Με ενδιαφέρον διάβασα την επιστολή του κ. Α. Χατζηαντώνη στον Φιλελεύθερο της 14ης Νοεμβρίου για το πιο πάνω θέμα. Οφείλω να τον συγχαρώ για την ειλικρίνειά του όταν έρχεται αντιμέτωπος με την αλήθεια, αφού έχει το θάρρος να αλλάξει γνώμη. Το βιβλίο που αναφέρει δεν το έχω διαβάσει, αλλά δεν έχω αμφιβολία για την αυθεντικότητα των γεγονότων. Να μου επιτραπεί να αναφέρω κάτι σχετικό με το θέμα, που μου περιέγραψε ο μακαρίτης ο πατέρας μου πριν από χρόνια. Γεννήθηκε το 1914, άρα ήταν 8 χρονών το 1922 και σε ηλικία να θυμάται γεγονότα. Ο πατέρας του και παππούς μου, Χρήστος Ανδρέου, ήταν ο πρώτος τυπογράφος στη Λεμεσό και ήταν ο αντιπρόσωπος στην πόλη, του ειδησεογραφικού πρακτορείου Ρέουτερς. Την εποχή εκείνη δεν υπήρχαν οι καθημερινές εφημερίδες, όπως σήμερα, αλλά έκτακτα φύλλα που τυπώνονταν και διανέμονταν στο κοινό, αναλόγως της σπουδαιότητας των συμβάντων. Υπήρχαν δε οι λεγόμενοι τελλάληδες που γύριζαν τους δρόμους και ανακοίνωναν μεγαλοφώνως τα γεγονότα, ώστε να ελκύσουν το ενδιαφέρον του κόσμου και να αγοράσει την εφημερίδα.
Ήταν σύνηθες φαινόμενο κατά την προέλαση του ελληνικού στρατού στη Μ. Ασία, οι ανακοινώσεις κατάληψης πόλεων, να ανυψώνουν το πατριωτικό αίσθημα του κόσμου και οι πωλήσεις εφημερίδων να ανεβαίνουν στα ύψη. Μάλιστα δε, υπήρχαν και τα φαιδρά της εποχής που εκδότες έβγαζαν τελλάληδες με ψεύτικα πατριωτικά μηνύματα, με απώτερο σκοπό το κέρδος από τις πωλήσεις, αφού η επιβεβαίωση των γεγονότων ήταν πρακτικώς αδύνατη από τον κόσμο.
Όταν υποχώρησε ο ελληνικός στρατός, ο πατέρας μου θυμάται τους τελλάληδες με το μήνυμα: «Υποχωρούντως του ελληνικού στρατού καίονται πόλεις και χωριά». Δυστυχώς, φαίνεται ότι η διαταγή του επιτελείου του ελληνικού στρατού ήταν να αφήνουν καμένη γη πίσω τους, ώστε οι Τούρκοι να μη βρουν τίποτε, έχοντας την εντύπωση ότι η υποχώρηση θα σταματούσε σύντομα και σίγουρα πριν τη Σμύρνη, όπου ήταν η μάζα του ελληνικού πληθυσμού. Καταλαβαίνει κανείς τι αισθάνονταν οι στρατιώτες του Κεμάλ, όταν έμπαιναν στα χωριά τους και έβρισκαν τους πάντες σκοτωμένους ίσως και συγγενείς τους. Δεν δικαιολογώ με κανένα τρόπο τη σφαγή των Ελλήνων στη Σμύρνη, που ακολούθησε, αλλά γνωρίζοντας τι προηγήθηκε, μας δίνει μια καλύτερη εικόνα των γεγονότων που ακολούθησαν. Σε όλους τους πολέμους υπάρχουν βιαιότητες εναντίον αμάχων και ο πόλεμος του 1922 δεν αποτελεί εξαίρεση. Όμως, η αντικειμενική αποτύπωση της Ιστορίας είναι καθήκον όλων μας εάν θέλουμε να θεωρούμαστε πολιτισμένοι και να διδασκώμεθα από τα λάθη μας όσο οδυνηρό και εάν αυτό ακούεται.
