Ενήμεροι και εξοικειωμένοι με την πληθώρα χρηματοοικονομικών προϊόντων που υπάρχουν, αλλά με λανθασμένες αντιλήψεις. Αυτή είναι σε γενικές γραμμές μία από τις σημαντικότερες διαπιστώσεις έρευνας, στην οποία συμμετείχαν 514 νέοι και νέες ηλικίας 15 ετών, με αντικείμενο την επάρκεια τους σε χρηματοοικονομικές γνώσεις.
Η έρευνα διεξήχθη από τον Οργανισμό IMR/ Πανεπιστήμιο Λευκωσίας™, εκ μέρους του Οργανισμού Νεολαίας Κύπρου. Το ερωτηματολόγιο σχεδιάστηκε από τον αναπληρωτή καθηγητή Χρηματοοικονομικής του ΤΕΠΑΚ, Παναγιώτη Ανδρέου και η διαδικασία συλλογής δεδομένων πραγματοποιήθηκε κατά τους μήνες Νοέμβριο και Δεκέμβριο του 2021.
Στα γενικά ευρήματα της έρευνας διαπιστώνεται ότι οι μαθητές της Κύπρου σήμερα, φαίνεται να είναι ενήμεροι σχετικά με την πληθώρα χρηματοοικονομικών προϊόντων και υπηρεσιών που υπάρχουν.
Τα προϊόντα και οι υπηρεσίες που ξεχωρίζουν με φθίνουσα σειρά φήμης είναι η πιστωτική κάρτα (94,7%), το τραπεζικό δάνειο εξασφαλισμένο με περιουσία (77,0%), ο αποταμιευτικός λογαριασμός (67,9%) και ο τρεχούμενος λογαριασμός (64,8%). Όσον αφορά τα υπόλοιπα προϊόντα και υπηρεσίες, ακολουθούν το online banking (54,1%), το e-Wallet (53,3%), η υπηρεσία Paypal (51,0%), οι πληρωμές Peer-to-Peer (47,7%), το ασφαλιστικό σπουδαστικό σχέδιο (46,5%), το συνταξιοδοτικό ταμείο (43,4%), η υπηρεσία Skash (42,8%), το συνταξιοδοτικό (38,5%), οι μετοχές (38,5%), η χρεωστική κάρτα (38,1%), η προπληρωμένη κάρτα (29,2%), τα ομόλογα (27,2%), τα κρυπρονομίσματα (25,9%), το επενδυτικό σχέδιο (25,3%), η υπηρεσία Apple pay (23,0%), η Revolut/ Junior Revolut (17,9%) και το Quick-pay (6,8%).
Αναφορικά με τα χρηματοοικονομικά προϊόντα και τις υπηρεσίες που χρησιμοποιούν οι μαθητές, ως τα επικρατέστερα αναδεικνύονται η πιστωτική κάρτα (37,7%), οι υπηρεσίες Paypal (20,4%), το e-wallet (20,0%) και o αποταμιευτικός λογαριασμός (18,3%). Μόνο το 25,9% των μαθητών δεν έχει χρησιμοποιήσει ακόμη κανένα χρηματοοικονομικό προϊόν ή υπηρεσία.
Από το σύνολο των μαθητών, τρεις στους δέκα (30,2%) δηλώνουν πως χρησιμοποιούν την τραπεζική κάρτα και των δύο γονέων/ κηδεμόνων τους, 26,3% χρησιμοποιεί την κάρτα της μητέρας και 19,8% του πατέρα. Ποσοστό της τάξης του 16,0%, δηλώνουν ότι πραγματοποιούν τις αγορές τους με τη δική τους κάρτα, ενώ πρόσθετα 11,9% πραγματοποιούν αγορές τόσο με τη δική τους κάρτα όσο και με αυτή/ές των γονέων τους. Μικρότερα ποσοστά δήλωσαν ότι χρησιμοποιούν την τραπεζική κάρτα αδελφού/ αδελφής (8,8%) ή κάποιου άλλου μέλους της οικογένειας (4,3%).
Ιδιαίτερο, όμως, ενδιαφέρον προκαλεί η λανθασμένη αντίληψη των μαθητών για τις υποχρεώσεις ενός κάτοχου μιας πιστωτικής κάρτας. Συγκεκριμένα, πέραν των τεσσάρων στους δέκα (42,2%) μαθητές εσφαλμένα θεωρούν ότι υπάρχει η δυνατότητα να χρησιμοποιούν την πιστωτική κάρτα μέχρι το χρηματικό όριό της, χωρίς να υπάρχει υποχρέωση αποπληρωμής του ποσού. Μόλις τρεις στους δέκα (34,2%) μαθητές φαίνεται να γνωρίζουν πως υπάρχει η υποχρέωση αποπληρωμής, ενώ δύο στους δέκα (21,6%) δεν γνώριζε αν υπάρχει αυτή η υποχρέωση.
Επιπρόσθετα, στην εν λόγω έρευνα καταγράφεται και η αντίληψη των μαθητών σχετικά με το κόστος των δανείων. Κάτι, που όπως σημειώνεται, «αναδεικνύει μια ανησυχητική εικόνα». Συγκεκριμένα, περίπου έξι στους δέκα (55,6%) ερωτηθέντες ήταν σε θέση να αναγνωρίσουν ότι η δήλωση «Όταν πάρω δάνειο 1.000 ευρώ από την τράπεζα, είμαι υποχρεωμένος να επιστρέψω στην τράπεζα ακριβώς 1.000 ευρώ κάποια στιγμή στο μέλλον», είναι λανθασμένη. Με άλλα λόγια, πέραν του κεφαλαίου που δανείστηκαν αναγνωρίζουν ότι πρέπει να αποπληρώσουν ένα επιπρόσθετο κόστος. Ωστόσο, περίπου τρεις στους δέκα (33,7%) εσφαλμένα έχει την αντίληψη ότι η δήλωση αυτή είναι ορθή και ένας στους δέκα (8,2%) δεν έχει καταλήξει σε σαφή άποψη.
Τόσο από την έρευνα αυτή, όσο κι από άλλες που έχουν διεξαχθεί αναδεικνύεται η ανάγκη βελτίωσης των χρηματοοικονομικών γνώσεων και δεξιοτήτων των μαθητών. Κι αυτό διότι, όπως επισημαίνει ο δρ. Ανδρέου, «παρατηρείται ανησυχητική ανικανότητα αντίληψης βασικών χρηματοοικονομικών εννοιών, όπως αυτό του δανεισμού, του πληθωρισμού, του τόκου και του ρίσκου. Αυτές οι σχετικές γνώσεις και δεξιότητες είναι ουσιώδεις για τη δημιουργία των αυριανών χρηματοοικονομικά ανεξάρτητων πολιτών».
Το θέμα αυτό άνοιξε πρόσφατα στην επιτροπή Παιδείας της Βουλής, όταν κλήθηκαν όλοι οι εμπλεκόμενοι φορείς που συμμετείχαν στην εκπόνηση της Εθνικής Στρατηγικής για την προώθηση του Χρηματοοικονομικού Αλφαβητισμού και της Χρηματοικονομικής Παιδείας, όπου όλοι συμφώνησαν ότι είναι αναγκαίο να υπάρχει σχετική εκπαίδευση μαθητών στα σχολεία.
Δρ Π. Ανδρέου: Αναγκαιότητα να είμαστε οικονομικά ανθεκτικοί
Μιλώντας για το θέμα αυτό, καθώς και τα πορίσματα διαφόρων ερευνών, τις οποίες έχει διεκπεραιώσει ο δρ. Ανδρέου, ανέφερε στον «Φ» ότι «οι ενεργοί πολίτες θα πρέπει να είναι σε θέση να λαμβάνουν σωστές οικονομικές αποφάσεις και να μπορούν να προστατεύουν τον εαυτό τους ενώπιον χρηματοοικονομικών προκλήσεων, κινδύνων ή και απατών. Οι ανάγκες της σύγχρονης, παγκόσμιας και πολύπλοκης οικονομικής πραγματικότητας επιβάλλουν ο κάθε ενεργός πολίτης να διαθέτει δεξιότητες στους χρηματοοικονομικούς υπολογισμούς». Παράλληλα, ο ακαδημαϊκός τόνισε ότι «η χρηματοοικονομική εκπαίδευση δεν είναι επαρκής προϋπόθεση για να μας κάνει πλούσιους, αλλά είναι απαραίτητη για να μας κάνει οικονομικά ανθεκτικούς».
Αξίζει να σημειωθεί ότι υπάρχουν κι άλλες έρευνες για το θέμα του χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού, οι οποίες πραγματοποιήθηκαν από τον δρα Ανδρέου για λογαριασμό του ΤΕΠΑΚ. Και σε αυτές, επίσης, καταδεικνύεται ότι υπάρχει στη χώρα μας σοβαρό κενό σε χρηματοοικονομικές γνώσεις, ακόμη και στις πιο βασικές.
>> Στη μελέτη Andreou & Philip (2018), με τίτλο «Financial knowledge among university students and implications for personal debt and fraudulent investments», η οποία έχει δημοσιευθεί στο τεύχος Δεκεμβρίου του 2018 στο επιστημονικό περιοδικό «Cyprus Economic Policy Review» (CyEPR), αναλύεται τι επίπεδο του χρηματοοικονομικού αναλφαβητισμού για μια πολύ ευπαθή ομάδα νεαρών ατόμων που στην πλειονότητά τους ανήκουν στις ηλικίες μεταξύ 18 και 24 ετών.
Από τα ευρήματα διαφάνηκε ότι μόνο το 6,24% των ερωτηθέντων ήταν σε θέση να απαντήσει σωστά σε έξι πολύ βασικές ερωτήσεις και ότι μόνο το 36,9% των ερωτηθέντων μπορούν να θεωρηθούν ως χρηματοοικονομικά εγγράμματα άτομα.
Η μελέτη εντοπίζει, επίσης, τις αρνητικές επιπτώσεις του χρηματοοικονομικού αναλφαβητισμού στους φοιτητές. Τα αποτελέσματα της μελέτης δείχνουν ότι οι χρηματοοικονομικά αναλφάβητοι φοιτητές έχουν μία σημαντικά μικρότερη ικανότητα να διαχειριστούν το πιστωτικό χρέος τους σε σχέση με τους συμφοιτητές τους που θεωρούνται ως χρηματοοικονομικά εγγράμματοι.
>> H μελέτη Andreou & Anyfantaki (2021), με τίτλο «Financial Literacy and its Influence on Internet Banking Behaviour», η οποία έχει δημοσιευθεί στο τεύχος Οκτωβρίου του 2021 στο επιστημονικό περιοδικό «European Management Journal», είχε ως στόχο να καταγράψει τον ψηφιακό χρηματοοικονομικό αλφαβητισμό ανάμεσα στον πληθυσμό και να μελετήσει τον ρόλο του στις τραπεζικές επιλογές και συνήθειες των ερωτηθέντων. Η έρευνα πεδίου πραγματοποιήθηκε τον Οκτώβριο του 2018 ανάμεσα σε 600 άνδρες και γυναίκες ηλικίας μεταξύ 25 και 65 ετών. Οι ερωτώμενοι κλήθηκαν να απαντήσουν σε έξι ερωτήσεις που αφορούν βασικές χρηματοοικονομικές και τραπεζικές έννοιες. Σημαντικό στοιχείο της συγκεκριμένης έρευνας είναι ότι λιγότερο από 6% των ερωτηθέντων απάντησαν σωστά σε όλες τις ερωτήσεις και λιγότερο από 37% μπορούν να θεωρηθούν ως χρηματοοικονομικά εγγράμματα άτομα. Εκτενέστερη ανάλυση των στοιχείων αναδεικνύει, επίσης, ότι το πρόβλημα είναι εντονότερο στις γυναίκες.
Όμως, το πιο ενδιαφέρον εύρημα ήταν ότι ο χρηματοοικονομικός αλφαβητισμός αποτελεί ένα στατιστικά σημαντικό παράγοντα της χρήσης της ηλεκτρονικής τραπεζικής. Όπως επισημαίνει ο δρ Ανδρέου, τα χρηματοοικονομικά αναλφάβητα άτομα έχουν πολύ χαμηλότερη πιθανότητα να χρησιμοποιήσουν ψηφιακά μέσα τραπεζικής. Συγκεκριμένα, 34% δηλώνουν ότι χρησιμοποιούν το e-banking σπάνια (ή ποτέ). Ανάμεσα σε όσους δηλώνουν ότι είτε δεν έχουν λογαριασμό e-banking είτε το χρησιμοποιούν πολύ σπάνια, μόνο το 25% είναι χρηματοοικονομικά εγγράμματοι. Δηλαδή, το 75% αυτών είναι χρηματοοικονομικά αναλφάβητα άτομα.
