρη συμμόρφωση στις απαιτήσεις του Ευρωπαϊκού Κανονισμού 2020/741 για την επαναχρησιμοποίηση του νερού. Η Κύπρος, σύμφωνα με το αρμόδιο Τμήμα, μέσα από σύγχρονες υποδομές και καινοτόμες πολιτικές, αποδεικνύει έμπρακτα ότι η ανακύκλωση νερού αποτελεί όχι μόνο λύση ανάγκης, αλλά στρατηγική επιλογή ανθεκτικότητας και αειφορίας.
Τι συμβαίνει σε Λάρνακα και Αμμόχωστο
Στην επαρχία Λάρνακας ολοκληρώθηκε ήδη από τον Αύγουστο του 2023 φράγμα αποθήκευσης χωρητικότητας 4,5 εκατομμυρίων κυβικών μέτρων νερού στην Τερσεφάνου, το οποίο θα λειτουργεί ως αποθήκη χειμερινού νερού για χρήση το καλοκαίρι. Η κατασκευή του αγωγού μεταφοράς βρίσκεται σε εξέλιξη από τις αρχές του 2025 και αναμένεται να ολοκληρωθεί τέλη Φεβρουαρίου 2027, ενώ εντός του 2027 αναμένεται και η υλοποίηση των αρδευτικών δικτύων που θα εξυπηρετούν την ευρύτερη γεωργική περιοχή.
Όσον αφορά την ελεύθερη επαρχία Αμμοχώστου, η αξιοποίηση του ανακτημένου νερού από τον ΣΕΛ Παραλιμνίου και Αγίας Νάπας βρίσκεται υπό μελέτη. Προτεραιότητα αποτελεί η επέκταση της τριτοβάθμιας επεξεργασίας και η κατασκευή υποδομών μεταφοράς προς την περιοχή Σωτήρας, ώστε να ενισχυθεί το Αρδευτικό Έργο Κοκκινοχωρίων. Τα έργα αναμένεται να ενταχθούν σε φάση υλοποίησης τα επόμενα έτη. Στο παρόν στάδιο και μέχρι τα τέλη του 2025 είναι αδύνατο να προωθηθεί η εκπόνηση οποιονδήποτε προπαρασκευαστικών μελετών.
Έτοιμη δεξαμενή στη Δυτική Λευκωσία, καθυστερήσεις στην Ανατολική
Το έργο στη Δυτική Λευκωσία, με επίκεντρο τον Σταθμό Επεξεργασίας Λυμάτων Ανθούπολης, στοχεύει στην αποθήκευση και αξιοποίηση της πλεονάζουσας ποσότητας ανακυκλωμένου νερού. Μέχρι σήμερα έχουν ολοκληρωθεί βασικές υποδομές, συμπεριλαμβανομένης δεξαμενής 500.000 κ.μ.. Η ολοκλήρωση του υπολειπόμενου δικτύου, συμπεριλαμβανομένων των κλάδων προς Μάμμαρι και Γερόλακκο, αναμένεται έως τον Νοέμβριο 2025. Η δημιουργία της απαραίτητης υποδομής είναι για άρδευση νέων καλλιεργειών στις περιοχές Δευτεράς, Παλιομετόχου, Αγίων Τριμιθιάς, Γερολάκκου και Μάμμαρι.
Στην Ανατολική Λευκωσία, η Φάση Α του έργου περιλαμβάνει τη δημιουργία δεξαμενών αποθήκευσης και εξισορρόπησης, συνολικής χωρητικότητας 1,5 εκατ. κ.μ. και 13.000 κ.μ., αντίστοιχα. Η περιβαλλοντική διερεύνηση βρίσκεται σε εξέλιξη, ωστόσο, η διαδικασία παραχώρησης κρατικού τεμαχίου έχει καθυστερήσει την υλοποίηση. Όσον αφορά τη δεξαμενή εξισορρόπησης 13.000 κ.μ. εκκρεμεί ακόμη η παραχώρηση μέρους του Κρατικού Τεμαχίου 127 (παλαιό 103), Φ/Σχ. 31/33 στον Άγιο Σωζόμενο, παρ’ όλο που η διαδικασία έχει αρχίσει αρκετό χρόνο πριν. Το εν λόγω τεμάχιο έχει ζητηθεί επίσης από τη Λέσχη Ιπποδρομιών για δικούς της σχεδιασμούς και από το Τμήμα Γεωργίας για δημιουργία Κτηνοτροφικής Περιοχής. Παρόλο που έχει αναφερθεί σε σχετική αλληλογραφία ότι η θέση της εν λόγω χωμάτινης δεξαμενής έχει επιλεγεί με καθαρά τεχνικά και υδραυλικά κριτήρια και δεν είναι δυνατή η μετατόπιση της και δύναται να κατασκευαστεί και να λειτουργεί χωρίς να επηρεάζει είτε τους σχεδιασμούς της Λέσχης Ιπποδρομιών είτε τη δημιουργία Κτηνοτροφικής Περιοχής, εντούτοις δεν κατέστη δυνατή η εξασφάλιση της σχετικής έγκρισης παραχώρησης από το Τμήμα Κτηματολογίου και Χωρομετρίας (ΤΚΧ). Η Φάση Β προβλέπει την επέκταση του αρδευτικού δικτύου προς τις περιοχές Τσερίου, Πέρα Χωριού-Νήσου και Λυμπιών.
Τέλος, στην ευρύτερη περιοχή Λεμεσού υλοποιούνται έργα διασύνδεσης υφιστάμενης υποδομής με τον νέο Σταθμό Επεξεργασίας Λυμάτων (ΣΕΛ) Δυτικής Λεμεσού, ενώ σχεδιάζονται έργα αποθήκευσης και μεταφοράς νερού από τους ΣΕΛ Μονής και Πολεμιδιών. Οι προπαρασκευαστικές μελέτες βρίσκονται στο στάδιο αξιολόγησης για μελλοντική υλοποίηση, με στόχο την κάλυψη αρδευτικών αναγκών σε Ανατολική και Δυτική Λεμεσό.
